R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Bu yraklar od atd a sistem a skleroderm iyasi yarim o'tkir va surunkali tarzda 
o'tib b o rad ig an m ah alda jarayon ga tortilib, keyin glom erulonefrit va nefrotik 
sin drom boshlanadi. Buyrak ch in akam skleroderm ik h oliga tu sh gan id a tez ora-

---

d a buyrak yetishm ovchiligi: azotem iya, oliguriya, anuriya, arterial gipertenziya 
bosh lan ish i xarakterlidir, shu n arsa bem orlarn in g o'lim iga sab ab bo'lishi m u m ­
kin. N e rv sistem asid a neyrosirkulator distoniya, polinevrit m an zarasi kuzatiladi.
C R E ST -sin d rom ida bem orlard a besh ta xarakterli belgi: kalsinoz, Reyno sin ­
dromi, qizilo'ngach zararlan ish i (disfagiya), sklerodaktiliya va teleangiektaziya 
kuzatiladi. Sh u n in g uchun h am bu sin dro m n in g n om i u n d a uchraydigan shu 
sim p tom lar lotincha n om larining birinchi harflaridan olingan.
K a sa llik n in g o q ib a ti u n in g qay tariqa o‘tishiga, o‘z vaq tida aniqlab olinib, 
tegishlicha davo qilin gan -q ilin m agan iga bog'liq. K asallik surunkali tarzda 
o'tadigan m ah allard a od atd a bir q ad ar yaxsh iroq bo'ladi, chunki jarayon sekinlik 
bilan avj olib borad i va b ad an terisi bilan sklerotik jarayonlar asta-sekin b o sh ­
lanadi. Sistem a skleroderm iyasi o'tkir tarzda o'tadigan m ah allarda, ayniqsa chin 
sk lerod erm ik bu yrak holati bosh lan ad igan hollarda kasalliknin g oqibati yom on, 
chunki bu yrak yetishm ovchiligi tez kuchayib borib, o‘lim ga olib kelishi m um kin.
T U G U N C H A L I P E R IA R T E R IT
Tugunchali periarteriit deb atalad igan bu kasallik aso san o'rta va kichik ka- 
librli arteriyalarnin g o'choqlar tarzida zararlanish i tufayli boshlanadigan kasallik 
bo'lib, bunda nekrozlovchi vaskulit avj olib boradi. A rteriitning bu turi b osh q a 
xild agi vaskulitlardan faqat shu bilan farq qiladiki, bunda o p k a tom irlari jara- 
yon ga q o sh ilib ketm aydi.
E tio lo g iy a si v a p ato g en ezi. Tugunchali periarteriit polietiologik kasallik 
bo'lib, u n in g a so sid a im m u n o lo gik m exanizm lar yotadi deb taxm in qilinadi. 
C h un on ch i, tom irlar devorid a A rtyus fen om eni uchun tipik bo'lgan fibrinoid 
n ekroz topiladi. B u nday nekrozn in g paydo bo'lishi im m u n kom plekslarga 
bog'liqdir. N ekrozlovchi vaskulitlar revm atoid artrit, sistem a qizil volchankasi 
uchun ham xarakterli ekan ligini aytib o'tish kerakki, bu larn in g im m un k o m ­
p lekslar tufayli p ayd o bo'lishi sh ak-sh ubh a tug'dirm aydi. Zararlangan tom irlar 
d evorid a im m u n o globulin lar va k om plem ent topiladi.
Im m u n kom plekslarn in g aham iyati borligini ko'rsatadigan m uhim dalil- 
lardan biri shuki, gepatit В bilan og'rigan kasallarda qo n d a aylanib yuradigan 
H b sA g — an ti-H bsA g b o lg a n m ah allard a tugunchali periarteriit boshlanadi. 
B u n d a zararlangan arteriyalar devorid a H bs antigen, im m u noglobulinlar va 
kom plem ent topiladi. H ar uch holn ing bittasida В gepatit viru sin in g poliarte- 
riit b osh lan ish iga sabab bo'lishi hozir isbot etilgan. B osh qa hollarda tom irlar - 
n in g im m u n o lo gik yo'l bilan zararlan ish iga sabab bo'ladigan antigenning tabiati 
n om a’lum . Tom irlarda darhol yuzaga ch iqadigan o'ta sezuvchanlik boshlanishi 
sulfanilam idlar, penisillin sin gari d o rilar ishlatilishiga ham b og'liq deb h iso b ­
lanadi. B u dorilar, aftidan, gaptenlar sifatid a im m un kom plekslarga antitelolar 
p ayd o bo'lishiga yo‘1 ochadi.

---

P ato lo g ik a n a to m iy a si. Tugunchali periarteriitning aso siy patogn om on ik
belgisi turli organlardagi o'rta v a m ayda kalibrli arteriyalarda o ch o q li nekrozlar 
paydo bo'lishidir. A utopsiyalardan olingan ma’lu m otlarga qaragan da, k o p ro q
buyrak (80% ), yurak (70% ), jig a r (65% ) va m e’da-ich ak yo'li (50% ) zararlan a­
di. 0 ‘p ka arteriyalari am ald a jarayon ga berilm aydi. K asalliknin g o‘tkir d av rid a 
tom irlar devorlari qalinlash ib, perivaskular shish boshlanadi. M ikroskop bilan 
tekshirib ko'rilganida nekrozlovchi yallig'lanish jarayon i a w a l in tim ada topiladi, 
keyin esa tom ir devorin in g barch a qatlam lariga, ju m lad an adven tisiyga h am tar­
qalib borad i (67-rasm ). N ekrozlan gan jo yd a shu dav rda fibrin oid depozitlari, bir 
talay eozinofillar topiladi, sh un in gdek elastik tolalar, x u su san ichki elastik m em - 
bran a tolalari destruksiyaga uchraydi. A rteriyalar yorilib, trom blar hosil bo'lishi 
m um kin. M ana shu o'zgarishdan keyin tom irlar devorlari fibroplastik tarzda 
qalinlashib, tugun chalar paydo bo'lishi bilan alm ash in adi, bu n d a tom irlar yo‘li 
torayib, goh o bitib h am ketadi, perivaskular fibroz paydo bo'ladi. A rteriyaning 
zararlangan joyida anevrizm a paydo b o lish i m um kin. Bitta kasaln in g o z id a ar­
teriyalar devorida o'tkir jarayon dan boshlab to fibrozgach a yetib borad igan h ar 
xil shikastlarni k o rish m um kinligin i aytib o'tish kerak.
67-rasm . Tugunchali periarteriit. N ekrozlovchi o'tkir vaskulit va 
sezilarli perivaskular yallig'lanish infiltratsiyasi.
Tom irlardagi ho zir tasvirlab o'tilgan o'zgarishlar turli organ larn in g ishem iya 
tufayli zararlanishiga, infarktlarga olib boradi. Buyrakda, bu n d an tash q ari glo- 
m erulalarda o'choqli n ekrozlar boshlanish i m um kin.
K lin ik k o 'rin ish lari. Periarteriit autoim m un kasalliklar ju m lasig a kiradi. 
Erkaklarda ko'proq uchraydi. K asallikning klinikasi qaysi jo yd agi tom irlar zarar- 
langan iga bog'liq. Teri, teri ostid ag i tugunchalar biopsiyasi d iagn ostik jih atd an
m uhim m a’lum otlarni beradi.

---

T ugunchali periarteriit birdan boshlanish i yoki asta-sekin, zim dan avj olib 
b orish i m u m kin . K asallikn in g o‘tkir davrida o d am lanj bo'lib, darm on i quriydi, 
harorati ko'tariladi, bir qad ar ozadi. Buyrak tom irlari zararlan gan id a kasallik 
sim p tom atik asi ayniqsa sezilarli bo'ladi, bem orni ko'pincha o'lim ga olib keladi­
gan sabab h am ak sari bu yrak yetishm ovchiligidir. B u yraklarda och oqli nekroz 
paydo bo'lgan ida gem aturiya, album inuriya, gipertenziya bosh lan adi, bel sohasi 
og'rib turadi. M eda-ich ak yo'li tom irlari zararlaniganida q o rin d a og'riq paydo 
bo'lib, ich su raveradi (diareya).
K asallik n in g oq ib ati n im a bo'lishini oldindai aytib b o lm aydi. O 'tkir jarayon 
ba’zan bir n ech a h afta yoki oy davom etadida, keyin takrorlanm aydi.
Biroq, k o p ch ilik h ollard a jarayon saqlanib turadigan tu sga kiradi va necha- 
n ech ayillar d av o m id a goh qaytib, goh q o z ib turadi, n atijada hayot uchun m uhim
organ larga jid d iy zarar yetadi. Im m u nosupressiv davo usullari qo'llanilganida 
besh yil d av o m id a tirik yuradigan kasallar soni 55 foizni tashkil etadi.
V E G E N E R G R A N U L Y O M A T O Z I