R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Qorin tifi (ich terlam a) o'tkir ichak infeksiyalari ju m lasig a kiradi va aso san in­
gichka ichak lim fa apparatin in g zararlanishi, bakteriem iya bo'lishi, intoksikatsiya 
hodisalari boshlanishi va nerv sistem asida chuqur o'zgarishlar y u zag a kelishi bilan 
ta’riflanadi.
Q orin tifi (ich terlam a kasalligi) ancha keng tarqalgan kasallikdir. O siyo va 
A frika qit’alarining rivojlanib kelayotgan m am lak atlarid a bu k asallikn in g epi- 
dem iyalari kuzatiladi. Rivojlangan m am lakatlard a b u infeksiya sp o rad ik tusga 
egadir. O 'zbekistonda qorin tifining en dem ik m in taq asi Q ash qadaryo viloyati 
bo'lib hisoblanadi.
E tio lo g iy asi va p ato g en ezi. Q orin tifining qo'zgatuvchisi butun jah o n d a 
keng tarqalgan ( S a lm o n e lla typhi) dir. Bu m ikroblarn in g tabiiy yash ash joyi: 
o d am organizm i, su v havzalari, oq ava suvlar, tuproq. Q o rin tifi tayoqchasi tashqi 
m uhit obektlarida nisbatan u zo q m u d d at saq lan a oladi, chunki turli tabiiy va 
kim yoviy om illar tasirig a ancha chidam li. Q orin tifi fekal oral yo'l bilan yuqadi- 
gan antro-pon ozlar ju m lasig a kiradi. Infeksiya m an bai kasal o d am yoki bakte- 
riya tashuvchi kishidir. K asallik qo'zgatuvchisi b em ord an so g'lom o d am ga kon- 
takt yo'li bilan, suv, oziq-ovqat bilan va pashsha orqali o'tadi.
Q orin tifi tayoqchasi og'izdan m e’d a va o'n ikki b arm o q ichakka tushib, och 
ichakka o'tadi va shu yerda ko'payisha boshlab, ichakning lim foid apparatiga 
joylanib oladi, so'ngra lim fa tom irlari bo'ylab m ezenterial lim fa tugun lariga va 
qo rin p ard asi ortidagi lim fa tugun lariga o tad id a, bu yerdan ko'krak lim fa yo'li 
orqali qon tom irlar sistem asiga tushadi. A na sh u n d ay bakteriem iya m ah alida 
k asallik qo'zg'atuvchisi gem atogen yo'l bilan turli to'qim a va organ larga — jigar,

---

talo q, ko’m ikka ham o’tib, u lard a q o rin tifiga x o s gran ulyom alarn i hosil qiladi. 
B u n d an tash q ari, qo rin tifi tayoqchasi jigarn in g o‘t kapillarlariga va o‘t pufagiga 
h am o’tib, bu yerda yash ash va ko’payish uchun o’ziga ju d a qulay sharoitlarni 
to p ad i (bakterioxoliya). Bakterioxoliya, ya’ni batsillalarn in g o’t yo’llari sistem a- 
sig a o’tishi ep idem io lo gik jih atdan nih oyatda katta aham iyatga egadir, chunki bu 
m ik rob lar o‘t yo'llarida u zo q vaq t tirik saqlanib, vaqti-vaqti bilan ichakka, tashqi 
m u h itga chiqib turishi m um kin.
Bakteriyalar o’t bilan birga in gich ka ichak yo’lig a tushib, lim fatik va soli- 
ta r follikullarda A rtyus fen om en iga o’xshab ketadigan giperergik reaktsiya 
bo sh lan ish iga sabab bo’ladi. Ichak, q o n v a o’tga yana infekt tushishi ichakning 
lim fo id ap p aratid a m o rfologik o’zgarish lar har xil m u dd atlard a boshlanish iga 
h am sabab bo’ladi.
K asallik patogen ezida organ izm n in g qorin tifi bakteriyalari endotoksini b i­
lan zaharlanishi, x u su san yurak-tom irlar sistem asi, m arkaziy nerv sistem asin in g 
zah arlar ta’sirid an zararlanishi, sh un in gd ek m o d d alar alm ash inuvining izdan 
ch iqishi ayn iqsa aham iyatlidir.
P a to lo g ik a n a to m iy a si. Q orin tifida yuzaga keladigan struktura o’zgarishlari 
m ah alliy va u m u m iy xillarga bo’linadi.
G ran u lyom atoz yallig’lanish ko’rinish ida birga davom etadigan m ahalliy 
o'zgarishlar aso san ichaknin g lim fa app aratid a, gu ru hiy va solitar lim fa folliku- 
lalarid a yuzaga keladi. B u n d a y on bosh ichak pastki bo’lim in in g Peyer pilakcha- 
larid a en g xarakterli va o g ’ir o’zgarish lar ro’y b erad i (ileotif). Q orin tifining ba’zi 
h o llarida xarakterli o zgarish lar faqat yo’g ’ on ichakda bo’ladi (kolotif). Ingichka 
ich ak bilan yo’g ’on ichak kasallikka b irga qo’shilib ketgan hollarni ileokolotif deb 
aytiladi. B u n d an tash qari, birinch i bo’lib o’pka zararlanishi (qorin tifining pnev- 
m o n ik xili), bu yrak (nefrotif), y u m sh o q m iya p ard alari (m en in gotif), hiqildoq 
(larin g otif) ham tasvirlanganki, b u n d ay m ah allarda kasallik o’zgarishlari asosan
ho zir aytib o’tgan organ va to’q im alard a boshlanadi.
Ichakning lim fa app aratid a ro’y beradigan stru ktura o’zgarish lari tabiatan 
siklik bo’lib, besh bo sq ich d a o'tadi: 1) m iyasim on bo'kish bosqichi, 2) nekroz 
b o sq ich i, 3) yaralar p ayd o bo’lish b o sq ich i, 4) y aralarn in g tozalan ish bosqich i, 
5 ) yaralarn in g bitish bosqichi.