R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Buyrak usti bezlarining zararlanishi. Difteriya bilan o g ‘ rigan k asallarda qon 
b osim i o'zgarib, p astga tushib ketadi, u labil bo'lib qolad i, kollapslarga m oyillik 
yuzaga keladi. M ana shu h odisalarn in g ham m asi bu yrak usti bezlarinin g zarar- 
langaniga bog'liq. B u bezlarning po'stloq qavatida sh ish paydo bo'lib, keskin g i­
perem iya bosh lan adi va p aren xim asi destruksiyaga uchraydi. Shunin g n atijasida 
bez po'stloq qavatining hujayralari butunlay tartibsiz tarzda joylash ib, ham m asi 
deyarli nekrobioz holatiga tushib qoladi. Buyrak usti bezlarin in g m iya qatlam ida 
hujayralardagi xrom affin m o d d asi kam ayib ketadi, b u n arsa adrenalin ishlab 
ch iqishining keskin k am ayganiga b og' liqdir, qon b o sim in in g o'zgarib turishiga 
ham xuddi shu n arsa sabab bo'ladi.

---

Sh u n d ay qilib, difteriyada q o n aylanishining m arkaziy organi bo'lm ish 
y u rak d a (u n in g harakatlanuvchi qism i — m iok ard dagin a em as, balki n erv ap- 
p aratid a h am ) va bu yrak usti b ezlarida o g'ir o'zgarishlar ro y beradi. Buyrak usti 
b ezlarid agi o'zgarishlar shu bezlarn in g sim patik nerv sistem asi va tom irlarga 
ko'rsatad igan tasiri y oq olib ketishiga olib keladi. B u o'zgarishlarning ham m a- 
si b ir bo'lib k asallik nin g o g'ir o'tishiga olib borad i va ko'pchilik hollarda nim a 
sab ab d an yurak falajlanib, o d am n in g o'lib qolishiga olib kelishini tushunarli 
qilib qo'yadi. Falaj h o d isasi kech roq boshlanish i ham m um kin, chunki n erv va 
m u sku l app aratin in g organ ik o'zgarishlari kasalliknin g barch a aso siy belgilari 
b arh am top ib ketgan idan keyin ham asta-sekin zo'rayib borish i m um kin.
B o sh q a organlardan taloqda ham o'zgarishlar ko'rinadi. Taloq kattalashib, 
follikulyar ap p aratin in g m ark azid a karioreksis tarzida nekrobiotik o'zgarishlar 
ro‘y beradi. Jigarda distrofik o'zgarishlar boshlanib, b ir qan cha n ekroz fokuslari 
p ayd o bo'ladi. B uyraklarda kanalchalar epiteliysida distrofik h o disalar b o sh ­
lanadi. M e d a d a  birlam chi difteritik g astrit bilan b ir qatorda ak sari hollarda va 
b irm u n ch a b arvaq t toksik gastrit deb ataladigan h o d isa m anzarasi kuzatilishi 
m u m kin . B u xild agi gastritda aso san m e’d a tubi so h asi zararlanadi. M orfologik 
jih atd an olgan d a toksik gastrit ge m o rragik katar ko'rinishida, ba’zan shilliq par- 
d an in g o c h o q li nekrozlari bilan birga o'tadi.
D ifteriyan in g ju d a ko‘p uchraydigan asoratlari ju m lasig a seroz yoki fibrinoz 
ek ssu d at p ayd o bo'lishi bilan o'tadigan lobular yoki lobar tusdagi pnevmoniya- 
lar k iradi. Fibrinoz bronxopnevm oniyalar ham xarakterlidir (ekssu datda ora-sira 
difteriya tayoqchalari bilan birgalikd a pnevm okokklar va streptokokklar to ­
p iladi). B u n d a difteriya tayoqchalari pnevm on iyaga sabab bo'lishi m um kin deb 
h isoblan adi.
D ifteriya bilan og'rigan k asallarga xizm at qiluvchi vrachlarda jaro h atlar difte- 
riyasi kuzatilish i m um kin. K arash tagid a bir qad ar chuqurdagi to'qim alarning 
fibrinoz ekssu dat bosh lab nekrozga uchragani m a’lum bo'ladi.
K lin ik m an zarasi. Inkubatsion davri ikki kundan o‘n kungacha davom etadi. 
Jarayon n in g olgan joyi va nechog'lik og'irligiga qarab, bu kasallikning ju d a ko'p 
klin ik xillari tafovut qilinadi. O lgan joyi, yan i lokalizatsiyasiga qarab, tom oq, 
hiqildoq , traxeya, bronxlar, k o z, tash q i jin siy organlari, teri difteriyasi ajratiladi. 
O rgan lar aralash zararlanishi ham m um kin.
K asallik n in g eng ko'p uchraydigan xili — tomoq difteriyasi — uchta asosiy 
turga — subtoksik, toksik, gipertoksik turlarga bo'linadi. D astlabki ikki turida 
kasallik. od atd a. birdan bosh lan ib tan a harorati 38— 3 9° gacha ko'tariladi va b i­
rinchi ikki kun dav om ida shu d arajad a turadi. Intoksikatsiya o'rtacha bo'ladi. 
T o m oq difteriyasining b arvaq t paydo bo'ladigan belgisi yutish m ah alida tom o q 
og' rishidir.
In toksikatsiya o g'riq sezgilari regionar lim fadenit, shilliq p ardalarnin g 
sh ishib ch iqishi k asalliknin g su btoksik, toksik va x u su san gipertoksik xillarida 
h am m ad an ko'p ifodalangan bo'ladi. Bo'yin teri osti kletchatkasi ham shishadi.

---

T ana harorati 39—4 1° g a yetadi. D ifteriya intoksikatsiyasining ilk ko‘rinish lari 
bosh o g r ig i, et uvishishi, an ch a darm on qurishi, qayta-qayta qayt qilish q o rin d a 
og'riq turishidir. M iokard, bu yrak usti bezlari v a p eriferik n erv sistem asi zarar­
lanishi kasallikni og'irlash tiradi. M iokardit boshlanishi, ad ash gan n erv va yurak
n erv apparatining zararlanishi tufayli kollapslar b o sh lan ish i yurak to'satdan 
to x tab qolishi m um kin.
Difteriyaning gipertok sik x ilid a infektsion-toksik sh o k ham boshlanish i 
m um kin. N afas yo'llari difteriyasida intoksikatsiya k am ro q ifo dalan gan bo'ladi.