R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Sistem a qizil yugirigi (volchankasi) biriktiruvchi to‘qim a sistem asining doira- 
sid agi tabiatan autoim m un yallig'lanish kasalligi bo'lib, barcha tom irlarning z a ra r­
lanishi va ularning devorlarida fib rin oid to'planib borishi h am da qonda aylanib 
yuradigan va keng do irad a tasir ko'rsatadigan autoantitelolar, x u su san antiyadro 
antitelolari hosil bo'lishi bilan ta’riflanadi.

---

E tio lo g iy asi v a p ato g en ezi. X o'ja organizm ida hosil bo'ladigan autoantitelo- 
Iar har xil nishonlar bilan: hujayralarning yadrolari, lizosom alar, m itoxondriyalar, 
qo n n in g ivituvchi om illari, trom botsitlar, eritrotsitlar v a bo sh q alar bilan reaktsi- 
yaga kirish a oladi. A ntiyadro antitelolar o'zlarining nishon lari qan aqaligiga 
qarab to rt gu ru hga bo'linadi: D N K ga ta’sir o'tkazuvchi antitelolar, giston larga 
ta’sir qiladigan antitelolar, R N K g a birikkan oq sillarga ta’sir q ilad igan antitelolar, 
yadrocha antigenlariga ta’sir o'tkazadigan antitelolar.
Yadro antitelolari sistem a qizil yugirigi uchun sp etsifik deb hiso blan sa ham
D N K organizm ning o‘z yadrolari D N K siga q arsh i ta’sir ko'rsatuvchi antitelolar 
paydo qila oladigan kuchli im m u n ogen m o d d ad ir degan fikrni so'nggi yillardagi 
tadqiqotlar bir qad ar o'zgartirib qo'ydi.
Irsiyatga alo q ad o r moyiJJik, im m u n sistem an in g sezilarli yetishm ovchiligi va 
atrofdagi m uhit ba’zi om illarining aham iyati b o r deb hisoblanadi.
Irsiy omillar. A utoim m un reaktsiyasining yu zaga kelishida H L A ning qism i- 
d a joylash gan va n orm ad a im m u n javob sh iddatini idora etib b o rad ig an Ir gen ­
lar m uhim o'rin tutadi deb taxm in qilinadi. Shu bilan birga H L A n in g D q ism i 
individuum ning autoim m un jarayon larga m oyil bo'lishini ta’m inlaydi, xolos. 
C hunonchi, sistem a qizil yugirigi bilan DR-2 v a D R -3, ya’ni H L A kom pleksi gen- 
lari o'rtasida b o g la n ish borligi aniqlangan. Sistem a qizil yugirigi uchraydigan 
ba’zi oilalarning a’zolarida y oru g‘likka ortiqcha sezuvchan lik v a d o ri m o ddalarn i 
ko‘tara olm aslik holatlarining bo'lishi, qonda aylanib yuradigan h ar turli autoan- 
titelshirning topilishi bu k asalliknin g paydo bo'lish id a irsiy m oyillik aham iyati 
borligidan dalolat beradi.
Ba’zi dori m oddalarn i u zo q vaqt ishlatib y u rish tabiatan irsiyatga bog'liq 
bo'lmagan, lekin autoim m un sistem a qizil volchankasin i paydo qila oladigan
om illar ju m lasiga kiradi. Jinsiy gorm on lar ham m u h im o'rin tutadi. A ndrogen- 
larning sistem a qizil yugirigi paydo bo'lishiga yo'l qo'ym asligi, estrogenlar esa bu
kasallikka yo‘1 ochib berishi aniqlangan.
So'nggi vaqtda organ izm da saqlanib turgan virus infeksiyasiga katta etibor 
berilm oqd a. Sistem a qizil volchankasida qizam iq, qizilcha, p aragrip p va b osh q a 
kasalliklar viruslariga javo ban qo n d a yuqori titrlard a paydo bo'lgan antitelolar 
topilgan. Bem orlar va u larn ing qarin doshlarida saqlan ib turgan viru s infeksi- 
yasin in g m arkerlari bo'Imish lim fotsitotoksik antitelolar bo'lishi aniqlangan. 
B em orlar bilan ishlovchi tibbiy xod im larda viru sli ikki spinal D N K g a qarshi 
antigenlar topilgan. Biroq, im m u n kom plekslarda viru s antigenlari hali topilgan 
em as.
Im munologik omillar. Sistem a qizil volchankasi patogen ezida В hujayralar­
n in g o‘ta reaktivligi katta aham iyatga ega deb hisoblan adi, bu hujayralarnin g faol 
holga o'tishi ham «b egon a» h am «o'z» antigenlariga qarshi zo'r berib antitelolar 
hosil bo'lishiga olib keladi. O rtiqch a antitelolar hosil bo'lishi quyidagi bir qan cha 
om illarga bog'liq deb hisoblanadi: 1) B-hujayralarning o'zida nuqsonlar borligiga,

---

2) xelperlarda irsiy kam chiliklar borligiga, bu n arsa B-hujayralarning zo‘r berib 
f a o l holga o'tishiga yordam beradi, 3) В h u jayralarfaolligini susaytirib qo'yadigan 
T-supressorlar faolligining susayib ketishiga.
H osil bo'ladigan antitelolar q o n d a aylanib yuradigan im m u n kom plekslarni 
y u zag a keltirishi m u m k in (o'ta sezuvchanlikning III tipi), bu kom plekslar buyrak, 
b a d a n terisin in g b azal m em b ran alarid a to'planib borib, u larn in g shikastlanishi- 
g a v a yallig'lanish b osh lan ish iga sabab bo'ladi. M em bran aga a w a l D N K birikadi, 
im m u n kom pleks (D N K — an tiD N K ) esa in situ hosil bo'ladi deb taxm in qili­
n ad i. Sistem a qizil volch ankasi uchun qo n d agi kom plem ent, xu su san uning C3 
q ism i m iq d o rin in g kam ayib ketishi xarakterlidir. G ipokom plem entem iya, tom ir 
kop to kch alari bazal m em bran alarid a do n ad or kom plem ent depozitlari paydo 
bo'lishi sistem a qizil volch ank asi gen ezid a im m un kom plekslarn in g aham iyati 
b o rligin i ko'rsatadi.