R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

O'ta sezuvchanlik reaktsiyasining uchinchi tipi to'qim alarda o'tkir yallig'lanish 
reaktsiyasini boshlab beradigan im m un kompleksga bog'liq, bu reaktsiyaning 
muhim tom oni kom plem entnim g fa o l holga o'tishi va p o lim orf yadroli leykositlar 
to'planib borishidir. Im m u n kom pleks ekzogen antigen-lar (bakteriya va viruslar) 
yoki en dogen antigenlar (m asalan , D N K ) ta’sirida hosil bo‘ladi.
P atogen im m u n kom plekslar yo aylanib yurgan qo n d a hosil bo'lib, keyin 
to'qim alarda to x talib b orad i, yoki tom irlardan tashqari jo ylard a (ekstravaskular 
tarzda) h osil bo'lib, qan day bo'lm asin biror to q im a yoki organda antigenni birik- 
tirib oladi. Birinchi h o ld a to'qim alar sistem a doirasida, ikkinchi holda kom ple- 
m ent h o sil bo'lgan jo yd a, m ahally tarzd a shikastlanadi (A rtyus fenom eni).
S iste m a d o ir a sid a g i im m u n o k o m p le k s kasallik. Sistem a doirasida ro‘y be­
radigan im m unokom pleks kasallik patogenezi uch bosqichdan tarkib topadi (59- 
rasm ): 1) aylanib yurgan qo n d a antigen-antitelo kom pleksi hosil bo'lishi; 2) im ­
m un kom pleksning turli to'qim alarda to'planib borishi; 3) im m un kom pleks tufayli 
yallig'lanish boshlanishi.
Sistem a d o irasid agi im m u n okom p leks kasallikning asl bir n usxasi zardob 
kasalligidir, b u kasallik p eptid lar yoki hayvon oqsillaridan iborat geterologik 
zardoblar yoki zardob preparatlari (difteriya, qoqshol va bosh qalarga qarshi an- 
titoksik zardob, sh un in gdek dori-d arm on lar) organizm ga yuborilgan ida paydo 
bo'ladi.

---

8 • Цэтга
I - BOSQICH
Im ma* kompleks hosil 
bo'ttski
А ж ф л-лм Ы еЪ
1*у6еЫ
Tnghiritir 
щч||Ц<у»й \
П - BOSQICH
TarH to'qimaltrda 1тгоне 
kompleks to’plaaib borishi
Ш - BOSQICH
ImmuB konpieks boshlab 
bergai yaUig'UBish
N *rtr>fL L U r»»*i H
i t i w
f e i m o c i i r i
59-rasm . I ll tip dagi o‘ ta sezuvchanlikning rivojlantirich m exanizm i 
(M eitzer M . , 1990).
K asallikning birinchi fa z a s id a  organizm ga antigen yu borilgan iga javo ban im- 
m unoglobulinlarn in g h ar xil sinflariga kiradigan antitelolar hosil bo'ladi. A ntite­
lolar, aso san im m unoglobulin G antigen bilan reaktsiyaga kirishib, q o n d a aylanib 
yuradigan im m un kom plekslar hosil qiladi. B u kom plekslar m onon uklear fago- 
tsitlar ta’sirid a fagotsitlanishi hisobiga antigenning qon o q im id an yoq olish iga 
yordam beradi. D em ak, im m un kom plekslar hosil bo'lishi organizm ni antigen ­
dan saq lash ga qaratilgan odatdagi im m u n reaktsiyadir. B iroq b a z i sharoitlarda 
antigen-antitelo im m u n reaktsiyasi patogen tabiatni kasb etishi m um kin. Im ­
m un kom plekslarning to'qim alarda to'planib borib, bu to q im alarn i shikastlan- 
tirishiga olib keladigan om illar unchalik ochiq-oydin m a’lum em as. Antigen- 
antitelo kompleksining katta-kichikligi va m ononuklear fagotsitlovchi sistem aning 
fun ktsional holati aham iyatga ega deb taxm in qilinadi.

---

A ntitelolar hosil bo'lishida ortiqch a m iqd ord a yuzaga keladigan yirik immun 
kom plekslarining fagotsitlovchi h u jayralar tom onidan qon oqim id an tez chiqarib 
yuborilish i va shu sab ab d an u larn ing organizm uchun bezarar bo'lishi aniqlan ­
gan. B irm un ch a m ayda yoki o rtac h a kattalikdagi im m un kom plekslar qonda 
b irm u n ch a u zo q ro q aylanib yuradi va fagotsitozga uncha faollik bilan berilmay- 
di, n atijad a organ izm uchun patogen bo'lib qoladi.
M on ositar m akrofagal sistem aning fun ktsional holati ham m u h im ah am i­
yatga ega. Bu sistem a od atd agich a ishlab turgan m ah ald a paydo bolu vch i im ­
m u n kom p lekslar qon o q im id an o'z vaq tid a va batam om yo'qotiladi. M onositar- 
m ak rofagal sistem aga ortiqch a zo'r kelgan ida v a u ning funktsiyasi izdan chiqqan 
m ah allard a im m u n k om plekslarn in g qon o q im id a u zoq saqlan ib qolishi va k e­
yinch alik to'qim alarda to'planib b orish i uchun qulay shart-sharoit tug’iladi.