R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

gum oral) reaktsiya tabiatan him oya reaktsiyasidir, chunki organizm ni uning ichki 
muhiti m uvozanatini buzadi ekzogen yot antigenlardan xalo s qilishga qaratilgan 
bo'ladi.
Im m un reaktsiyaning yuzaga kelishida im m u n itetga jav o b gar hujayralar (T- 
lim fotsitlar, B-lim fotsitlar, m akrofaglar), tabiiy qotillar, sitokininlar va aso siy gis- 
tosig‘ ishuvchanlik kom pleksi antigenlari ishtirok etadi, im m u n o patologik jara- 
yonlarning m ohiyatini tushunib olish uchun sh ularn i birm u ncha batafsil k o rib
chiqish zarur.

---

T-LIMFOTSITLAR
M a’lum ki, T-lim fotsitlar hujayra im m uniteti m ediatorlari bo'lib, qo n d a ay­
lanib y u rad i v a periferik lim fotsitlar um um iy son in in g 60-70 foizini tashkil 
etadi. H ar bir T-hujayrada spetsifik antigenlarni tanib oladigan retseptorlar 
bo'ladi. 95 foiz hollarda shu retseptorlar disulfid b o g'lar bilan birikkan alfa va 
beta polip ep tid lard an iborat bo'ladi. Periferik qo n d agi T-lim fotsitlarning ju da 
oz qism i gam m a v a delta p olip ep tid zanjirlaridan iboratdir. Bu hujayralar nafas 
yo'llari v a m e’da-ichak yo'li shilliq p ard alarid a kichikroq to'plam lar ko'rinishida 
uchraydi. T-hujayralarda bo'ladigan an a shu to'rtala xild agi retseptorlarning har 
biri kovalen tm as b o g ’lar y o rd am id a besh ta polip ep tid zanjirini biriktirib olib, 
C D 3 m olekular kom pleksini hosil qilishi m um kin. C D 3 ning oqsillari antigen 
bilan birik ish ga q o d ir em as, lekin T-hujayralar antigen bilan birikkanidan keyin 
u lard agi xabarn i o'zgartirishga yord am beradi.
T-hujayralardagi retseptorlarn in g xilm a-xilligi shu hujayralardagi retsep­
torlar a , (3, yva 6 zanjirlarini kodlovchi so m atik genlarn in g qayta tuzilishi bilan 
ta’m in lan adi. H ar bir so m atik h u jayrada m urtaklik davridayok T-hujayra retsep- 
torlarinin g genlari bo'ladi, deb taxm in qilinadi. O ntogenez jarayon ida shu so m a­
tik genlarn in g qayta tuzilishi faqat T-hujayralarda bo'lib o'tadi.
T-hujayralar C D 3 oq sillarid an tash q ari, o'zlarining funktsiyalari jihatidan
farq qiladigan b osh q a m olekulalar (C D 4 , C D 8, C D 2 adgeziya m olekulalari, 
C D IIa) ni ham hosil qiladi. B u lardan C D 4va C D 8 en g m uhim aham iyatga

---

ega, ular T-lim fotsitlarning ikkita aso siy subpopulatsiyasida: 60 foiz hollarda 
T-xelperlarda v a 30 foiz hollardaT -su pressorlarda hosil b o lad i. S o glo m o d am d a 
C D 4 + ning C D 8 + ga n isbati (C D 4 + : C D 8) 2:1 ni tashkil etadi v a turli patologik
holatlarda o'zgarib turadi.
T-hujayralarni ikki toifaga ajratish m um kin: hujayra im m u n reaktsiyasida 
bevosita ishtirok etadigan T -hujayralar va im m u n javo bn i idora etib b o rad ig an
T-hujayralar.
H ujayralarni immun reaktsiyalari m arkaziy effektor h ujayralar T qotillar 
ta’siri bilan bog'liqdir. Bu hujayralar viruslar yuq qan hujayralarning aso siy gisto- 
sig'ishuvchanlik kom pleksi v a ba’zi o'sm a hujayralari antigen lariga qarshi yuzaga 
keladi. T-qotillar o'zlarining m arkyorlari bo'yicha C D 3 + va C D 8 + ju m lasig a k i­
radi. A sta-sekin yuzaga kelib b o rad ig an o'ta sezuvchan lik h o d isasi C D 4 + hujay- 
ralarga b og' liq.
Immun javobning idora etilishida C D 4 + va C D 8 + ishtirok etadi. T-hujayralar 
B-hujayralar bilan o‘zaro ta’sirlashib, im m un javo bn i kuchaytirishi yoki susay- 
tirishi m um kin. C hunonchi, T -xelperlar (C D 4 + ) «yordam om ili», ya’ni inter- 
leykin-2 degan im m un gorm on ishlab chiqarib, im m u n reaktsiyani kuchaytira- 
di. Ikkinchi tom ondan, T -su p ressorlar (C D 8 + ) hujayraga alo q ad o r im m unitetn i 
ham , gu m oral im m unitetni h am susaytirib qo'yadi.
B -L IM F O S IT L A R
B-lim fotsitlar gu m oral im m unitet m ediatorlari bo'lib, q o n d a aylanib yurgan
lim fotsitlar um um iy son in in g 10—20 foizini tashkil etadi. U lar ko'm ikda, p er­
iferik lim foid to'qim a (lim fa tugun lari, taloq, b o d o m ch a bezlari), m e’da-ich ak
yo'lida bo'ladi. Lim fa tugu n larid a B-lim fotsitlar po'stloq m o d d asid a, talo q d a — 
o q pulpasid a topiladi (o q p u lp ad a ular lim foid follikulalarni h osil qiladi).
A ntigen ta’sir etgan ida В hujayralar turli sin fd agi im m u n oglobulin larn i: M , 
G , A, E va D ishlab ch iqaradigan plazm atik h ujayralarga aylanadi.
Bularning birinchi 3 turi aylanib yuradigan ja m i im m u n o globulin larn in g 95 
foizini tashkil etadi. Im m u noglobulin E n orm ad a faqat yuqlar sh aklid a topiladi, 
lekin ba’zi patologik holatlarda ko'payib ketadi. Im m u n oglobulin D aso san B- 
hujayralar yuzasida uchraydi va antigen bilan induksiyalan gan h ujayralarnin g 
tabaqalan ishida m uhim roln i oyn ayd i. В hujayralar yuzasid a antigen retsepto- 
ridan tashqari im m u noglobulin retseptori (Fs-retseptor), kom plem entni birikti- 
rish retseptorlari (C 3b va C 3 a) topilgan. Bu retseptorlarning qan day vazifalarn i 
ado etishi yetarlicha organ ilg an em as, ular antitelolar sintezini id o ra etib borad i 
deb taxm in qilinadi, xolos.
M A K R O F A G L A R
M akrofaglar m onon uklear-fagotsitar sistem anin g b ir qism i bo'lib, yal­
lig'lanish reaktsiyasining avj olib borish id a faol ishtirok etish bilan gin a qolm ay,

---

im m u n jav o b sh akllan ish id a ham b ev osita qatn ashadi. M ak rofaglar ko'pgina 
fun ktsiyalarn i ad o etadi:
— u lar T-hujayra im m uniteti yuzaga kelishi uchun zarurdir, chunki ular 
an tigen d an iborat hujayralar ju m lasig a kiradi. U larn in g y u zasid a ikkinchi sin f 
H L A (g isto sig’ishuvchanlik bosh kom pleksi) antigenlari bo'ladi. M a’lum ki, anti- 
gen lar T hujayralarni b u lar antigen beruvchi hujayralar bilan birikkan taqdirda- 
gin a faol holga keltirib, sitolitik lim fotsitlar (T killerlar) hosil bo'lishiga olib bori­
shi m u m k in , antigen beruvchi h ujayralar ju m lasiga m akrofaglargin a em as, balki 
L an gergan s hujayralari o'sim tali o q ep iderm ositlar ham kiradi. A ntigen erkin 
turib q o lg an h o ld a hujayra im m uniteti yuzaga kelm aydi;
— T v a B -lim fotsitlar proliferatsiyasi v a tabaqalan ishin i kuchaytiradigan in- 
terleykin-1 v a eruvchan b osh q a b ir qan ch a om illarni ish lab ch iqaradi;
— o'sm a hujayralarini lizisga uchratadi. M ak rofaglar tok sik m etabolitlar va 
proteo litik ferm en tlar ish lab chiqarib, o'sm aga qarshi im m u nitetda ishtirok etib 
b o rad i;
— talaygin a m iq d o rd agi n osp etsifik im m unitet om illarin i — transferrin, 
kom plem entlar, lizo sim , interferon, pirogen va bo sh q alarn i ishlab chiqaradi;
— sek in lik bilan yu zaga ch iqadigan o'ta sezuvchan lik paydo bo'lishida 
m u h im o'rin tutadi.
T A B IIY K IL L E R H U JA Y R A L A R
Tabiiy killerlar deb n om olgan n om a’lum hujayralarni o'rganish so'nggi yillar- 
d a katta qiziqish uyg'otdi. B u h ujayralar turli o'sm a hujayralarini, viruslar yuqqan 
hujayralar, zam bu ru g'larn i va ba’zi n orm al hujayralarni lizis h o disasiga uchrata 
oladi. X u d d i T killerlar singari, tabiiy killerlar ham allotransplantat (kochirib 
o'tqazilgan organ lar) n in g yem irilishida ishtirok etadi. B u sh un ga bog'liqki, 
tabiiy killerlar aso siy kom pleks antigen lari ko'p bo'lishi bilan xarakterlanadigan 
n ish on h u jayralarnigina tanib, farq qilib olishga qodirdir. Tabiiy killer yuzasida 
C D 1 6 v a C D 5 6 m olekulalari topiladi.
Y u qorida aytib o'tilganidek, im m u n reaktsiya (bu reaktsiyaning hujayra vari- 
anti) yu zaga ch iqishi uchun T-lim fotsitlar bilan B-lim fotsitlar a w a l antigenlar 
ta sirid a sen sibillan ishi kerak. Tabiiy killerlar bulardan farq qilib, o'zining si- 
totok sik ta’sirin i yuzaga chiqarish uchun oldindan sensibillanib olishga m uxtoj 
bo'lm aydi. Shu bilan birga interferon va interleykin-2 ishtirokida bu hujayralar­
n in g faolligi ancha kuchayadi. Periferik qonda tabiiy killerlar lim fotsitlarning 
u m um iy p opu lyatsiyasiga n isbatan olgan da 15 foizni tashkil etadi. M orfologik 
jih atd an aytiladigan bo'lsa, ular d o n ad o r yirik lim fotsitlar bo'lib, sitoplazm asida 
bir talay azurofil don alari bor, litik fermentlar, aftidan, u larn in g shu donalarida 
bo'ladi. B u hujayralar, garchi o'z y u zasid a bir q ism antigenlar v a Fs-retseptorlar - 
ga eg a bo'lsad a, T, B-lim fotsitlardan farq qiladi. Tabiiy killerlar o'sm a hujayralari 
h am d a v iru s yuq qan hujayralarni lizisga uchratishdek kuchli xususiyatga ega

---

bo'ladi va, cham asi, birinchi m u d o faa chizig'ini tashkil etib, organ izm n i o sm alar 
h am da virusli infeksiyalardan saq lab qoladi.
A N T IG E N Y E T K A Z IB B E R U V C H I H U JA Y R A L A R
B ular qatoriga dendritik o‘sim talari borligi va o‘z y u zasid a talaygina II sin f 
H L A antigenlari bo‘lishi bilan ajralib turadigan h ujayralarnin g populyatsiyaiari 
bo'lm ish dendritik hujayralar va o‘sim tali yosh ep iderm otsitlar (L an gergan s h u ­
jayralari) kiradi. D en dritik hujayralar lim foid to'qim ada, Lan gergan s hujayralari 
esa epiderm isd a hosil bo'ladi. Tasvir etilayotgan shu hu jayralar m akrofaglardan
farq qilib, su st fagotsitar faollikka egadir, shu m u n o sab at bilan ular m ikroblarga 
qarshi faollik k o rsa ta olm aydi va farroshlik vazifasin i bajarm aydi.
S IT O K IN IN L A R
M a’lum ki, im m u n javobn in g yuzaga chiqishi va id o ra etilishida lim fotsitlar, 
m onotsitlar, neytrofillar va endotelial hujayralarning eruvchan m ediatorlar — 
sitokininlar yord am ida o'zaro ta’sir qilishi m uhim aham iyatga ega. Sitokininlar 
o‘zining kelib chiqishiga qarab T*lim fotsitlardan kelib chiquvchi lim fokin in lar va 
m onotsitlardan kelib chiquvchi m onokininlarga bo'linadi. B u larn in g birinchi- 
siga, m asalan, interleykin-2, ikkinchisiga — T N F a kiradi.
Sitokininlar tabiiy im m unitet m e d ia to ria l h am d ir B u lar ju m lasig a inter - 
leykin-I, T N F a, interleykin-6 (IL6), I tipdagi interferon, IL-8 kiradi. Ba’zi sitok i­
n in lar (m asalan , interferon) organizm ni virusli infeksiyalardan saq lasa, b osh qa- 
lari nospetsifik yallig'lanish reaktsiyasida ishtirok etadi.
Sitokininlar lim fotsitlarning kopayish i, faollashuvi va tabaqalan ish in i idora 
etib boradi, yallig'lanish hujayralarini faollashtiradi v a n osp etsifik effektor hu- 
jay-ralar funktsiyasini jon lan tiradi. U lar gem opoezn i h am kuchaytiradi. Sitoki­
n in lar n ishon hujayralardagi spetsifik retseptorlar bilan birikkan m ah ald agin a 
o'z ta’sirini k o rsatish in i aytib o'tish kerak.
A S O S IY G IS T O S IG 'IS H U V C H A N L IK K O M P L E K S I A N T IG E N L A R I
Im m un sistem anin g ajoyib xossalaridan biri shuki, b u sistem a «o'z- 
o'ziniki» va «begon a, yotniki» ni ajratib, farq q ila oladi. B iror to'qim a ko'chirib 
o'tkazilganida retsipiyent uchun yot bo'lgan shu to'qim aning payvandlangan 
joyidan ko'chib, tushib ketishidan iborat hodisanin g a so sid a im m u n sistem anin g 
ana shu xususiyati yotadi. T oqim alarni ko'chirib o'tkazish ish in in g texnik jihatla- 
rini ishlab ch iqishda kattagina yutuqlar qo'lga kiritilgan bo'lishiga qaram ay, im ­
m un sistem a «yotn ikini» tanib oladigan bo'lgani uchun, organ izm ga yot bo'lgan 
o'sha obektni ko'chirib, tushirib yuborish uchun jo n *jah d i bilan h arakat qiladi.
«Ko'chib, tushib ketish» degan ibora irsiy jih atdan to'g'ri kelm aydigan do- 
nordan olingan transplan tatn in g retsipiyentda yem irilib k etishiga olib keladigan

---

b arch a im m u n o lo gik reaktsiyalarni o'z ichiga oladi. L o aq al bitta gen bo'yicha 
farq bo'lishi yot antigen lik xu su siyati albatta yuzaga chiqishini ta’m inlaydi.
Bir qan ch a im m u n o lo gik belgilarni nazorat qilib b orad ig an genlar asosiy 
g isto sig ‘ishuvchanlik kom pleksi (M N S) deb ataladigan kichik b ir genom qism i- 
g a jo bo'ladi. B u kom pleks o d am n in g 6 xro m o so m asid a joylash gan bo'lib, H LA
deb ataladi. H LA gen lar hu jayralar m em bran asidagi uchta h ar xil sin fga m ansub 
bo'lgan va o'zining kim yoviy tuzilishi, funktsiyalari h am d a to'qim alarda taqsim - 
lanish i jn h atid an bir-biridan farq qiladigan m olekulalarni kodlaydi. Shulardan 
ikki sin fg a m an su b m olek ulalar H L A antigenlar sifatida aham iyatga egadir.
I sin f antigenlari glikoproteidlar ju m lasiga kiradi va barch a yadroli hujayra- 
lard a h am d a trom botsitlard a bo'ladi (ekspresslanadi). A slid a so m atik hujayra­
larn in g b arch asi o'zining y u zasid a b ir sin fga m an sub antigenlarga ega bo'ladi. II 
sin fga m an su b antigenlar ikkita zan jir (alfa va beta zanjirlar) d an iborat bim ole- 
ku lar kom plekslardir. I sin f antigen laridan farq qilib, u lar to'qim alarda uncha 
ko'p bo'lm aydi, chunki faqat an tigen dan iborat hujayralarda (m akrofaglar, dend- 
ritik h u jayralarda), B -hujayralar va T faollashgan ba’zi lim fotsitlarda topiladi, 
xolos. O d am d a H L A k om pleksi antigenining ikkala sinfi buyrak tom ir koptok- 
ch alari en doteliysida, bu yrak k analchalari, fibroblastlari va epiteliysida topiladi. 
Irsiy jih atd an bir-biriga m o s kelm aydigan individium larda I sin fga m an sub de- 
term in an tlarn in g h am m asi v a II determ inantlarning bir qism i gu m oral antitelo- 
lar hosil bo'lishiga sabab bo'ladi.
H L A kom pleksi lokuslari h ad d an tashqari turli-tum an bo'lganligi tufayli an- 
tigen larn in g kom bin atsiyalari ham son — san oq siz bo'ladi. M o dom ik i shunday 
ekan, h ar b ir o d am qo'l barm o q larin in g izi faqat uning o'zigagina x o s bo'lganidek, 
popu lyatsiyadagi h ar b ir in d ivid iu m hujayra yuzasid a faqat o'ziga xos, y agon a bir 
tarzdagi antigenlar n u sxasiga ega bo'ladi.
B o sh g isto s ig ‘ ish u v c h an lik k o m p le k si (M N S )n in g im m u n re a k tsiy alar avj 
o lib b o r is h id a g i aham iyati katta va turli-itumandir.
B u kom pleks: 1) ko'chirib o'tkazilgan to'qim alarning koch ib tushishida 
m u h im aham iyatga ega. Sh u m u n o sab at bilan do n o r va resipientlarni HLA- 
-an tigen larga qarab tanlab olish transplantatning keyinchalik yashab keta olish 
ehtim olini an ch a oshiradi;
2) H L A k om pleksinin g fiziologik aham iyati yana sh un dan iboratki, im m un
javo b yuzaga ch iqishida u lim fotsitlarn in g bir-biri bilan, m akrofaglar bilan o'zaro 
ta’sir qilish iga yordam beradi. M asalan , T-xelperlar (C D 4 + ) antigen m akrofaglar 
v a b o sh q a antigendan iborat hujayralar yuzida joylash gan II sin f antigeni bilan 
birikkan taqd ird agin a o'sha antigenni tanib, ajrata oladi;
3) gistosig'ishu vchan lik kom pleksi organizm ning chechak, gerpes, gripp, 
q izam iq sin gari viru slarga qarsh i him oyalanishida ishtirok etadi. Bu him oya- 
ning aso sid a T killerlar (C D 8 + )n in g virus yuqqan hujayralarni eritib yubora 
oladigan sitotoksik ta’siri yotadi. Shu bilan birga viru s antigenlari oldin HLA- 
kom p leksin in g II sin f antigenlari bilan birikkan bo'lsagina, ana sh un dagin a T

---

killerlar viru s antigenlarini «tan ib», ajrata oladi. D em ak , v iru sg a q arsh i im m u n
reaktsiya yuzaga chiqishi uchun m akrofaglar oldin viru s antigen lari bilan o'zaro 
ta’sir qilishga kirish m o g‘i kerak.
V iruslar h ar qan day so m atik hujayralarga, m asalan , gepatotsitlarga, hilpil- 
lovchi epiteliy hujayralariga yuqishi m um kin. Shu m u n o sab at bilan u lard a H LA
kom pleksi I sinfi antigenlarining bo'lishi virus yuq qan h u jayralarn in g ajratib oli- 
shini, virusli infeksiyaga qarshi kurashish uchun zaru r sh art bo'lib hisoblan adi;
4) 
aso siy gistosig'ishuvchan lik kom pleksi im m u n javo bn i idora etib boradi. 
Im m un javobning jad alligi genetik nazorat ostid a turad iki, bu m a’lum n arsa. Im ­
m un javobni idora etadigan genlar (bularni lg g e n lar deb aytiladi) H L A -D may- 
don d a joylash gan bo'ladi.
H L A n in g k a sa llik b ila n a lo q a si. G istosig’ishuvchanlik H L A sistem a- 
siga alo q ad o r ko'pgina kasalliklar tasviriangan, bu larn ing ko'pchiligi im m u n
o'zgarishlar bo'lishi bilan ta’riflanadi. K asalliklarga b u n d ay m oyillikn in g m e x a­
nizm i yetarlicha o'rganilgan em as, lekin tilga olib, aytib o'tishga arzigulik bir 
qan cha taxm inlar bor.
H LA bilan birikkan Ir genlar ko'p uchraydigan allergenlarga o'ta sezuvchanlik 
reaktsiyasi yuzaga kelishida ishtirok etad i deb taxm in qilin adi. M uayyan xild agi 
H L A ga ega bo'lgan o d am lar im m un tabiatli k asalliklarga m oyil bo'ladi. C hu- 
nonchi, vujudida H LA -B 27 antigen bo'lgan od am larn in g ankilozlovchi spon dilit 
k asalligiga du ch or bo'lish xavfi katta. HLA-A1 ning bo'lishi atopik allergiya, 
H LA -D 4 bo'lishi esa revm atoid artrit bosh lanish iga sh aroit tug'diradi. Ba’zi auto- 
im m un kasalliklarda H LA -D so h adagi allellar bilan b og'lan ish topilgan. H L A D
zon asida joylashgan Ir - genlar autoantitelolar p ayd o bo'lishini id o ra eta oladi.
H LA m akrom olekulalar k asallik paydo bo'lishida b ev osita ishtirok etishi 
m um kin. Shu bilan birga H L A m akrom olekulalarining k asallik kelib chiqishi- 
d a bevosita ishtirokini ta’m inlaydigan m exanizm lar h ar xil. Patogen om illar 
antigenning H L A bilan yuzaga ch iqaradigan ch atish m a reaktsiyasida bevosita 
ishtirok eta oladi deb taxm in qilinadi. B u reaktsiya, bir tom o n d an , antigenni 
im m un javo bdan saqlaydi, ikkinchi tom ondan, xo'ja organ izm id a un in g o'z 
H LA -antigeniga qarshi tolerantlik paydo bo'lishiga olib keladi. B u n d an tashqari, 
m a’lum H LA m olekulalar viru slarn i retseptorlar bilan ta’m in lash i m u m kin. Bu 
n arsa yo viru sn in g hujayra bilan bo'ladigan o'zaro tasirin i kuchaytiradi, yoki bu
hujayralarni xo'ja organizm idagi im m unitetga javo bgar h u jayralar uchun nishon 
qilib qo'yadi (viru s yuqqan hujayralarni shular yem irad i). B irinchi holda H LA - 
m olekulalar virusli infeksiya boshlanib, avj olib borish iga yord am beradi, ikk in ­
chi h o ld a viru s yuqqan hujayralarning organizm dan ch iqarib tashlanishi uchun 
yo'l ochadi. H L A tabiatan im m unitetga aloqad or bo'lm agan kasalliklar, m asalan , 
gem oxro m atoz bosh lan ish id a ham o q sillar retseptorlari va uzatuvchilari tariq a­
sid a ishtirok etishini ta’kidlab o'tish kerak.
Shunday qilib, im m u n reaktsiyalar organizm nin g antigen lar deb atalm ish yot 
m o d d alard an him oyalanishida m uhim aham iyat k asb etadi.

---

B iroq o‘z tabiatiga k o r a him oya reaktsiyalari bo'lm ish shu im m u n reaktsi- 
yalarin in g o‘zi inson organ izm id a patologik jarayon lar bosh lanib ketishiga 
sabab bo‘la olishi so n g g i yillarda aniqlandi. C hunonchi, im m u n reaktsiyalar 
o rgan izm n in g o'zidagi h u jayra va to‘qim alarn in g n orm al antigenlariga qarshi 
kurashuvch i o‘ta reaktiv xarakter kasb etishsi m um kin. Bunday sh aroitlarda im ­
m u n reaktsiyalar organ izm hayotiga tah did soladigan kasalliklarga (autoim m un 
kasallik larga) olib kela oladi.
Im m u n reaktsiya h am ish a ham xayrli, sh ifobaxsh bo'laverm aydi, u b ir or- 
gan izm d an ko'chirib olingan organ yoki toqim alarn i ikkinchi b ir organizm ga 
payvan dlab o'tkazishga to‘sq in lik h am qiladi. Im m un sistem anin g zaiflashib qoli­
sh i III (im m un itet tan qisligi holatining ro‘y berishi) organizm nin g infeksiyalarga 
sezgirligin i kuchaytiradi, xavfli o‘sm alar paydo bo'lishiga olib boradi.
Y uqorida aytib o‘tilgan larga k o ra , im m u n reaktsiyalarning o d am patologiyasi 
uchun aham iyatin i qu yidagi n uqtai nazardan ко‘rib chiqish kerak: to'qimalarning