Qidiruv tizimi nima

Qidiruv tizimi nima
Qidiruv tizimi hujjatlar ma'lumotlar bazasidan tashkil topgan dasturiy ta'minot hisoblanadi. Foydalanuvchilar kerakli so'rovlarni kiritish va tegishli ma'lumotlarga ega havolalarni olish imkonini beruvchi maxsus interfeys bilan ta'minlangan. Muayyan shaxs qidirayotgan narsaga eng mos keladigan hujjatlar har doim qidiruv natijalarining yuqori qismida turadi.
Kiritilgan soʻrovga muvofiq yaratilgan qidiruv natijalari odatda har xil turdagi natijalarni oʻz ichiga oladi. Unda veb-sahifalar, video va audio fayllar, rasmlar, pdf-fayllar, ma'lum mahsulotlar bo'lishi mumkin (agar qidiruv onlayn-do'konda amalga oshirilsa).

Qidiruv tizimlari tasnifi

Mavjud qidiruv tizimlari bir necha turga boʻlingan. Avvalo, an'anaviy qidiruv tizimlarini eslatib o'tish kerak. Bunday qidiruv tizimlari uchun ish tamoyillari juda ko'p sonli mavjud saytlarda ma'lumot topishga qaratilgan. Qidiruv mexanizmlari hali ham alohida internet resurslarida mavjud:
Onlayn do'konlarda(kerakli mahsulotlarni qidirish uchun);
forumlar va bloglarda (postlarni qidirish uchun);
axborot saytlarida (kerakli mavzu yoki yangiliklarga oid maqolalarni qidirish uchun) va hokazo.
Qidiruv tizimlari ham geografik xususiyatlar asosida boʻlinadi. Ushbu tasnifda qidiruv tizimlarining 3 guruhi mavjud:
Global. Qidiruv butun dunyo bo'ylab olib boriladi. Bu guruhda yetakchi Google qidiruv tizimi hisoblanadi. Ilgari Inktomi, AltaVista va boshqalar kabi qidiruv tizimlari mavjud edi.
Mintaqaviy. Qidiruv bir til bilan birlashtirilgan mamlakatlar yoki mamlakatlar guruhi tomonidan amalga oshiriladi. Mintaqaviy qidiruv tizimlari keng tarqalgan. Ularning Rossiyadagi namunasi Yandex, Rambler.
Mahalliy. Qidiruv ma'lum bir shaharda amalga oshiriladi. Bunday qidiruv tizimiga misol Tomsk.ru.

Qidiruv tizimlarining tamoyillari

Barcha mavjud tizimlar bir xil printsip asosida ishlaydi. Masalan, Internet uchun mo'ljallangan an'anaviy qidiruv tizimlarining ishlashini ko'rib chiqing. Robotning ishlashi oddiy foydalanuvchining harakatlariga o'xshaydi. Ushbu dastur vaqti-vaqti bilan barcha saytlarni chetlab o'tadi, ma'lumotlar bazasiga yangi sahifalar va Internet resurslarini qo'shadi. Bu jarayon indekslash deb ataladi.
Internetdagi foydalanuvchi qidiruv maydoniga ma'lum bir so'rovni kiritganida, mijoz ishlay boshlaydi. Dastur mavjud ma'lumotlar bazasiga kiradi va kalit so'zlar asosida natijalarni yaratadi. Qidiruv tizimi foydalanuvchiga ma'lum bir ketma-ketlikda havolalar beradi. Ular soʻrovga mos keladigan tarzda saralanadi, yaʼni tegishliligi hisobga olinadi.
Har bir qidiruv tizimi tegishlilikni aniqlashning o'ziga xos usuliga ega. Agar foydalanuvchi turli tizimlarga ma'lum bir so'rov yuborsa, u bir xil natijalarni olmaydi. Muvofiqlikni aniqlash algoritmi sir saqlanadi.
Qidiruv tizimlarining komponentlari
Har qanday qidiruv tizimida qidiruv tizimining tamoyillarini belgilovchi 3 ta tarkibiy element mavjud:
robot (indekser, o'rgimchak, sudraluvchi);
ma'lumotlar bazasi;
soʻrovni qayta ishlash.
Robot - bu maxsus dastur bo'lib, uning maqsadi ma'lumotlar bazasini shakllantirishdir. Ma'lumotlar bazasi saqlaydi va tartiblaydito'plangan barcha ma'lumotlar. Mijoz deb ham ataladigan so'rovni ishlov beruvchi foydalanuvchi so'rovlari bilan ishlaydi. U ma'lumotlar bazasiga kirish huquqiga ega. Mijoz har doim ham bitta kompyuterda joylashgan emas. Soʻrovni qayta ishlash moslamasi bir nechta jismoniy aloqador boʻlmagan elektron kompyuterlarga tarqatilishi mumkin.
Dunyodagi qidiruv tizimlarining reytingi
Dunyodagi yetakchi qidiruv tizimi Google hisoblanadi. U 1998 yilda tashkil etilgan. Tizim juda mashhur bo'lib, bu analitik ma'lumotlar bilan tasdiqlangan. Internetga kelgan so'rovlarning qariyb 70% Google tomonidan ko'rib chiqiladi. Qidiruv tizimining ma'lumotlar bazasi juda katta. 60 trilliondan ortiq turli hujjatlar indekslangan. Google oddiy interfeys bilan foydalanuvchilarni jalb qiladi. Asosiy sahifada logotip va qidiruv paneli mavjud. Bu funksiya Google-ni eng minimalist qidiruv tizimlaridan biri deb atash imkonini beradi.
Bing ikkinchi eng mashhur qidiruv tizimidir. U Google bilan bir yilda paydo bo'lgan. Ushbu qidiruv tizimini yaratuvchisi taniqli Microsoft xalqaro korporatsiyasi hisoblanadi. Reytingning quyi oʻrinlarini Baidu, Yahoo!, AOL, Excite, Ask. egallagan.
3.3 ZiyoNET nima?
Ma’lumki, “ziyo” arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, «nur», «shu’la» ma’nosini anglatadi. NET so‘zi esa axborot texnologiyalariga taalluqli atama bo‘lib, inglizchadan «to‘r», «tarmoq» ma’nosini bildiradi. Demak, sodda qilib aytsak, «ZiyoNET» — nur, ziyo tarqatuvchi tarmoq ma’nosini bildiradi. Tarmoq faoliyatining qirralari xilma xil.
«ZiyoNET» bir paytning o‘zida bir nechta funktsiyalarni amalga oshiradi. Ilmiy tilda aytsak, «ZiyoNET» bu — jamoat ta’lim axborot tarmog‘i.
Ammo unga qo‘shimcha ta’riflarni ham berish mumkin.
ZiyoNET — sof o‘zbekona Internet, desak xato bo‘lmaydi.
Mazkur tarmoqqa ulangan ta’lim muassasalari TASIX, ya’ni mamlakatimiz provayderlari xosting bergan sayt­larga chiqa oladilar. Noxolis, ma’naviyatimizga daxl qiladigan saytlarga chiqish holati o‘z-o‘zidan barham topadi.
«ZiyoNET» bu — ma’rifiy internet dayjest.
Chunki, portalda mamlakatimiz saytlaridagi ta’limga oid eng so‘nggi yangiliklar, xabar va maqolalar jamlanib, berib boriladi. Axborot olingan manbalarga chiqish imkoniyati ham yaratiladi.
«ZiyoNET» bu — keng qamrovli pedagogik virtual kutubxona.
Unda ilmiy qo‘llanmalar, ma’ruzalar matnlari, dars ishlanmalari va boshqa pedagogik ilmiy ishlar jamlanadi. Bu esa barcha pedagoglarning ish faoliyati jarayonida asqotadi. Ta’lim jarayonida, uning mazmundorligini oshirishda kerak bo‘ladigan foydali ilmiy-nazariy qo‘llanmalar to‘plami joylashtiriladi.
«ZiyoNET» bu –global forum.
Tarmoq bir paytning o‘zida respublikaning turli nuqtasida joylashgan ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari, o‘qituvchilar, o‘quvchilar, talabalar bir tarmoqda fikr almashishi va muloqotda bo‘lish imkonini beradi. Barcha o‘quvchi-yoshlarning dunyoqarashini mazkur tarmoqning forum bo‘limi orqali shakllantirish va yo‘naltirish mumkin.

Ziyonetdan foydalanuvchilari

ZiyoNET jаmоаt ахbоrоt tа`lim tаrmоg`i 2005 yil 28 sеntyabrdа O`zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti I.А.Kаrimоvning “O`zbеkistоn Rеspublikаsining jаmоаt tа`lim ахbоrоt tаrmоg`ini tаshkil etish to`g`risidа”gi 2005 yil 28 sеntyabrdаgi qаrоrigа muvоfiq tаshkil tоpgаn.
ZiyoNET tаrmоg`ining аsоsiy mаqsаdi tа`lim tizimidа rеspublikа yoshlаri xаmdа tа`lim оluvchilаrni bilim оlish jаrаyonidа ахbоrоt-kоmmunikацiya хizmаtlаrini ko`rsаtishdаn ibоrаt.
ZiyoNET pоrtаli.ZiyoNET ахbоrоt tа`lim tаrmоg`i yoshlаrni, murаbbiylаrni, shuningdеk аxоlining turli qаtlаmini kеrаkli ахbоrоt bilаn tа`minlаsh, АT sоxаsidа kеrаkli mа`lumоtlаrni bеrish, mulоqаt qilish vа tаjribа аlmаshinishlаri uchun zаrur imkоniyatlаrni yarаtib bеrishni o`z zimmаsigа оlаdi.
FоydаlаnuvchilаrID.UZ tizimidаn ro`yхаtdаn o`tgаn fоydаlаnuvchilаrgа ZiyoNet pоrtаli o`z imkоniyatlаrini nаmоyon qilishlаri uchun bаrchа shаrоitlаrni yarаtib bеrаdi. Jumlаdаn,
- ZiyoNet pоrtаlining kutubхоnаsigа ахbоrоt – tа`limiy mа`lumоtlаrni jоylаshtirish;
- uchinchi dаrаjаli «zn.uz» dоmеnidа sаyt-sаtеlitlаrni yarаtish;
- ZiyoNET pоrtаlining yopiq bo`limlаrigа kirish vа u еrdаn mа`lumоt оlish;
- ZiyoNET ахbоrоt rеsurs tаrmоg`ining turli tаnlоvlаridа qаtnаshish.
ZiyoNet tаrmоg`igа ulаnish.Xukumаt qаrоrigа muvоfiq bаrchа tа`lim muаssаsаlаri (ulаnish оb`еktlаri) ZiyoNET ахbоrоt tа`limiy tаrmоg`i nеgizidа birlаshishlаri kеrаk.