Qarigan baǵlardı jasartirish texnologiyası

Miywe nállerine forma beriw, olardı tárbiya qılıw
Joba :

1. Forma beriw hám putawdıń áhmiyeti.

2. Forma beriw texnologiyası.
3. Tómen o'suvchi japsartagga jalǵanǵan tereklerdi kesiw hám olarǵa forma beriw.
4. Palmetta tereklerge forma beriw.
1. Forma beriw hám putawdıń áhmiyeti. Mevali tereklerdi putaw -xirurgik operatsiya bolıp, bunda terektiń zúráátliligi hám de miywelerdiń sapası menen baylanıslı bolǵan quyash radiatsiyasınan ratsional paydalanıwdı tereklerdiń ósiwi, assimilyatsiya apparatınıń úlkenligin, shoh-shabbada onıń jaylanıwın tártipke salıwǵa múmkinshilik beredi.
Putaw menen terektiń ónimge kirisiw múddetlerin ózgertiw, onıń jemisdorlik dáwirin uzaytırıw, bekkem kórsetilgen shoh-shabba dúziw, baǵlardı baǵıwdı qolaylastırıw, jıldan-jılǵa mıywe beriwdi tártipke salıw. Terek zúráátliligin asırıw múmkin hám taǵı basqa. Putaw járdeminde gektarına kóbirek terek jaylastırıwǵa múmkinshilik beretuǵın ıqsham (kompakt ) shoh-shabbalar dúziw, usınıń menen bir waqıtta putawda, miywelerdi úzip alıwda miynet ónimliligin asırıw múmkin. Íqsham shoh-shabbalar baǵ jumısların mexanizatsiyalawǵa járdem beredi. Bunday shoh-shabbalar kishilew tereklerde payda etinishi múmkin. Kem gabaritli hám tegis formalar anaǵurlım artıqmashılıqlarǵa iye, olarda tiykarǵı shohlar kem. O'suvchi shohlar bolsa kóp boladı. Olar júdá serbarg bolǵanda, ónim shohlari kóp boladı. Bul formalar tereklerdi zichlashtirish hám miywelerden joqarı ónim alıwǵa múmkinshilik beredi. Úlken mıywe tereklerge qızıǵıwshılıq qalıp ketti. Házir olar ózin oklay almaydı. Lekin kem gabaritli, tegis formalar endigina óndiriste engizilip atır. Baǵlarimizning mutlako kóbisi kolemi formalardaǵı kúshli ósetuǵın japsartaglarda júzege keliw etilgen. Olar xali talay uzaq waqıt saqlanadı hám olardı jańaların egiw dawam etaveradi.
Putaw -mıywe tereklerine tásir etetuǵın eń aktiv agrotexnikalıq usıllarınan bolıp, olardı baǵıw kompleksinde zárúrli element esaplanadı. Mıywe tereklerin sistemalı putaw arqalı ónimdi úsh esegeshe asırıw múmkin.
Tereklerdi putaw miywelerin 20, 4% ge shekem irilestirıledi, olardıń dám sapasın da jaqsılaydı. Butalgan mevali tereklerdiń quramında butalmagan tereklernikidagiga qaraǵanda qumsheker hám kislotalar kóp boladı. Putaw shoh-shabbalarini jıyınchoq etedi, shohlashini kúshaytadı, tiykarǵı (skelet) shohlarini bekkemleydi, tirgovichlar qoyıwǵa bolǵan talaptı azaytadı, shoh-shabbaning tómengi bólimlerindegi japıraqlar tógiliwin (terektiń yalong'ochlashini) keshiktiriladi hám mevani shoh-shabbaning gektarında payda bolıwına járdem beredi, terekti sınıwdan saqlaydı hám usınıń menen tereklerdiń uzaq jasaytuǵının támiyinleydi. Putaw járdeminde tereklerdi jasartirib bog'ning jemisdorlik jasını uzaytıradı.
Putaw tereklerdiń suwıqqa shıdamlılıǵın da asıradı, yaǵnıy bunda butalgan terekler jaqsılaw japıraq shıǵaradı hám qısqı tınım dáwiri ushın kóp azıq elementlar toplaydı. Bul elementlar ósimlikti suwıqtan qorǵaw quwatına iye boladı.
Aqır-aqıbetde, putaw agrotexnikalıqaning basqa usılları menen birge hár yilgi ónimdi tártipke salıp turıwına járdem beredi.
2. Forma beriw. Kúshli ósetuǵın japsartakka ulab o'stirilgan mıywe tereklerine forma beriwdi tiykarǵı tártibi - bul yarusli (qabatlı ) etip siyreklestiriw bolıp tabıladı. Jumxuriyatimizda alma hám almurtlardıń kópshilik sortlarına salıstırǵanda sol usıl qollanıladı. Tolıq forma berilgen mıywe terekleri birinshi qabatda bes-etti dana tiykarǵı shohga ıyelewi kerek. Olardı qáliplestiriw menen bir waqıtta ekinshi hám úshinshi qabat shohlari da qaldıriladi. Ekinshi qabattıń birinshi shohi tiykarǵı shohlardan 30 -40 sm, ekinshi shoh birinsi shohdan 25-30 sm aralıqta qaldıriladi. Úshinshi qabat shohlari da sol tártipte qaldıriladi.
Úsh-tórt jıl forma berilgen jas tereklerdi kóp chilpish usınıs etilmeydi. Sebebi bul olardı artıwın kúsheytip, ónim beriwdi keshiktirib jiberedi. Almalarǵa tolıq ónim bere baslawına shekem shohlarini ortasha qısqartirilib hám siyreklashtrilib forma beriledi. Bul dáwir baslanıwında bir-birine saya hám ırkinish beretuǵın hámme shoh hám putaqlar alınıp taslanıp, terek shoh-shabbasi ırǵaqında siyreklestirıledi.
Alma tolıq ónim bere baslanǵannan keyin onıń artıwın hám zúráátliligin saqlap turıw ushın normaında kirqiladi. Bunda tek mayda, terek shoh-shabbasini qalıńlashtirib jiberiwi múmkin bolǵan putaqlar hám bachkilar alıp taslanadı, birpara tazadan ósip shıqqan uzın putaqlar, olardı ónim shohiga aylandırıw ushın kaltalashtiriladi. Xaddan tısqarı iri olardı basqa shohlarga teńlestiriw ushın qısqartirib kesiledi.
Terekler ósiwden orqada qalsa (10 -15 sm), bir jıllıq putaqlardıń normal artıwın támiyinlew ushın úsh-bes jaslı ósińki ana shohlarga taqab kesiledi.
Terek payda etmegen jılda putaw sisteması tómendegishe boladı : sol jılı ósip putaqlar kóbirek kaltalashtriladi, halqasımon mıywe shohlari siyreklashtirilib, quramalı halqasımon putaqlar kaltalashtiriladi. Nátiyjede bir jıllıq putaqlardıń ósiwi tezlashadi, ónim urıqlarınıń qáliplesiwi sustlashadi. Terek ónim bergen jılı : eger yilaro ónim beretuǵın terek ónim bergen jılı butalmagan bolsa, bul jumıstı ónim bergen jılı qılıw kerek. Bunday jaǵdayda, putaqlar 35-40 sm ósińki eski shohlar taqab kesiledi. Ónim urıqların kóplegen qáliplestiriw ushın ósińki bir jıllıq putaqları qısqartiriladi. Usınıń menen bir waqıtta tereklerdi azıqlanıw hám suw menen támiyinleniw sharayatın kúsheytiw kerek. Terek ónim bermeytuǵın jılda kuzda salınǵan tóginler (25-30 tonna tezek, 60 kg fosfor hám 30 kg kaliy) menen birge may ayınıń aqırı hám iyun ayınıń basında azot (120 kg-ga) tógini solinadi. Sebebi bul waqıtta azot ónim urıqlarınıń kóbeyiwine oǵan tásir etpeydi. Iyul ayında bolsa azotni 60 -120 kg-ga muǵdarında salıw kerek.
Terekler ónim beretuǵın jılda azot mart ayında gektarına 240 kg muǵdarında solinadi, may ayında putaqlardıń jaqsı ósiwi, japıraqlardıń fiziologikalıq hám miyweler rawajlanıwın kúsheytiw maqsetinde birinshi qosımsha azıqlantırıw ushın gektarına 60 -120 kg muǵdarında azot tógini solinadi, iyun ayında miywelerdiń jaqsı qáliplesiwi, ónim urıqlarınıń payda bolıwı, terekte qıs uyqusiga zárúr bolatuǵın júdá kóp plastik elementlar zapasining júzege keliwi ushın ekinshi qosımsha azıqa beriledi (azot 60, fosfor 30 kg).
Almurtlardı kesiw tap almalardı kesiwge uqsas bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, túrler ózgeshelikin de itibarǵa alıw kerek. Kem shohlaydigan, biraq bir jıllıq putaqları tez ósińki hám tiykarǵı halqalı mıywe shohlari kóp bolǵan túrlerdiń olardıń uzınlıǵına qaray yarım yamasa úshten biri kesip taslanadı. Kóp shohlaydigan hám tiykarlanıp shıbıq putaqlarında ónim beretuǵın tereklerdiń shoh-shabbalari siyreklestirıledi. Biyn terekine alma terekine forma berilgen sıyaqlı, yarusli siyreklestirilgen forma beriledi. Terektiń kóp jıllıq shohlarini formalawda olardıń bir-birine beyimlestiriw putaw kerek. Utkir múyeshtegi bolıp kolishiga jol kuymaslik kerek.
Terek tolıq ónimge kirgach, putaqlardıń ósiwi keskin azayadı hám mıywe beriw kalta shohlarga ótedi. Bul dáwirde ónimli shohlarning xaddan tısqarı kóbeyip ketiwiniń aldın alıw ushın tómenlewde jaylasqan ónimli shohcha takab shoh qısqartirib kesiledi.
Ósiw sustlashgan shaqta (aqırǵı putaqlar 25-30 sm. den qısqa bolsa ) úsh-tórt jılda bir ret 2-3 jıllıq shohlarga taqab shoh-shabbalarni jasartirish maqsetinde gelleklenedi.
3 Tómen o'suvchi payvpndtagga jalǵanǵan tereklerdi kesiw hám olarǵa forma beriw. Ápiwayı dumaloq shoh-shabbaga iye bolǵan tómen bo'yli tereklerdi putaw texnikası hám Principi biyik bo'yli toplarniki menen derlik birdey bolıp tabıladı. Pákene japsartagga jalǵanǵan almalarda (behiga jalǵanǵan nokda) tómengi qabat daǵı ana shohlarning bir-birinde ekinen ekinshi tártip degi putaq, yarım pákene almalarda úsh-tórtewden putaq qaldıriladi. Ekinshi tártip degi ana shohlardagi putaqlar joqarıdaǵı shohlarda qaldırilsa top qalıńlasıp ketedi. Sol sebepli olarda tek kópte rawajlanbaǵan putaqlar qaldıriladi. Ekinshi tártip degi birinshi kelesi ana shoh terek denesinen 40 -50 sm aralıqta, qalǵanları bolsa bir-birinen 50-60 sm aralıqta qaldıriladi. Usınıń menen bir tupda jetkilikli muǵdarda kelesinde ana shohlar bolatuǵın putaqlar qaldırishga bólek itibar beriw kerek. Sebebi ónim beretuǵın putaqlardıń tiykarǵı bólegi áne sol putaqlarda jaylasadı. Olardı terek denesinde hám ana shohlarni qaptal táreplerinde tupni qalıńlashtirib jibermeytuǵın etip jaylastırıw kerek. Kem putaq beretuǵın túrlerde kelesinde ana shohlar payda etetuǵın putaqlar arasındaǵı aralıq 30 -40 sm, sershoh túrlerde 60 sm.ge shekem bolıwı kerek. Mayda shohlarni bir-birinen 15-20 sm uzaqlıqta qaldıriladi. Barlıq birdey degi ana shohlar payda etetuǵın putaqlar qaldırilgandan keyin oraylıq shoh aldınǵı eki-úsh jıl dawamında artıqsha ósip ketpewi ushın kóp kesip turıladı hám keyin pútkilley alıp taslanadı.