R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

ekssudat bilan qoplanadi, shunga ko'ra uning bu nd ay joylari gu ngurt-kulrang 
tu sga kirib qoladi.

---

Ju d a ko'pchilik hollarda dizenteriyada faqat y o g o n ichak, chunonchi, uning 
d istal qism i — to g ‘ri ichak, sigm asim on , p astga tushib boruvchi, ko'ndalang- 
ch am b ar ich ak zararlanadi. K o'pgin a hollarda fibrinoz karash y o g o n ichakni 
b o sh id an oxirigach a qo plab oladi. Qizilo'ngach, m e’da va och ichak ju d a kam - 
d an -k am h o llard a zararlanadi. D izenteriya m ah alida yog'on ichak m uskul qat- 
lam id a keskin sp azm lar bo'lib turadi. Shuning uchun ham qorin paypaslab 
ko'rilgan ida ich ak qattiqqin a bo'lib, bezillab turgan tortm alar ko'rinishida qo'lga 
u nnaydi. Ichakda spazm bo'lib turganligi m u n osabati bilan uning ko'ndalang 
k e sm a sid a yo'lining ancha torayib turgani yoki butunlay bekilib qolgani kuza­
tiladi. Ichakning ana sh un day h o latda bo'lishi dizenteriyani ich ketishiga em as, 
b alki qonashga sab ab boladigan spastik qabziyat deb atashga aso sb e rad i. Buning 
u stig a axlat m assalari qon aralash sh ilim shiqdan iborat bo'ladi.
M ik rosk op bilan tekshirib ko'rilganida kasalliknin g birinchi davrida sh ilim ­
sh iq ko'p ishlan ib chiqib, ichak sh illiq p ard asi qizarib, shishib ketganligi topiladi.
74~rasm. D izenteriyada y o g o n ichak shilliq p ardasin in g 
fibrinoz yallig'lanishi.
K asalliknin g ikkinchi d av rid a ich ak shilliq p ard asi yuzasid a fibrinoz yoki fib- 
rinoz-yiringli ekssudat paydo bo'lib, u qism an shu shilliq p ardaga sin gib ketadi 
h am . Shilliq p ard ad a distrofik va nekrobiotik o'zgarishlar ko'zga tashlan adi (74- 
rasm ). U n in g ostid agi qatlam ham shishib turadi, shuning h isobiga ichak devori 
qalin lash ib qolad i. M eysner va A uerbax nerv chigallari distrofiyasi ham ko'zga 
tash lan ad i. K asalliknin g ikkinchi, uchinchi haftalarida fibrinoz karash leykotsit­
lar bilan tob ora ko'proq boyib borib, b ir qism i ichak yo'liga tushadi, bir qism i 
autolizga uchraydi. shu m u n o sabat bilan ichak shilliq p ard asid a rahn alar (n uq­
so n ) p ayd o bo'ladi.
K asalliknin g uchinchi d av rid a yaralar paydo bo'la boshlaydi (75-rasm ). 
Y aralarnin g chuqurligi od atd a ichaknin g shilliq p ard asi va uning ostid agi parda

---

bilan cheklanib qoladi. Yaralar ba’zan bir-biriga qo'shilib, yaxlit bo'lib ketishi 
m um kin. U larn in g chetlari tik, yem irilgan bo'ladi. Ju d a k am d an -k am hollarda 
teshiladigan yara kuzatiladi. B ash arti peritonit ro'y b ergu d ek b o 'lsa h am (seroz, 
seroz-fibrinoz-yiringli peritonit) bu peritonit ko'pincha m ikroperforatsiyalar tu ­
fayli yuzaga keladi, ya’ni ichak florasi qorin p ardasiga to'g'ridan-tog'ri o'tm asdan, 
balki lim fa tom irlari orqali o'tib b orad i. Q on tom irlari irib, ichaknin g ichiga qon
ketish hodisalari yan ad a k am ro q uchraydi.
Kasallikning to'rtinchi davri regenerativ jaray on lar bilan tariflan ad i. Oldi- 
n iga yaraning tubi shilliq p ard a qo'shni qism larin in g epiteliysi bilan qoplanadi. 
So'ngra bu epiteliy proliferatsiyalanib, rahna ich karisiga tom on o'tib borad i va 
Liberkyun bezlarini paydo qiladi. Shu bilan birga retikulyar stro m a ham asliga 
keladi.
75-rasm . D izenteriyada yo'g'on ichakda (B. A liev) yaralar h osil bo'lishi.
Regeneratsiya jarayon i to'qim alarning asli ho liga kelib qolish i bilan tugalla- 
nadi. B iroq regeneratsiya chala bo'lib qolishi ham m u m kin . Yaralar ancha chuqur 
va katta bo'lgan m ah allarda regeneratsiya ancha u zo q d av om etadi. B u n d a shilliq 
p arda va u ning ostid agi p ard a chandiqlanib, atipizm , atrofiya h o d isalari kuzati­
ladi, shilliq p ard ad a p olip oz o'sim talari paydo bo'ladi. A hyon-ahyonda ichakda 
strikturalar yuzaga keladi.
D izenteriya h am ish a ham xu dd i yuqorida tasvirlangan dek bo'lib о taverm aydi, 
ba’zan o'tkir kataral o'zgarishlarning o‘zigin ako‘riladi-yu, lekin nekrozlar, yaralar 
paydo bo'lm aydi (kasallikning k ataral xili). Lekin k lin ik jih atdan u lar ham ancha 
keskin o'tib, sezilarli intoksikatsiya hodisalari bilan davom etib borish i m u m ­
kin (xu d d i toksik dispep siya, to k sik dizenteriya, b o lalard a birdan bosh lan adigan
ich ketar kasalligi sin gari). K asalliknin g bunday xillarida u glevod lar bir m uncha

---

k am ro q hollarda dizenteriyaning sh un day xili uchraydiki, bu n d a ichak shilliq