R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Kaposhi sarkom asi O IT S bilan o g' rigan kasallar m e d asi bilan ichagida ancha 
ko'p uchraydi. K o'pchilik hollarda teri kasalliklari bilan birga o'tadi, lekin ichak 
K aposhi sarkom asi paydo bo'ladigan birdan -bir organ bo'lishi ham m um kin. 
O 'sm a shilliq p ard a tagid an jo y oladi va yuzaki b iop siy ad a o d atd a aniqlanm ay 
qolaveradi.
O ITSda m e’da, ingichka va yog'on ichakda xavfli lim fom alar paydo bo'ladi. 
U lar og'iz bo'shlig'ida va anal soh ada ham paydo bo'lishi m um kin. O qibati yom on 
bo'ladigan B-hujayrali (lim foblastli, im m unoblastli) lim fosark om alar h a m m a ­
dan ko'ra ko'proq uchraydi. M e’da-ichak yo'lini zararlaydigan lim fogranulyom a- 
toz hollari ham tasviriangan. O IT S bilan og'rigan kasallarn in g jig a rid a  atipik 
m ikobakterial infeksiya, kriptokokkoz, sitom egalovirusli infeksiya va viru sli g e ­
patit B, K aposh i sarkom asi va n ospetsifik o'zgarishlar paydo bo'ladi.
Og'iz boshlig'i, halqum , tashqi jin siy organlar terisi va shilliq, p ard a la ri 
ko'pincha K aposh i sarko m asi bilan zararlanadi. K an d id oz yaralari, n ekrotik gin- 
givit, herpes zoster ham xarakterlidir; seboreya derm atiti uchraydi. O IT S m a ­
halida badan terisiga alo q ad o r b osh q a sim ptom lar h am ko'riladi: p soriaz, gerpes, 
yuqadigan y u m sh o q so'gallar sh ular jum lasidan dir. O IT S m ah alid a bo'ladigan 
K aposhi sarko m asi uchun kasallangan joyda och qizil rangli infiltrativ pilak- 
chali o'choqlar bo'lishi xarakterlidir, bu lar oyoqlardagina em as, yuz, tash q i jin-

---

siy o rgan lar v a b ad an terisin in g b o sh q a joylarida ham uchraydi. Tugun-tugun 
tuzilm alar k am d an -k am ko'riladi. G istologik tekshirishda y u p q a devorli tom ir 
bo'shliqlarini hosil qilgan tartibsiz angiogenez o ch oq lari borligi, du ksim on h u ­
jay ralarn in g o'sib ketganligi, lim foid plazm o hujayrali va m akrofagal infiltratsiya, 
gem osid ero z, eritrofagiya borligi m a’lum bo'ladi.
O IT S bilan o g ‘rigan k asallar yu ragid a K aposhi sarkom asin in g epikardial 
shakli v a lim fo sark o m a uchraydi; ko'pincha p erikardga qon quyiladi, viruslar, 
bakteriyalar, zam bu ru g'lar yoki so d d a jonivorlardan iborat op po rtu n istik infek­
siya tufayli p ayd o bo'lgan m iokard it va perikardit tasvirlangan.
O IT S d an o'lgan larning 50 foizid an ko'ra ko'prog' ida su ru n kali lim fogistiotsi- 
tar (“ idiopatik” ) m iokard it topilgan.
B u yraklarda V IC H ga alo q ad o r nefropatiya boshlanadi. H am m ad an ko'ra 
ko'proq uchraydigan m o rfo lo gik o'zgarishlar buyrak koptokchalarida im m un
kom p lekslar depozitlari paydo bo'lishi bilan o'tadigan o'choqli, segm en tar glo- 
m eru loskleroz, k analch alar m ikrokistozi, strom a, lim fogistiotsitar infiltratsiya- 
sidirki, b u n arsa tubulointerstisial nefrit degan h o d isa uchun xarakterlidir. 
Elektron m ik rosko p bilan teksh irib ko'rilganida koptokchalar endoteliysi va 
interstisiy infiltratining h u jayralarida virus zarrach alariga o'xshab ketadigan 
tubuloretikulyar tuzilm alar ko'zga tashlanadi. B uyrak kasalliknin g boshidan
o xirigach a, tok i urem iya bosh lan gu n ch a ham kichraym ay qolaveradi.
K lin ik k o 'rin ish la ri. K asallik yuqqan idan keyin uning belgilari ba’zi o d a m ­
larda nech a-n ech a yillargacha m a’lum berm ay turishi m um kin, b azilard a tez 
o rad a u zo q q a cho'zilm aydigan, m onon ukleozga o'xshab ketadigan kasallik b o sh ­
lanadi, ayni v aq td a o d am harorati ko'tarilib, lanj bo'lib yuradi, ba’zan b adan iga 
tosh m a tosh adi. A n a shu vaq tga kelib (odam kasallikni yuqtirib olgan id an keyin 
o d atd a ikki haftadan to uch oygach a boradigan vaqt ichida, goh o birm uncha 
kech roq), V IC H antitelolalarini top ish m um kin bo'ladi. O IT S ro'yi-rost avj ol- 
gu n ch a shu vaqtd an bosh lab h iso b lagan d a oradan 8— 9 yil o'tib ketishi m um kin. 
O IT S d a kasallikn in g o'lim bilan tugash i 100 foizga yetadi. R ivojlangan m am ­
lakatlarda kasallarn in g 50 foizga yaqin i diagn oz aniqlangan paytdan bosh lab h i­
so b lagan d a 18 oy ichida va 80 foizi 36 oy ichida o'lib ketadi.
K asallik ko'rinishining dastlabki alom atlari qatorid a ak sari lim fa tugun la­
rinin g kattalash ib qolgani qayd qilinadi. Bo'yinning orqa tom oni, o'm rov usti, 
qo'ltiq taglarid a lim fa tugun lari p ayd o bo'lishi yoki shu yerdagi tugun larning 
kattalashishi shubha tug'diradi. L im fa tugunlarining O IT S m ah alidagi reaktsi- 
yasi u larn in g giperplaziyasi bilan boshlanib, atrofiyasi bilan tugallanadi.
V IC H infeksiyasida albatta b ir nechta tugunlar, shu bilan birga h ar xil jo yd agi 
lim fa tugun lari kattalash ib ketishini, ayni vaqtda ularning bir oy va bu ndan ko'ra

---

u zo q ro q vaqt m obayn ida kattalash gan holda turaverishini aytib o'tish kerak. 
L im fa tugun lari kattalashuvi bilan b irga ba’zan h arorat ko'tarilib, b o sh og‘riydi, 
uyqu buziladi, badan ga do g'-dog' tosh m a toshadi, ich su rib turishi m u m kin. Bu 
sim ptom lar tez orad a bosilib qo lad i va kasallikning u zo q davom etadigan yashi- 
rin davri boshlanadi. Shu davr ichida o d am o'zini to la -to k is qan oatlan arli his 
qiladi. K asallikning yashirin davrid a ba’zan viru sn in g im m unitetn i susaytiruvchi 
ta’sir o‘tkazayotganidan dalolat beradigan ayrim belgilar paydo bo'ladi: chipqon- 
lar chiqishi, og‘iz bo'shlig'i, jin siy organ lar shilliq p ard asin in g yara bo'lib ketishi, 
uchuq toshishi, od d iy tem iratki paydo bo'lishi shular ju m lasidan dir. Teri v a sh il­
liq p ardalarnin g zam burug'li kasalliklari paydo bo'lishi ham m u m kin. O IT S avj 
olishidan a w a l ba’zan ancha vaqtgacha od am o'z-o'zidan isitm alab yuradi, ozib 
ketadi, ichi aynaydi.
R o sa avj olgan O IT S turi op po rtun istik infeksiyalar va o'sm alar klin ikasi bilan
ta’riflanadi. O 'pka, m e’da-ichak yo'li, n erv sistem asi zararlan ish i bilan o'tadigan 
b o sh q a opportun istik infeksiyalarning qo'zgatuvchilari aspergiliyalar, kandida, 
sitom egaloviruslar, toksoplazm a, gerpes viru si bo'lishi m um kin. O IT S bilan 
og'rigan k asallarda paydo bo'luvchi K aposh i sarko m asi uchun o'sm aning had dan
tash q ari tajovuzkor bo'lishi xarakterlidir, shuning n atijasid a o'sm a faqat bad an
terisidagin a em as, balki ichki organlarda ham p ayd o bo'laveradi. Ju d a ko'p h ol­
lard a k asallarda Berkitt lim fom asi va X o jkin kasalligi bosh lan adi, m arkaziy n erv 
sistem asi zararlanadi. M arkaziy n erv sistem asida op po rtu n istik infeksiyalar va 
o'sm alardan tashqari yarim otk ir ensefalit bo'lishi ham tasviriangan . Bu xildagi 
ensefalit virusn in g m arkaziy n erv sistem asiga to'g'ridan-togri ta’sir o'tkazishi 
tufayli paydo bo'ladi deb h isoblan adi. D em ak, retroviru s lim fotrop ta’sirdan 
tashqari, neyrotrop ta’sirga egadir deb aytish m um kin.

---

V III Bob
REGENERATSIYA
FIZIO LO GIK REGENERATSIYA 
REPARATIV REGENERATSIYA
Qon va tomirlar regeneratsiyasi
REGENERATSIYA MEXANIZMI 
REGENERATSIYAGA TA’SIR 
0 ‘TKAZUVCHI OMILLAR 
PATOLOGIK REGENERATSIYA
Epiteliy regeneratsiyasi 
Biriktiruvchi to‘qim a 
regeneratsiyasi
Yumshoq tolqim alar 
regeneratsiyasi
Suyak va tog‘ay to‘qim alarining regene­
ratsiyasi