Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar kafedrasi

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondashuv, muammoli ta’lim. Blits, munozara, savol-javob, o‘z-o‘zini nazorat.
Adabiyotlar: A1;A2;A3;A14;A15; Q25;.Q24;Q29;Q37; Q25.


Nazorat ishi:
1. Axloq, odob va xulq bir-biridan qanday farq qiladi?
2. Qadimgi Sharq axloqiy pandnomalarini sanab bering.
3 Axloq va dinning aloqadorligi nimalarda ko’rinadi?
4. Axloq bilan huquqning o’zaro o’xshashligi va farqi nimada?
5. Siyosatning axloqqa munosabati qanday?
6. Axloq bilan sanat munosabatlarining chambarchasligi nimalarga bog`liq?
7. Axloq va mafkuraning o’zaro aloqadorligi jamiyat hayotida qanday ahamiyatga ega?
8.Etika fanining tadqiqot doirasi xaqidagi fikringiz.
9. Somirliklar va bobilliklarning axloqiy qarashlari qanday ifodalangan?
10. Avestoning axloqiy ahamiyati nimalarda ko`rinadi?
ADABIYOTLAR
1.Abdulla Sher. Axloqshunoslik. Darslik. –T.: O‘FMJ, 2010.
2.Abdulla Sher. Estetika. Darslik. – T.:O‘zbekiston, 2016.
3.Osnovi filosofii. Uchebnik. Izdaniye 2-ye, pererabotannoye, dopoln. /Pod red.M.A.Axmedovoy, V.S.Xana. – T.: Mehnat. 2004.
4.Po‘latova D. , Izzetova E. Filosofiya. -T.: Sharqshunoslik, 2012. 340-b
5.Falsafa. Axmedova M. tahririostida.-T.: UFMJ, 2006.
6.Husanov B. G‘ulomov V. Muomala madaniyati. Darslik. – T.: Iqtisod-moliya, 2010.

Mavzu: Estetika

Reja:

1. 
   “Estetika” fanining obyekti va falsafiy mohiyati.
   
2. 
   Estetika kategoriyalarining an’anaviy va zamonaviy tasnifi.
   
3. 
   Inson estetik ehtiyojini qondirishning zamonaviy muammolari.
   
4. 
   Tabiat va texnogen sivilizatsiya estetikasi
   
5. 
   Estetik tarbiyaning turlari va yo‘nalishlari.
   

1. 
   Estetika – nafosatning mohiyatini o’rganuvchi qadimiy fan
   

Nafosat falsafasi yoxud Estetika eng qadimgi fanlardan biri. Uning tarixi ikki yarim-uch ming yillik vaqtni o’z ichiga oladi. Biroq u o’zining hozirgi nomini XVIII asrda olgan. Ungacha bu fanning asosiy muammosi bo’lmish go’zallik va san’at haqidagi mulohazalar har xil san’at turlariga bag`ishlangan risolalarda, falsafa hamda ilohiyot borasidagi asarlarda o’z aksini topgan edi. «Estetika» atamasini birinchi bo’lib olmon faylasufi Aleksandr Baumgarten (1714—1762) ilmiy muomalaga kiritgan. Bunda u boshqa bir ulug` olmon faylasufi G. Leybnits (1646-1716) ta’limotidan kelib chiqqan holda munosabat bildirgan edi.
Leybnits inson ma’naviy olamini uch sohaga: aql-idrok, iroda-ixtiyor, his-tuyg`uga bo’ladi va ularning har birini alohida falsafiy jihatdan o’rganish lozimligini ta’kidlaydi. Baumgartengacha aql-idrokni o’rganadigan fan – mantiq, iroda-ixtiyorni o’rganuvchi fan esa – axloqshunoslik (etika)ning falsafada ko’pdan buyon o’z o’rni bor edi. Biroq his-tuyg`uni o’rganadigan fan falsafiy maqomda o’z nomiga ega emasdi. Baumgartenning bu boradagi xizmati shundaki, u «his qilish», «sezish», «his etiladigan» singari ma’nolarni anglatuvchi yunoncha aisthetikos – «oyestetikos» so’zidan «estetika» (olmoncha «estetik» – «eshtetik») iborasini olib, ana shu bo’shliqni to’ldirdi.
Endi Nafosat falsafasi fanining mohiyatini anglatadigan «san’at falsafasi» va «go’zallik falsafasi» iboralariga to’xtalamiz. Nafosat falsafasi tarixida birinchi ibora tarafdorlari ko’pchilikni tashkil etadi. Lekin, yuqorida aytib o’tganimizdek, san’at bu fanning yagona tadqiqot ob’ekti emas. Hozirgi paytda texnika estetikasi va uning amaliyotdagi sohasi dizayn, atrof-muhitni go’zallashtirish, tabiatdagi nafosat borasidagi muammolar bilan ham shu fan shug`ullanadi. Demak, uning qamrovini san’atning o’zi bilangina chegaralab qo’yishga haqqimiz yo’q. Zero bugungi kunda inson o’zini o’rab turgan barcha narsa-hodisalarning go’zal bo’lishini, har qadamda nafosatni his etishni istaydi: biz taqib yurgan soat, biz kiygan kiyim, biz haydayotgan mashina, biz uchadigan samolyot, biz yashayotgan uy, biz mehnat qiladigan ishxona, biz yurgizayotgan dastgoh, biz yozayotgan qalam, biz dam oladigan tomoshabog`lar – hammasidan nafis bir ruh ufurib turishi lozim.
Estetika bir tomondan, san’atning paydo bo’lishidan tortib, uning turlari-yu janrlarigacha, san’at asarining ichki murvatlaridan tortib, san’atkorning ijodkorlik tabiatigacha bo’lgan barcha jarayonlarni o’rganadi. Ikkinchi tomondan, san’at uchun umumiy qonun-qoidalarni ishlab chiqadi va tadbiq etadi. Uchinchi tomondan esa, san’at asarini idrok etayotgan kishi ruhidagi o’zgarishlarni nafosat nuqtai nazaridan tadqiq qiladi.
Shunday qilib, nafosat san’atni to’la qamrab oladi va uning ich-ichiga kirib boradi: badiiy asarning yaratilish arafasidagi shart-sharoitlardan tortib, to u bunyodga kelib, asl egasi – idrok etuvchiga etib borgunigacha bo’lgan va undan keyingi jarayonlarni tadqiq etadi hamda ulardan nazariy xulosalar chiqaradi. Zero «San’at falsafasi» iborasining siri ana shunda.
Estetika va ijtimoiy fanlarning o`zaro aloqadorligi
Nafosat falsafasining ijtimoiy fanlar bilan aloqasi shaxs tarbiyasini kamolga etkazish bilan bog`liq masalalarda uzviy birlikka ega. Zero, ijtimoiy fanlarning tarbiya jarayonidan ko’zlaydigan maqsadi – muqaddas qadriyatlarimiz, yuksak ma’naviyatimiz, buyuk tariximiz va umumbashariy taraqiyot yo’limizning asosi bo’lgan ma’naviy tarbiyani qaror toptirishga bog`liqdir. Zero, Islom Karimovning “Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo’lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo’lib yashashshi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligimizni, qatiyat va mas’uliyatimizni yo’qotsak, bu o’ta muhim ishni o’z xoliga, o’zi bo’larchilikka tashlab qo’yadigan bo’lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yo’g`rilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimizdan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o’zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yo’lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin”⁵⁶,-degan fikrlari ma’naviy tarbiyaning jamiyatimiz uchun muhim zaruriyat va ahamiyatga aylangan ijtimoiy hodisa ekanligini ko’rsatadi.