R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

h u jayra tuzilishida sezilarli o'zgarishlar ro'y berishi bilan davom etadigan m u ­
rakkab patologik jarayondir. Distrofikjarayon avj etib boradigan bo'lsa, hujayra 
fu n k tsiyalarin i izdan chiqaradi.
E tio lo g iy a si v a p ato g en ezi. D istrofiya sabablari har xil. D istrofiya b o sh ­
lan ish iga yo‘1 ochadigan etiologik om illardan kelib chiqib, aso san dissirkulator 
en dokrin va serebral o'zgarishlarga, shuningdek im m unopatologik jarayonlarga 
b o g 'liq bo'lgan distrofiyalar tafovut qilin adi. Distrofiyaning tu rid an qat’i nazar, 
h am m a hollarda h am so‘z hujayradagi alm ash in uv va ferm entativ jarayonlarning 
u yoki bu ozgarish lari to'g'risida, hujayrada yuzaga keladigan fizik-kim yoviy su- 
rilishlar to‘g ‘risid a boradiki, hujayra ichida turii m o ddalarn in g to'planib qolishi- 
ga h am aso san shular sabab bo'ladi. H ujayra ichida to'planib qoladigan m an a shu

---

m o d d alar ba’zi hollarda hujayraning funktsional holatiga tasir qilm aydi, bosh qa 
hollarda esa b u jarayon hujayraning zararlanishiga sabab bo‘ladi.
H ujayra ichida kiritm alar to'planib borishi quyidagi turli jarayon larga bog'liq:
1) odatda, y an i n orm ad a uchraydigan m etabolitlar m iqd orin in g hujayrada 
ortiqcha to'planib borishiga (m asalan , diabet bilan og'rigan kasallarda qo n d agi 
glyukoza m iqdori u zoq vaqt yuqori darajada bo'lgan ida glikogen ning hujayra 
ichida to'planib borishi);
2) alm ashinuvda ishtirok etm aydigan, od atd an tash q ari ba’zi m ahsulotlar- 
ning to'planib borishiga (bunday h o d isa m etabolizm n in g tu g'm a kam chiliklari- 
da kuzatiladi — tezaurism ozlar, y an i to'planish kasalliklari);
3) ba’zi m oddalarn in g hujayra ichida ortiqcha sintezlanishiga bog'liqdir. 
Bunga m isol qilib, pigm entlar, m asalan , adrenal yetishm ovchilikda m elanin pig- 
m entining ortiqcha to'planib qolishini keltirsa bo'ladi.
D istrofik jarayonlar aksari yuqori d arajada faqat su stlash gan, fun ktsional ji ­
hatdan faol bo'lgan hujayralarda (jigar, buyrak, yu rak hujayralarida) kuzatiladi. 
Ayni vaqtda tuzilishi va funktsiyalari jihatidan h ar xil bo'lgan hujayralarda avj 
oluvchi bir xildagi distrofiya aso sid a h ar xil m exan izm lar yotadi. M asalan , ji- 
gardagi yog' distrofiyasi aso san gepatositlarda triglitseridlar to'planib qo lgan iga 
aloqad or bo'ladi. Difteriya m ah alida kardiom iotsitlarda bosh lan adigan yog' 
distrofiyasining m exanizm i aso sid a difteriya tayoqchasi ishlab chiqaradigan
ekzotoksinning karnitin, yog' kislotalarining oksid lan ish ida ishtirok etadigan 
kofaktor m etabolizm iga kirishuvi yotadi.
Y uqorida aytib o'tilganidek, hujayralar distrofiyasiga aso san m o d d alar al- 
m ashinuvidagi turli o'zgarishlar sabab bo'ladi. Shu m u n o sab at bilan distrofiya- 
larnin g oqsil, yog', uglevod, pigm ent, m ineral distrofiyalar degan turlari tafovut 
qilinadi va hokazo.
O Q S IL D IST R O F IY A L A R I
To'qima va hujayra strukturalarinin g funktsional holati ko'p jih atdan oqsil 
m o d d alar alm ashinuviga bog'liq. M asalan , neyronlarning nervreflektor faoliyati 
oqsillar, ju m ladan tarkibida oltingugurt bo'ladigan oq sillar alm ash in uviga m ah- 
kam bog'langan. A ktim iozin tufayli m uskullar q isq arish layoqatiga egadir. O qsil 
alm ashinuvi buzilganida to'qim alarda qanchalik ch uqur fun ktsional o'zgarishlar 
ro'y berishi ana shundan ko'rinib turibdi.
O qsil distrofiyasi: 1) gidropik, 2) gialin tom chili, 3) m u gu zli distrofiyalarga 
bo'linadi. U ning bu turlari paydo bo'lish m exanizm i jih atidan bir-biridan farq 
qiladi (4-rasm ).
G id ro p ik d istrofiy a. H ujayra distrofiyasining eng m uhim belgilari- 
dan biri va barcha shakldagi hujayra zararlanishining dastlabki alom ati h u ­
jayran in g bo'kishi, ya’ni bo'rtishidir. Bunday h o d isa hujayra m em bran asining 
o'tkazuvchanligi kuchayib, diffuzion va osm otik m exan izm lar h am da hujayra

---

n asoslarin in g ishi bu zilganida ro‘y beradi. A na shunday sharoitlarda hujayra ion 
va suv gom eostazin i bir m eyorda saqlab turish layoqatini yoqotib qo'yadi. Shu 
tufayli h ujayradan tashqaridagi, y an i ekstrasellyular b osh liq d an hujayra ichiga 
suyuqlik o‘ta boshlaydi. H ujayraga suyuqlik o'tishi davom etaveradigan bo'lsa, 
u n in g sitop lazm asid a suyuqlik bilan to‘lib turgan m ayda-m ayda vakuolalar 
p ayd o bo‘ladi. B u lar en doplazm atik retikulum ning kengayib, bo‘laklarga ajralib 
ketgan qism larid an iboratdir.
H ujayra zararlanish in in g bu turi vakuolli yoki gidropik distrofiya deyiladi, bu