R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Vaqat giperem iya barom etrik bosim p asayish i n atijasida p ayd o bo'ladi. 
U um um iy va m ahalliy bo'lishi m um kin. G 'a w o sla r b osim yuqori joydan tez 
ko'tarilib chiqqan m ah alida, kosmik kem a germ etizatsiyasi buzilib qolgan p ay t­
larda arteriyalar birdan ju d a kengayib, qonga to'lib ketishi m um kin (umu-

---

m iy vakat giperem iya). M ahalliy vak at giperemiya, m asalan , bad an ga bankalar 
qo'yilgan paytda bad an terisida paydo boladi.
Yallig'lanishga aloqad or giperem iya ham m adan ko'p uchraydi, u yallig'­
lan ish n in g doim iy belgisi bo'lib h isoblan adi va yallig'langan jo yga qon ko'p keli­
sh i m u n o sab ati bilan p ayd o bo'ladi.
A rterial giperem iyaning organizm uchun aham iyati giperem iyaning turiga 
b o g'liq . C hunonchi, m ah alliy vakat giperem iya yaxshi tasir ko'rsatadi, chunki 
zararlan gan organga zo'r berib qon o q ib kelishini ta’m inlaydi. Kollateral giper­
em iya qonsizlanib qolgan to q im ad a nekroz boshlanish iga yo'l qoym aydigan
o m il bo'lib hisoblanadi. Shu bilan b irg a giperem iya u zo q dav om etadigan bo'lsa, 
arteriyalar yorilib, hayot uchun xavfli darajada qon ketib qolishi m um kin. 
M asalan , anem iyadan keyin bosh lan adigan giperem iyada, vakat, kollateral gi- 
p erem iyad a ana sh unday h o d isa kuzatilishi m um kin. Lekin arterial giperem i­
yan in g organizm uchun o d atd a jid d iy bir oqibatlarga olib borm asligin i aytib 
o'tish kerak.
V E N O Z G IP E R E M IY A
A rterial giperem iyadan farq qilib, venoz giperemiya ak sari tabiatan umumiy 
boladi, uzoq davom etadi, b a’zan esa organlarda qaytm as bo'ladigan strukturaviy 
va funktsional o'zgarishlarga olib keladi. Venoz qonning dimlanib qolishi qon oqim i­
n in g sekinlashuvi bilan birga davom etib boradiki, bu n arsa gipoktsiya bosh lan i­
sh iga, m ikrosirkulator o'zan tom irlari o'tkazuvchanligi kuchayib, shish paydo 
bo'lish iga olib keladi. Venoz to'iaqonlik um um iy va m ahalliy bo'lishi m um kin.
M ah alliy venoz tolaqonlik (giperem iya). M ahalliy venoz giperem iya m a’lum 
bir organ yoki tana qism iga odatdagidan yoxud sa l kam qon kelib turgan holda 
o'sha jo y d an qon oqib ketishi qiyinlashib qolgan p aytlarda boshlanadi, M ahalliy 
ven oz giperem iyaga kollateral venoz giperem iya m isol bo'ladi, u asosiy vena 
tom irlarid an qon oqish harakati qiyinlash ganida venalarga, m asalan , o'sma, as- 
sit su yuqligi tazyiqidan tushib turgan b o sim yo'qolib ketgan ida ham bosh lan i­
sh i m u m kin. Venoz giperem iya m an a sh u ikkala holda h am xavfli d arajada qon 
k etish iga sabab bo'la oladi, m asalan , jig a r sirrozida qizilo'ngachning kengayib 
ketgan va yupqalash ib qolgan venalaridan qon ketishi shular jum lasidan dir. Ve­
n alar trom bozi ham m ahalliy giperem iyaga olib kelishi m um kin. Q op qa vena 
trom b ozi m e’da-ichak yo'li venalarining qonga to'lib-toshib ketishiga olib b o ra ­
di. Jigar venalari yallig'lanib, ularda trom boz paydo bo'lishi (obliteratsiyalovchi 
trom boflebit yoki B addi-K iari sin dro m i) jigard a venoz giperem iya boshlanib 
(m uskatsim o n jigar), keyin jigarn in g m uskatsim on sirrozi paydo bo'lishiga olib 
keladi.
Umumiy venoz giperemiya qon aylanishining umuman buzilganini aks ettiradi.
Q o n a y lan ish in in g u m u m iy b u zilish i butun qon tom irlar fun ktsiyasi izdan 
chiqqanda kuzatiladi va yurakdan h ar m inutda otilib chiqadigan qon miqdori,

---

y a n i daqiqalik qon hajmi, aylanib yurgan qon hajm i, qonning bir d avra aylanib 
chiqish vaqti (qon zarrasining katta qon aylanish doirasini bosib o'tadigan vaq-