R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

shu kasallikning o'zigagina xos, y a ’ni spetsifik bo'lmaydi. B em orlarn in g kattala­
shib qolgan lim fa bezlari kasalliknin g bosh lan ish id a biopsiya yo'l bilan tekshirib 
ko'rilsa, lim fa follikulaiari, parakorteksn in g n ospetsifik giperplaziyasi v a sinus- 
lar gistiotsitozi topiladi. B u o'zgarishlar odatda turli infeksiya qo'zg'atuichilari 
tasirid a ham kuzatiladi. O IT S n in g tipik-klinik m an zarasi avj olib borgan sayin 
lim fa tugunlari, talo q va tim u sd agi lim foid to'qim a holdan toyib, yoq olib boradi.

---

B o sh q a o rgan lard a ro'y beradigan p atologoan atom ik o'zgarishlar opportunistik 
infeksiya yoki o'sm anin g tabiatiga b o g ‘liq bo'ladi.
O 'p kad a turli etiologiyali pnevm on iyalar bosh lan adi. Pnevmosistali pnev­
m oniya O IT Sda h am m adan ko'p ko'riladigan opportunistik infeksiya bo'lib, 
k asallarn in g 85 fo iz id a uchraydi. Mikroskopik jih atd an olganda pnevm osistali 
pnevm oniya alveolalarda ko'piklanib turadigan eozinofilli ekssudat bo'lishi bilan 
ta’riflan adi; alveolyar m akrofaglar soni odatda ko'p em as; ahyon-ahyonda g r a ­
nulyom atoz yallig'lanish o'choqlari kuzatiladi, jarayon uzoq davom etgan m ah al­
lard a esa interstisial o'pka fibrozi boshlanib, kalsifikatlar paydo bo'ladi. K asallik 
qo'zg'atuvchisi o'pka to'qim asida 5 —6 hajtagach a saqlanib turadi. Pnevm osistalar 
o'pka to'qim asida va bronxoalveolyar lav aj (BAL) d a topiladi.
Sitom egalovirusli infeksiya h am o p k an i ancha ko‘p zararlaydi. Sitom egalo- 
viru s yuq qan yirik hujayralar (bu larda yadro ichida jo ylash gan tipik kiritm alar 
bo'ladi) o‘p ka to'qim asiga notekis tarqaladi, yallng'lanish reaktsiyasi ju d a sust 
bo‘ladi yoki u m u m an bo'lm aydi. 0 ‘p k a infeksiyasi o g 'ir o'tgan m ah allarda dif­
fuz in terstisial pnevm on iya, gialin li m em bran alar va hatto o'pka to'qim asining 
n ek ro zga u ch ragan joylari topiladi.
M ikobakterial pnevm oniya atipik ravishda, gran ulyom atoz reaktsiyasiz o'tadi. 
B u infeksiya u chu n SH IK -po zitiv sitoplazm ali do n ad or (ko'piksim on) m ak rofag­
lar to'planib turishi xarakterlidir, shu m akrofaglard a m ikobakteriyalar topiladi 
h am d a m iliar n ekroz o'choqlari rivojlanadi.
Bevosita V IC H tufayli p ayd o bo'ladigan ensefalopatiya uchun klinik jihatdan 
olg an d a o d am shaxsiyati aynab, x o tirasi susayishi (am neziya), o'zini odam lar- 
d an ch etga olib yurish, tob ora zo'rayib boradigan aqli p astlik xarakterlidir. Yarim 
o'tkir ensefalit ko'rin ishidagi m o rfologik o'zgarishlar aso san m iyaning o q m od- 
d a sid a v a tuzilm alarid a yu zaga keladi, m iya po'stlog'i n isbatan saqlanib qoladi. 
M iy ad agi m o rfo lo gik o'zgarishlar n ech og’lik kuchli ifodalan gan bo'lsa, dem en- 
siya h am sh un ch a o g'irro q bo'lib o'tadi. M akroskopik jih atd an olgan da m iya oq 
m o d d a si v a po'stloq o sti tu zilm alarid a ran gi o'chib oq argan va yum sh ab qolgan 
jo y la r bo'ladi. M arkaziy n erv sistem asin in g viruslar, zam burug'lar, parazitlarga 
a lo q a d o r infektsion kasalliklari ham tasvirlangan (sitom egalovirusli, gerpetik 
m eningoen sefalitlar, kandidoz, gistoplazm oz, toksoplazm oz).
M e’da-ichak yo'li zararlan gan id a kasallarda ko'pincha sitom egalovirusli, 
m ik obakterial infeksiyalar, k riptosporid io z, sh uningdek K aposhi sarkom asi va 
xavfli lim fom a sin gari o'sm alar topiladi. O IT S bilan og' rigan kasallarda k an d i­
d o z ak sari og'iz bo'shlig'i va qizilo'ngach shilliq p ardasi bilan cheklanib qoladi, 
lekin bu tu n m e’da-ichak yo'liga tarqalib ham ketishi m um kin. K andidoz yara­
lar o d atd a sayoz bo'ladi, SH IK -reaktsiyada yara tubida b ir .talay psevdom itseliy

---

iplari topiladi. Sitom egalovirusli infeksiya asosan y o g o n ichakni, ayn iqsa k o r 
ichakni zararlaydi, ingichka ichakda ham penetratsiyalanuvchi yaralar paydo 
bo'lishi m um kin. B azan su st ifodalangan gastrit, ezofagit, goh o xolesistit qayd 
qilinadi.
M ikroskopik jih atdan olgan da y o g o n ichak sh illiq p ard asi giperem iyaga 
uchragan bo'lib ko'zga tashlanadi, u n d a m ayda-m ayda oq ish chuqurchalar, ya’ni 
yaralar bo'ladi. Yallig'lanish reaktsiyasi aksari bo'lm aydi; ichak kriptalari saqla- 
nib qoladi, ularning o‘z p lastin kasid agi ba’zi hujayralarda tip ik viru s k iritm alari 
bo'ladi. V irus bilan infeksiyalangan hujayralarning ko'pchiligi m ezen xim ad an
kelib ch iqqan hujayralardir. Ingichka ichakda seroz p ard agach a yetib b o rad i­
gan va teshilib ketishi m um kin bo'lgan chuqur-chuqur yaralar p ayd o bo'lishi 
m um kin, b u n d a birm u ncha sezilarli yallig'lanish reaktsiyasi bo'ladi. M ikroskop 
bilan teksh irilganida yara chetlarida plazm atik hujayralar, lim fotsitlar, gistiotsit- 
lar ko'p bo'ladigan gran ulatsion to'qim a ko'zga tash lan ad i; gistiotsitlard a viru s 
kiritm alari topiladi. V irus kiritm alari fibroblastlarda, tom irlar endoteliysida, 
silliq m uskul hujayralarida ham bo'lishi m um kin. Sitom egalovirusli infeksiya 
xu dd i K ron k asalligiga o'xshab o'tadigan ochoqli yoki segm en tar proliferativ 
yallig'lanishga sabab bo'lishi m um kin. Ichak sili tip ik gran ulyom atozsiz o'tadi 
yoki n ospetsifik yaralar ko'rinishida nam ayon bo'ladi.