R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

R evm atoid artritning oqibati bir xil emas. Taxm in an 10 yil ichida kasallik 
turg'un bir holga kelishi yoki hatto susayib qolishi ham m um kin. Biroq, kuchli 
hollarda k asallik vaqti-vaqti bilan q o z ib turadigan su ru n kali tu sga kiradi, shu- 
ning n atijasida b em o r 10— 15 yilichida nogiron bo'lib qoladi. R evm atoid artrit

---

am iloid oz b osh lan ish iga olib kelishi m um kin. 5— 10 foiz h ollard a kasallikning 
an a sh un day aso rati uchraydi. R evm atoid artrit bilan og'rigan kasallarning 
o'lim iga bu yrak yetishm ovchiligi, pnevm oniya, sil, ateroskleroz sabab bo'lishi 
m u m kin.
S IS T E M A SK L E R O D E R M IY A SI
Sistem a skleroderm iyasi (sistem a doirasidygi skleroz) badan terisi va ichki or­
g a n la rd a tobora zo'rayib boruvchi tarqoq, fibroz paydo bo'lishi bilan ta’riflanadigan 
kasallikdir. B ad an terisin in g zararlanishi sistem a skleroder-m iyasin ing garchi 
a so siy belgisi bo'lib, 95 foiz h o llard a kuzatilsa ham ichki organ lar — m e’da-ichak 
yo'li, o'pka, bo'yrak, yurak h am d a ko'ndalang-targ'il m u sku llarn in g zararlanishi 
hayot uchun xavfli bo'lib hisoblan adi. B u kasallik bilan aso san 30— 50 yashar 
ayollar og'riydi, lekin o d am n in g h ar qan day yoshda, ju m lad an perin atal davrda 
h am shu kasallik bilan og'rib qolish ehtim oldan holi em as.
K lin ik ko'rin ishlariga qarab sistem a skleroderm iyasinin g quyidagi sh akl­
lari tafovut qilinadi: 1) b ad an terisi b ir tekis zararlanish bilan o'tadigan klassik 
sh akld agi sk leroderm iya, b u n d a jarayon tez zo'rayib borad i va kasalliknin g ilk 
d av rid ay o q ichki o rgan lar zararlanadi; 2) badan terisi cheklangan tarzda, aso san
b a rm o q va yuz terisi zararlanishi bilan o'tadigan C R E ST sin drom . B u n d a ichki 
o rgan lar jarayon ga an ch a kechki m u dd atlard a tortiladi. K alsin oz, Reyno sin ­
d rom i, qizilo'ngach zararlanish i, teleangiektaziya bilan o'tadigan sklerodaktiliya 
q o sh ilish i xarakterlidir. B u k asallik yengil shaklda o'tadi.
E tio lo g iy a si v a p ato g e n e z i. B u kasalliknin g etiologiyasi m a’lum em as, lekin 
sistem a sk leroderm iyasin i an’an aga m uvofiq autoim m un kasalliklar guruhiga 
k irad i deb h isoblan adi. K asallikn in g patogen ezida quyidagilar m u h im o'rinda 
turadi: kollagen sin tezin ing buzilishi, m ikrosirkulator o'zan tom irlari birinchi 
n av b atd a zararlanib, so'ngra o'ziga x o s skleroderm ik angiopatiya (obliteratsiya- 
lovchi en darteriolit) boshlanish i.
Terida zo'rayib b orad ig an fibroz boshlanish i aso san fibroblastlar tom onidan 
zo'r b erib od atd agi tuzilishda bo'ladigan kollagen sintezlanishiga bog'liq. B unda 
kollagen degrad atsiyasid a ishtirok etuvchi kollagenazani fibroblastlar n orm a 
uchun xarakterli bo'lgan m iq d o rd a ishlab chiqaraveradi, sh un ga ko'ra kollagen 
sintezi kuchaygandek, ortiqch adek bo'lib qoladi.
Biriktiruvchi to'qim aning ortiqch a m iqd ord a va sistem a d o irasid a o'sib bori- 
sh id a im m u n o lo gik om illar m uayyan o'rin tutadi deb taxm in qilin adi. K asallik 
en di bosh lan ib kelayotgan ilk dav rda yallig'lanish infiltrati hujayralari orasid a 
kollagen ga sensibillan gan T -lim fotsitlar topiladi. K ollagenga n isbatan sekinlik 
bilan yu zaga chiqib b orad ig an o'ta sezuvchanlik reaktsiyasi lim fok in lar ajralib 
ch iqishini bosh lab bersa ajab em as, m a’lum ki, bu lim fokin lar fibroblastlarni 
o'ziga tortib, kollagen sintezi kuchayishiga yo'l ochadi.

---

Sistem a skleroderm iyasi m ah alida gum oral im m unitet h am izdan chiqadi. 
Q on zardobid a ko'pincha gipergam m aglobulinem iya, antinuklear antitelolar va 
revm atoid om il topiladi. Yaqinda antinuklear antitelolarning ikki turi aniqlandi. 
U larning Sd-70 (skleroderm a-70) deb ataladigan b ir turi sistem a sk lerod erm i­
yasi tarq o q xilining 30— 40 foiz h ollarida topiladi, holbuki, antisentrom er an ti­
telolar (m arkaziy xrom atin ga ta’sir o'tkazuvchi antitelolar) C R E ST -sin d rom id a 
50—70 foiz hollarda aniqlanadi.
Sistem a skleroderm iyasi obliteratsiyalovchi en darteliolitga o'xshab ketadigan 
v a talaygina vazospastik o‘zgarish larga olib borad igan o z ig a xos tarq o q bir tom ir 
patologiyasi deb ham hisoblanadi.
M ikrosirkulator o‘zanning zararlanishi tom irlar endoteliysining bem orlar 
qon zardobid a bo'ladigan sitotoksik om iJi tasirida birlam chi tartib d a zararlani- 
sh iga b o g'liq deb hisoblanadi. Endoteliyning zararlanishi trom botsitlar adgezi- 
yasi bilan agregatsiyasiga va periadventisial fibrozga yo'l ochuvchi trom botsitar 
om illar ajralib chiqishiga olib keladi. Tom irlar yo'li torayib qolad i, shu n arsa turli 
organlarn in g ishem iya tufayli zararlanish iga sabab bo'ladi.
P a to lo g ik an ato m iy asi. Sistem a skleroderm iyasida p atologik jarayon turli 
organ larda avj oladi, lekin b ad an terisi, suyak-m ush ak sistem asi, m eda-ich ak
yo'li, o'pka, buyrak, yurak ko'proq zararlanadi.