R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Neytral yog'larning haryer, h ary erid a to'planib qolishi lipom atozlar deb atala- 
di. B unday h odisalar o rasid a xu d d i lipom alarga o'xshab ketadigan, bezillab tu ra­
digan, tugun-tugun yog top lam lari paydo bo'lishi bilan tariflan ad igan D erkum
kasalligi ham m adan katta aham iyatga ega. Bu xild agi yog' to p lam lari qo'l-oyoq 
h am da gavda, teri osti kletchatkasida joylashgan bo'ladi. Bu kasalliknin g aso sid a 
p oliglan dular endokrinopatiya yotadi.
X O L E S T E R IN VA E F IR L A R I A L M A S H IN U V IN IN G B U Z IL IS H I
X o le sterin va e firlari alm ash in u v in in g b u z ilish i asosan tom irlar patolo- 
giyasiga sabab bo'ladi (Aterosklerozga qaralsin).
ST R O M A -T O M IR L A R D A G I U G L E V O D D IS T R O F IY A L A R I 
S H IL IM S H IQ D IS T R O F IY A
D istrofiyalarning bu xili biriktiruvchi to q im a, to g a y to'qim asida ko'riladi 
va glikozam inglikanlar bilan glikoproteidlar alm ash in uvin in g izdan chiqishiga 
bog'liq bo'ladi. B unda biriktiruvchi to'qim ada, m utsin (shilim shiq) to'planib 
boradi, n atijada bu to'qim alar o'rniga sh ilim sh iqsim on m assa paydo bo'ladi.
H ujayradan tashqaridagi shilim shiq distrofiyaning sab ab lari endokrin bezlar 
funktsiyasining aynashi (m asalan , qalqonsim on bez funktsiyasi susayib ketga- 
nida ko'riladigan m iksedem a), o'sm a kasalliklarid a od am n in g ozib-to'zib ke- 
tishidir.
P ato lo g ik an ato m iy asi. M akroskopik teksh irishda toq im a shishib qolgan dek
bo'lib ko'zga tashlanadi, xu dd i shilim shiqqa o'xshab cho'ziluvchan bo'ladi, tog ay 
o'zining qattiqligini yoqotib qo'yadi. O rgan larning strom asi, yog' to'qim asi, tog'ay 
bo'rtib, yarim tiniq v a shilim shiqsim on bo'lib qoladi. M ikroskop bilan tekshiril- 
gan id a biriktiruvchi to'qima hujayralari yulduzsim on ko'rinishda bo'lib ko'zga 
tashlanadi, bularn ing o'sim talari bir-biri bilan birikkan bo'ladi. Shu hujayralar 
orasid a gem atoksilin va eozin bilan bo'yalganida g'alati ko'kim tir-havorang tusga 
kiradigan sh ilim shiqsim on m o d d a joylashgan bo'ladi, bu — glikoproteidlar de- 
polim erlanish i va glikozam inglikanlar to'planib borish iga bog'liq.
A R A L A SH O Q S IL D IS T R O F IY A L A R I
O dam organizm ida oddiy oqsillar (album inlar, globulin lar va hokazo) dan
tashqari m urakkab oq sillar ham bor, bular prostetik qism deb ataluvchi tab ia­
tan oq silm as m oddalar bilan m ah kam bog'lan gandir. M urakkab oqsillarn ing 
prostetik qism i nuklein kislotalar (nukleoproteidlar), lipidlar (lipoproteidlar), 
p olisaxarid lar (glikoproteidlar) va pigm entlar (xrom oproteidlar) bo'lishi m um -

---

kin . A n a sh u m urakkab oq sillar alm ash in uvin in g buzilishi aralash disproteinoz- 
lar ju m lasig a kiradi, chunki bu n d a paren xim a, strom a, tom irlarning devorlari 
sh u jaray o n ga tortilib ketadi.
X R O M O P R O T E ID L A R A L M A S H IN U V IN IN G B U Z IL IS H I
P atologik sh akldagi barcha pigm en tatsiyalar endogen va ekzogen pigm en- 
tatsiyalargabo'lin ad i. M asalan , ko'm ir changini u zo q vaqt n afasga olish natijasida 
p ay d o bo'ladigan o p k a antrakozi ekzogen pigm entatsiyalar qatoriga kiradi. Bunda 
k o m ir ch an gin in g alveolalar m ak rofaglari va lim fa y o lid a top lan ib borishi shu 
tu zilm alarn in g qo ra tusga kirib qo lish iga olib keladi. M aish iy pigm entatsiyalar 
(b ad an terisiga igna sanchib, tush bilan n aq sh solish) va dorilar tasiriga aloqad or 
p igm en tatsiya (m asalan , argiriya, vism utiya)larni ham xu d d i shu toifaga kiritsa 
bo'ladi. Sariq kasalligida uchraydigan gem osideroz, ko'z skleralari va b adan teri­
sin in g sarg'ayib ketishi endogen pigm entatsiyalar qatoriga kiradi. Bularga a so ­
san en do gen pigm en tlar alm ash in uvin in g izdan chiqishi sabab bo'ladi. Endogen 
p igm en tlar organizm hayotida m uhim o'rin tutadi. Chunonchi, badan terisida 
b o'lad igan m elanin organizm ni nur energiyasining zararli tasiridan saqlab tu ­
radi, gem oglobin qo n ga rang berib turad igan m o dda bo'libgina qolm ay, balki 
k islorod n i tashib beradi ham , ya’ni sh u pigm ent yordam ida od am nafas oladi. 
G e m o glo bin p archalanish ida yuzaga keladigan m ah sulotlardan o‘t pigm entlari 
ish lan ib ch iqadi. M alu m k i, bu p igm en tlar ovqat h azm i jarayon larida m uhim
vazifan i bajaradi. Pigm entlar alm ash in uvin i vegetativ n erv sistem asi, endokrin 
bezlar id ora etib boradi. Bundan tashqari, pigm entlar qon yaratish organlari va 
m o n o tsitar — m akrofagal sistem a funktsiyasi bilan ham m ah kam bog'langandir.
Tasnifi en dogen pigm en tlar organ izm n in g oqsillardan yoki oqsillarga birik- 
kan eruvchan pigm en tlardan hosil bo'lishi m um kin. Kelib ch iqishiga qarab en- 
d o gen p igm en tlarn in g h am m asin i uchta aso siy guruhga ajratsa bo'ladi:
1) gem oglobin n in g turli unum lari bo'lm ish gemoglobinogen pigm entlar>
2) tirozin alm ash in uviga alokador proteinogen yoki tirozinogen pigm entlar,
3) yog'lar alm ash in uvida hosil bo'ladigan lipidogen pigm entlar yoki lipopig-