R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

K asalliknin g beshinchi bosqichi — yaralarning bitish davri bo'lib, to'rtinchi 
h aftasin in g oxirini va beshinchi haftasining bosh in i o‘z ichiga oladi. Bu davr 
yaralarn in g um um an regeneratsiya qo id alariga m uvofiq davom etib boradigan 
bitish jarayon lari bilan ta’riflanadi. Yara o'rnida a w a lig a nozik ch andiq paydo 
bo'ladi, sh u ch and iq tabaqalashib, ikki yillardan keyin od atd agi vorsinkali lim ­
foid ap p aratga aylanadi.
1
72-rasm . Q orin tifida toza yaralar davri. T if yarasi (1).
A bortiv tarzda o'tadigan qorin tifida lim fa app aratid a ro'y beradigan 
o'zgarishlar um um an olgan da kasallik birinchi bosqich in in g chegarasidan 
tash q ariga chiqm aydi v a n ekroz h am d a yaralar hosil b o lm a sd a n turib qaytib 
keta boshlaydi. Peyer pilakchalari va solitar follikulalarda ro'y beradigan spetsifik 
o'zgarishlardan tashqari, bu tuzilm alarda kataral o'zgarishlar h am boshlanadiki, 
shu n arsa ichak shilliq p ard asiga pushti tus berib turadi.
Q orin tifida ichaknin g o'zidan tashqari, regionar lim fa tugun lari ham zarar­
lanadi. U lar bo'rtib, shirador, q o n ga to'la bo'lib turadi va kasalliknin g birinchi 
b o sq ich id a — m iyasim on bo'kish dav rid agi solitar follikulalarga o'xshab ketadi 
(73-rasm ).
M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida regionar lim fa tugun larid a retikulyar 
stro m a hujayralari, m on otsitlar va gistiotsitlarn ing difluz h am d a tugunsim on 
giperplaziyasi, shun in gdek o ch oq li nekrotik jarayon lar ko'zga tashlanadi. Bu 
xildagi n ekrotik jarayon lar ba’zan lim fa tugunining aso siy q ism in i egallab oladi.

---

Q orin tifida kuzatiladigan um um iy o'zgarishlarni ikkita aso siy gu ru h ga 
bo'lish m um kin: spetsifik va nospetsifik o'zgarishlar. B u larn in g birin ch isiga to sh ­
m a toshishi, turli organ larda qorin tifi granulyom alari hosil bo'lishi kirsa, ik- 
kinchisiga lim fa sistem asi organ larida yuzaga keladigan giperp lastik jarayon lar 
va parenxim atoz organ larda boshlanadigan distrofik o'zgarishlar kiradi. Qorin 
tifi toshm asi gavrida, ayn iqsa qorin terisiga toshadi, rozeolapapula tu sid a bo'ladi, 
teri yuzasidan ko'tarilib turadi va bosib ko'rilganida yo'qolib ketadi. M ik ro s­
kop bilan tekshirib ko'rilganida tosh m alarda proliferativ-yallig'lanish jarayon i 
topiladi. Qorin tifi gran ulyom alari taloqd a, lim fa tugun lari, ko'm ik, o't pufagi, 
buyrakda, shuningdek talo q venalari sinuslarining devorida, ichak, jig a r venala- 
rinin g devorida, o'pka arteriyasi tarm oqlarida hosil bo'ladi. U lar fibrin va epite­
lioid hujayralaridan iborat bo'ladi. Bu tugunchalarda nekrozlar boshlanib, tom ir 
devorlari yem irilishi ham m um kin. Bu tugun chalar petrifikatsiyaga uchrab, 
m iliar flebolitlar (vena tosh lari) paydo bo'lishi h am m um kin. B u n d an tashqari, 
tom irlard a ularning y o llarin i berkitib qo y ad igan m an a shu o'zgarishlar m a lu m
jo ylard a qon aylanishi izdan chiqib, m ayda infarktlar paydo bo'lish iga ham olib 
kela oladi.
T if tugunchalari jig a rd a  ham topiladi, ularning paydo bo'lishi jig a r kapillar- 
lari endoteliysining proliferatsiyaga uchrashiga bog'liq. B u n d a jig a r trabekulala- 
rinin g tarkibi o'zgarib ketadi. Tugunchalarga aksari fibrin o'tib, ular nekrozga 
uchraydi. Jigar shishib ketgan, xira bo'lib ko'zga tashlan adi, kesib ko'rilganida 
y u m sh oq bo'ladi. Q orin tifida aksari o'pkaning orqa-p astki b o'lim larida tabiatan 
sp etsifik bo'lm agan pnevm on iyalar kuzatiladi.
M iya to'qimasida o c h o q lar tarzida glioz reaktsiya ro'y beradi. Ingichka va 
yo'g'on ichakdagi M eysner va A uerbax nerv ch igallarining n eyron larid a distrofik 
jarayon lar boshlanadi. M u sku llar ichida absesslar yuzaga kelishi, osteoperiostit-

---

lar, osteom iyelit bosh lan ish i ham m u m kin. Badan terisin in g yuza qatlam larida 
p ro life ra te yallig'lanish ga x o s o'zgarishlar boshlanib, rozeolopapullyoz toshm a- 
lar p ayd o bo'lishi ham kuzatiladi. Q orin ning to'gri m u sk u llarida koagulatsion 
n ekroz (sen k er nekrozi) kuzatilishi m um kin.
K lin ik m a n z a r a si qo rin tifining qay darajada og'irligi va asoratlari bor- 
-yo'qligiga bog'liq. K asallik n in g yengil xiliga abortiv qo rin tifi kiradi, bunda 
ichaknin g lim fa ap p aratid a faqat birinch i bosqichdagi stru ktura o'zgarishlari 
ro'y b erad i va kasallikka xarakterli klinik belgilar butunlay bo'lm asligi m um kin. 
O 'rtach a d arajad agi qorin tifida m arkaziy nerv sistem asi anchagina zaharlani- 
shi m u n o sabati bilan b em o rd a apatiya, adinam iya kuzatiladi, bem or hushini 
yo'qotib, u n d a yo'q n arsalar ko'ziga ko'rinishi, yo'q ovozlar eshitilishi va taktil 
gallyu tsinasiyalar bo'lishi, b em or alah lash i m um kin. Y urak qon-tom irlar siste­
m asi teksh irib ko'rilganida yurak tonlarin in g bo'g'iqligi aniqlan adi, kollapslarga 
m oyillik paydo bo'ladi. G epatolien al sin drom ham boshlanadi.
Q o rin tifinin g o g 'ir xilid a giperpireksiya va gem orragik sin drom kuzatiladi. 
B ad an terisi va sh illiq p ard alard a bir talay petexiyalar, rozeolyoz tosh m alar b i­
lan aralash ekxim ozlar p ayd o bo'ladi. B u nday kasallarda bu run dan , ichakdan, 
bach ad o n d an qon ketib turishi m u m kin, m akrogem aturiya boshlanib, o'pkaga 
h am qon quyiladi.
Q orin tifining o'tishida sh un day hususiyati borki, kasalliknin g boshidan hi- 
so b lag an d a 3 —4 haftasiga borib, u qaytalanib qolishi (residivlar berishi) m u m ­
kin.
Q o rin tifining asoratlari ju m lasig a kollaps, ichakdan qon ketishi kiradi, 
bu lar k asallikn in g 18— 25 kunlari boshlanadi. B irm uncha erta m uddatlarda 
(k asallik n in g 9— 15 kun lari) ichakdagi tif yaralari teshilib, p eritonit boshlanishi 
m u m kin . Q orin tifiga alo q ad o r xolesistit boshlanib qolgun day bo'lsa, bunday 
peritonit o't pufagi yorilib ketgan da h am boshlanadi. Peritonit boshlanish i ichak 
tutqich lim fa tugun lari nekroziga, talo q abssessi va infarktiga, t if salpingitiga 
ham b o g'liq bo'lishi m u m kin. K am uchraydigan asoratlari ju m lasig a qorin tifiga 
alo q ad o r xolangit va jin siy organ larn in g yallig'lanishi kiradi. Toksiko-infektsion 
sh ok boshlanib, tom irlar ichida qon ivib qolishi bu kasalliknin g dahshatli asora- 
tidir.
SA L M O N E L L Y O Z