R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

K ataral yallig'lanish suyuq, tiniq ekssudat hosil bo'lishi bilan tariflan ad i, kata- 
ral yalliglan ish d a hosil bo'ladigan ekssudat shilimshiq aralashganligi, tarkibida 
leykositlar, lim fotsitlar va ko'chib tushgan epitelial hu jayralar bo'lishi bilan ajralib 
turadi. K ataral yallig'lanish od atd a yuqori nafas yo'llari, m e’da-ich ak yo'li shilliq 
p ard alarid a bosh lan adi (rinit, rinosinusit, gastrit, enterokolit). E k ssu dat tarkibi 
qan dayligiga qarab, seroz, sh ilim shiqli va yiringli katar tafovut qilinadi.
S e ro z k a ta r tarkibida arzim as m iqd ord a leykositlar, ko'chib tushgan qop- 
lovchi epiteliy hujayralari va birozgina sh ilim shiq bo'ladigan loyqaroq suyuq 
ekssu dat hosil bo'lishi bilan tariflan adi. B unda sh illiq p ard a q o n ga to'lib (gip er­
em iya), b o rtib turadi. Seroz katar bu run shilliq p ard asid a (o'tkir kataral rinit), 
vab o kasalligida ingichka ichak shilliq p ard asid a bosh lan adi. Seroz katar tab ia­
tan qaytar bo'ladi.
S h ilim sh iq li k a ta rd a ekssudat tarkibida bir talay sh ilim shiq, ko'chib tushgan 
epiteliy hujayralari bo'ladi. Bunday katarni barch a shilliq p ardalarda kuzatish 
m u m kin, ko'pincha u traxeya, bronxlar va h azm yo'li sh illiq p ard asid a b o sh ­
lanadi. B u n d a shu joydagi shilliq pardalar q o n ga to'lib turadi (giperem iya) va 
yuzasid a cho'ziluvchan ekssudat paydo bo'ladi. B u xild agi o'tkir yallig'lanish qa- 
dah sim on hujayralar giperplaziyasi bilan birga d av om etib b orad i, shu hujayra-

---

lar bir talay sh ilim sh iq ishlab ch iqaradi. Bunday yallig'lanish shilliq pardalarga 
fizik, kim yoviy va term ik om illar, sh un in gdek m ikroorganizm lar ta’sir qilganida 
boshlanadi.
Yiringli katarda bir talay sh ilim sh iq aralash yiringli ekssu dat hosil bo'ladi. 
Shilliq p ard alard a yaralangan, ch aqalan gan joylar, ya’ni eroziyalar paydo bo'lishi 
m u m kin.
K ataral yallig'lanish ning aham iyati, bosh qa turdagi har qanday yallig'­
lan ish n in g aham iyati sin gari, jarayon n in g qayerda boshlangan i va nechog'lik 
zo rligiga bog'liq. N afas yo'llari va ich ak shilliq p ardalarin in g kataral yallig'lanishi 
h am m ad an katta aham iyatga ega.
F IB R IN O Z Y A L L IG 'L A N ISH
Fibrinoz yallig'lanish tom irlar devori o'tkazuvchanligi sezilarli d araja d a bu- 
zilgan m ah allard a boshlanadi. B u n d a endoteliyaro tirqishlar birm uncha keskin 
kengayadi, shu n arsa yirik m olekulali m oddalar, ju m lad an fibrinogen ham qon 
o q im id an ajralib ch iqishiga im kon tugdiradi. Shu tariqa paydo bo'ladigan ek ssu ­
dat fibrin ogenga boy bo'ladi. Fibrin ogen shikastlangan toqim alarga duch kel- 
gan id a fibringa aylanib qoladi. F ibrin oz yallig'lanish difteriya, dizenteriya, yan i 
ich bu ru g' kasalligi, sil, urem iya, o'tkir revm atik perikardit m ah allarida kuzati­
ladi. O 'tkir revm atik kardit p ay tid a fibrinoz perikardit paydo bo'ladi. Fibrinoz 
yallig'lanish aso san seroz va sh illiq pardalarda, istisn o tariqasidagin a organning 
ich k arisida boshlanadi. Seroz p ard alar yuzasiga fibrin tukli m assalar (tuksim on) 
ko'rin ishida cho'kib tushadi, b u m assalar seroz p ard a bilan go'yo bitib ketgandek 
bo'lib turadi, sh un ga ko'ra seroz p ard alar rangi xiralash ib qoladi, m asalan , fibri­
n o z perikardit, plevritda sh un day b o la d i. Fibrinoz perikardit m ah alida yurak 
go'yo tu k d or q o p lam a — fibrin iplari bilan o'ralib golgandek bo'ladi («tu kdor 
yurak» deb shuni aytiladi), perikarditn in g ishqalanish shovqini paydo bo'lishiga 
aso siy sab ab ana shu.
Shilliq p ard alar yuzasiga fibrin sidirg'a p arda ko'rinishida o'tirib qo lad i (49- 
rasm ). B u n d ay p ard a ba’zi h o llard a yuzaga bo'shgina joylash gan bo'lib, osonlik
bilan ajratib olinishi m u m kin. B o sh q a hollarda esa shilliq pardani teshgandek 
bo'lib, ichkariga ch uqur o'tadi, sh un in g uchun ham p astd a yotgan to'qim aga m ah- 
k am yopishib qolgan bo'ladi. M an a shu xususiyatlar epiteliyning turiga bog'liq 
bo'lib, fibrinoz yallig'lanish ning ikki turini: krupoz va difteritik yallig'lanish 
xillarin i tafovut qilishga aso s beradi.

---

49-rasm . Ichakdagi fibrinoz yallig'lanish
Yallig’lanish jarayon i p rizm atik epiteliy bilan qoplan gan shilliq pardalar- 
d a bosh lan gan m ah alda krupoz yallig'lanish yuzaga keladi, y a n i fibrin cho'kib 
tushib, bo'shgina yopishgan yuza p ard an i hosil qiladi. Bu sh un ga bog'liqki, p riz ­
m atik epiteliy p astd a joylash gan to'qim a bilan bo'shgina bog'lan gan. K ru p oz 
yallig'lanish me’da, ichak, traxeya, bron xlar sh illiqp ardasida kuzatiladi. O 'pkada 
fibrin fibrinoz tiqin lar ko'rinishida alveolalar yo'liga o'tirib qoladi. Shunga ko'ra 
o p k a to q im asi zichlashib, xu d d i jig arg a o'xshab turadi. Sh illiq pard a gungirtroq- 
kulrang tu sga kirib qoladi, uning u stid a paydo bo'lgan fibrinoz p ard a oson lik
bilan ko'chadigan bo'ladi. Z ararlangan shilliq p ard a qalinlashib, b o rtib turadi, 
fibrin qoplab olgani tufayli gu ngirtkulran g tu sga kirib qoladi. F ibrin oz p ard a
ko'chib tushgan ida sh illiqpardalarda fibrinoliz h o d isasi boshlanib, sh illiqparda 
yuzasi chaqalanadi.