R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Fagotsitozga qodir bolgan hujayralarnin gproliferatsiya va transform atsiyaga 
uchrashi n atijasid a y u zag a keladigan gran ulyom alar (tugunchalar) hosil bo'lishi 
bilan ta’riflanadi, Bu gran ulyom alar talaygina su ru n kali kasalliklar — sil, sar- 
koidoz, m oxov, brusellyoz, zaxim , ba’zi m ikozlar (zam b u ru g’li infeksiyalar), ber- 
illiozning o'ziga xos, ya’ni spetsifik belgisidir.
G ranulyom alar epitelioid hujayralarga aylanm b qo lad igan gistiotsitlar (m ak ­
rofaglar) ning m ikroskopik top lam larid an iborat bo'ladi, u larn ing atrofida lim ­
fotsitlar zich tizilib turib qoladi. B u lim fotsitlar o rasid a biroz m iq d o r plazm atik
hujayralar tarq o q h o ld a uchraydi. G ran ulyom alarning diam etri 1— 2 m m dan
ortm aydi. G ranulyom ahujayralari o rasid a aksari P iro gov-L an gxan sn in g diam et­
ri 4 0 m k m d an 50 m k m gacha borad igan ko'p yadroli ulkan hujayralari topiladi. 
B u lar gran ulyom aning yo chetlari bo'ylab, yoki o'rtasidan jo y oladi. Sitoplazm asi 
ju d a katta bo'lgani holda bir talay (20 va bundan ortiq) yadro si borligi bilan 
ta’riflanadi.

---

53-rasm . Fallopiy n aylarinin g surunkali yallig‘lanishi.
Subepitelial biriktiruvchi to'qim a infiltratsiyasi strelkalar bilan belgilangan.
U lkan h ujayralarnin g ikki turi tasviriangan: 1) sil uchun xarakterli, lekin 
b o sh q a gran ulyom atoz reaktsiyalarda ham topilishi m um kin bo'lgan Pirogov- 
L an gxan s hujayralari. B u larn in g yadrolari birm uncha kichik bo'lib, sito- 
p lazm an in g chetki tom o n larida toj yoki gardish ko'rinishida jo y oladi; 2) yot 
tan a hujayralari, b u lar yadro lari m ayd a-m ayd a bo'lib, sitop lazm asid a betartib 
joylash gan ligi bilan ajralib turadi. H ozir aytib o'tilgan turdagi hujayralar m ak- 
rofaglarn in g bo'linishi n atijasida hosil bo'ladi.
G ran u lyom alarn in g ikki turi tafovut qilinadi: 1) yot jism granulyom asi, bu 
yot jism la r tasir etgan id a yuzaga keladi; 2) im m u n granulyom alar, bularning 
p ayd o bo'lishida ikkita om il: h azm bo'lm ay qolgan zarralary o k i m ikroorganizm - 
lar (m asalan , sil batsillalari) v a antigen ga javo ban boshlanadigan T-hujayra im ­
m u n reaktsiyasi aham iyatga ega. Faollashgan T-lim fotsitlardan ajralib chiqqan 
m ah sulotlar, aso san , gam m a-interferon, m akrofaglarn in g epitelioid hujayralarga 
va ko'p yadroli ulkan h ujayralarga aylan ishida m uhim o'rin tutadi.
G ran u lyom alar spetsifik va n osp etsifik bo'lishi ham m um kin. Spetsifik gra­
n ulyom alar silda, m o xovd a, zaxm d a va rin osklerom ada hosil bo'ladi. N ospetsifik 
gran ulyom alar hosil bo'lishi ba’zi infektsion kasalliklarda (toshm ali tif, qo rin tifi 
gran ulyom asi), sh un in gdek noinfektsion kasalliklarda kuzatiladi (asbestoz, si- 
likozd agi granulyom alar, yot jism granulyom alari).
Sh u n d ay qilib, granulyom atoz yallig'lanish shunday turdagi bir reaktsiyadirki, 
uning uchun infektsion va noinfektsion patogen om illar tasiriga jav o b an shaklan 
o'zgargan m akrofaglar (epitelioid h u jayralarjn in g to'planib borishi xarakterlidir.

---

Bir qolip, b ir zay ld agi gran u ly o m alar h o sil b o'lish i talay g in a k asa llik la r 
uchun xarakterli hodisadir. Lekin kasallik etiologiyasiga qarab u larn in g tuzilishi- 
da b a z i tafovutlar bo'ladi. C hunonchi, sil granulyom asining o rtasi, y a n i m ark a­
ziy q ism id a kazeoz n ekrozning oqibati o‘laroq a m o r f to q im a detriti topiladi, bu 
detrit atrofida epitelioid hujayralar bir necha qator bo'lib jo ylash ad i (54-rasm ). 
Bulardan tashqi tom o n d a plazm atik hujayralar aralash lim fotsitlar zich qator 
bo'lib jo y oladi. G ranulyom alarda qon o'tkazadigan kapillarlar k am va aso san
granulyom a chetida joylash gan bo‘ladi. G ran u lyom a hujayra elem entlari o rasid a 
Pirogov -Langxan sn ing birinchi turdagi k o p yadro li ulkan hujayralari ko'zga 
tashlanib turadi. K esm alar gem atoksilin va eozin bilan od atd agich a bo'yalganida 
epitelioid hujayralar och pushti tusli d o n ad o r sitoplazm asi, tuxu m sim on yoki 
cho'ziq sh akldagi och tusli yadro si bilan ajralib turadi, b u hujayralarning pardasi 
bukilm alar hosil qiladi.
54-rasm . Sil granulyom asi. O 'rtasida kazeoz n ekroz bor, u ning chetlaridan 
lim fotsitlar, epitelioid hujayralar h am d a P irogov-Lan gxan sn in g ko‘p yadroli 
ulkan hujayralari jo y olgan.