Qora metallurgiya

Rudani qizdirish

Rudani qizdirish natijasida rudadagi karbonat angidrid va qisman oltingugurtdan tozalanadi.

Turli konstrusiyadagi pechlarda rudalar 600-800⁰S temperatura orasida qizdiriladi.
Rudani aglomerasiya yo'li bilan boyitish

Aglomerasiya degani maydani yiriklash deganini tushinish kerak.

Marlumki tabiatda rudalar zichmas, mayda holida uchraydi. Bunday rudalarni qazish va tashish natijasida maydalanib ketadi. Bundan tashqari domna pechlarida rudani eritayotgan paytda mayda zarrachalar chiqayotgan gazni oqimi bilan tashqariga chiqib ketadi. Mayda rudalardan foydalanish uchun maxsus aglomerasiya mashinalarida yiriklashtiriladi.(5-rasm)




5-rasm. Aglomerasiya mashinasini sxemasi .


1-bunker
2-dozator
3-aralashtirgich
4-namlagich(shixtani )
5-aralashmaga shakl beruvchi aglomeratga aylantiradigan shixta.
6-gorelka(aralashmani yondiruvchi)
7-transportyor
Aralashmani tarkibidagi yonilg'ini yonishi natijasida temperatura 1100-1200S ko'tariladi. Konveyrni aylanishi natijasida gorelka yordamida yondiriladi.
2Fe QSi O₂qFe₂ SiO₄
Fe₂ SiO₄ bu birikma erib va mayda shixta materiallari bilan o'zaro brikib g'ovakli aglomerat hosil qiladi va uni pechga shixta sifatida yuklanadi.


Yonilg'i va o'tga chidamli materiallar

Yonilg'i deb, issiqlik energiyasi beradigan yonuvchi organiq moddalarga aytiladi. Metallurgiyada yoqilg'i sifatida ishlatiladigan uglerod yuqori darajada issiqlik berishi bilan birga, yonish jarayonini borishida, ximiyaviy reaktsiyalarda ham aktiv ishtirok etadigan muxim elementdir.

Metallurgiyada ishlatiladigan yonilg'ilarga asosiy talab shuki, ular uqalanib ketmaydigan, yonganda oz kul qoldiradigan, yuqori energiya beradigan va tarkibida S, R kabi zararli aralashmalar mumkin qadar kam bo'lishi kerak.
Metallurgiyada muxim ahamiyatga ega bo'lgan bapzi yonilg'ilarni harakterlab o'tamiz.
Qazilma ko'mir (tosh ko'mir). O'simliklardan hosil bo'ladigan maxsulot. Qo'ng'ir ko'mir deb ataluvchi ko'mirni 1kg yonganda 2500-4000 k kal issiqlik beradi.
Tarkibida 0,5-4%S namligi, 20-40% dan ko'proq sanoatda ishlatiladi.
Qora ko'mir tarkibida 75-90% uglerod bo'lib, 1kg yonganda 4500-6000 k kal issiqlik chiqaradi.
Koks kokslanuvchi toshko'mirlardan maxsuspechlarda xavasiz sharoitda 1000-1100 gacha qizdirish yo'li bilan olinadi.
Koksni issiqlik berish darajasi 7000-8000 k kal G'kg koks pechlarda 12-18 soat davomida maxsus kameralarda qizdirish yo'li bilan olinadi.
Yonuvchi slaneslar - o'simlik yoki jonivorlarni chiqindilaridan hosil bo'luvchi smolasimon loyli jins. Bapzi hollarda yonilg'i sifatida ishlatiladi.
Tabiiy suyuqliklardan neft va uning birikmalari eng yaxshi yonuvchi yonilg'i 9500-10000 k kalg'kg energiya beradi.
Pista ko'mir. Yog'ochni 400-600⁰ S havosiz muxitda qizdirish yo'li bilan olinadi. Pista ko'mir eng yaxshi yonilg'i, chunki tarkibida 0,8% kul bo'ladi.


Koks gazi

Toshko'mirdan koks olishda koks gazi hosil bo'ladi va tarkibi vodorod (50-60%), metan(20-34%), uglerod oksidi so (3-4%), so₂ 2-3% va azot bo'ladi. 1 m³ koks gazi yonganda 4000-4500 k kal issiklik ajraladi.1 tonna ko'mir yonganda 300-320 m³ gaz hosil bo'ladi.

Domna pechlarida ish jarayonini borishi natijasida gaz ajraladi. Bu gazni tozalab koks gazi bilan aralashtirib ishlatiladi.Bu gaz bilan Marten pechlarini, qizdirgich pechlarini qizdirishda ishlatiladi, yonganda 1150-1500 k kal issiqlik ajralib chiqadi.