R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik
Yüklə 12,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| M ezenxim al hu jayralar va ularning derivatlari ham stabil h u jayralar ju m la
siga kiradi. M a’lum ki, fibroblastlar va birm u ncha jo'n tuzilgan m ezen xim al h u jayralar yuqori darajadagi regenerator faolligini saq lab qoladi va bo'linish ja r a yon id a h ar xil turdagi hujayralarga aylanish xu su siyatiga egadir. M asalan , qovuq devori sh ikastlangan ida m ezenxim al h ujayralarnin g proliferatsiyalanishini ku- zatish m u m kin, b u proliferatsiya m ah alida ular fibroblastlarga tabaqalan ish bi- lan gin a qo lm asd an , b alki xondroblastlar, osteoblastlar va yog1 hujayralariga ham aylanib boradi. Endotelial hu jayralar bilan silliq, muskul h u jayralari ham stabil, y an i barqa- ro r elem entlardir. Endotelial hujayralar odatda sekin lik bilan yangilanib b orad i, tom irlar zararlangan m ah allarda esa ular tez regeneratsiyalanadi. B achadon n in g silliq m u sk u l h ujayralari jinsiy gorm on lar tasiri ostid a zo'r berib bo‘linib borad i (proliferatsiya). M uskul tipidagi tom irlar zararlanganida h am silliq m uskul hu jay ralari zo‘r berib ko'paya boshlaydi. P erm an en t hujayralar ju m lasig a neyronlar, skelet m uskullari va m iokard hu ja y ra la ri kiradi. M arkaziy n erv sistem asi neyronlari h alok b o lg a n id a ularning stru k tu rasi tiklanm aydi, lekin sh ikast akson larga yetgan bo‘lsa-yu, n erv hujay ralarin in g tan asi saqlan ib qolgan bo'lsa, bunday m ah allarda akson lar regene- ratsiyalan ish i m u m kin. A kson lar o'sishining tezligi kun iga 3 m m d an 4 m m g a cha b orish i aniqlan gan. B u n d a ak so n o'm in in g saqlan ib qo lgan bo'lishi m uhim , ak s h o ld a ak son q ism an regeneratsiyalanadi va o‘z funktsiyasini bajara olm ay q olad i. A k son n in g noto'gri o'sib borish i b ir qancha chalkash n erv stvollari paydo bo'lish iga olib kelishi m um kin, m an a shunday stvollarni am putatsion yoki trav- m atik nevrom a deyiladi. K ardiom iotsitlar v a skelet m uskullarinin g hujayralari ham bo'linishga qo dir em as, shu m u n o sab at bilan bu hujayralar halok bo'lganida biriktiruvchi toqim a elem en tlari h iso b iga regeneratsiya boshlanib, ch andiq hosil bo'ladi. B u o rgan lard a h am , xu dd i n erv sistem asidagidek, regeneratsion gipertrofiya saq lan ib qo lgan hujayralardagi ixtisoslash gan tuzilm alar m assasi kattalashib b o rish i h iso b iga ro'y b erad i (hujayra ichi giperplaziyasi). M asalan , m iokard- d a o'lib ketgan m u sku l tolalari o'rnida ch and iq h osil bo'ladi, saqlanib qolgan m u sk u l tolalarid a esa u ltrastrukturalarn ing soni ko'payib, ular (m iofibrillalar) k attalash ib b orad i. B u h o d isa gipertrofiya bilan davom etadi, y an i bunda m uskul tolalari uzayib, qalinligi ortadi. P aren xim atoz elem en tlam in g t o la regeneratsiyasi u larn in g regeneratsi- y ag a n ech og'lik layoqqatliligiga va zararlangan to'qim a stro m asin in g qanchalik saq lan ib qolgan ligiga bog'liq bo'lishini ta’kidlab o'tish kerak. M asalan, jig ar za rarlan gan m ah ald a u n in g retikulyar strom asi saqlanib qoladigan bo'lsa, jigar p aren x im asi to'la regeneratsiyalanib, od atd agi jig ar bo'lakchalari hosil bo'ladi, gep atit kasalligin in g yengil xilid a ana sh un day hodisa kuzatilishi m um kin. Ge- p atitn in g bir talay n ekrozlar bilan birga davom etadigan o g'ir xilida boshqacha m an zara kuzatiladi, b u n d a gepatotsitlargin a em as, balki strom a elem entlari ham h alo k bo'lib ketadi. A n a shu n arsa strom an in g kollap sga uchrab, keyinchalik bu y erd a ch an d iq to q im a o'sib borish iga olib keladi. Buyrak bu ram a kanalchala- rin in g epiteliysi n ekrozga uchrab q o lad igan nekrotik nefroz ham yana boshqa b ir m iso l bo'lishi m um kin. B u n d a bazal m em bran a saqlan ib qolgan bo'lsa, k an alch alar epiteliysi to'la regen eratsiyalan ad i K analchalar bazal m em branasi yem irilib ketgan hollarda epiteliy tiklanm aydi, m asalan , buyrak infarktida ana sh u n d ay h o d isa kuzatiladi. T a sn ifi. Regeneratsiyaning sabablari v a m exanizm iga qarab uning uchta aso siy turi tafovut qilinadi: fiziologik, reparativ va patologik regeneratsiya. |