R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Uchinchi gu ru hga aso san v a nuqul tash qi m uhitning n oqulay va zararli o m il­
lari ta sirid a bosh lan adigan kasalliklar kiradi. Biroq, u larn ing nechog'lik ko'p 
u chrashi, qan chalik o g'ir o'tishi o d am n in g irsiy m oyilligiga bog‘liq bo'ladi. Bu 
gu ru h d agi kasalliklar ju m lasiga, m asalan , gipertoniya kasalligi va ateroskleroz, 
m e’d a yara kasalligi, allergik, infektsion kasalliklar kiradi. A w allari infeksion 
k asallik n in g p ayd o bo'lishi h am ish a v a faqat m ikrobiologik om ilga bog'liq 
deb h iso blan ar edi. Lekin hozirgi v aq td a infektsion jarayon bosh lan ish id a irsi- 
yatga alo q ad o r im m u n sistem a aham iyatining roli m uhim ekanligi aniqlangan. 
O d am n in g qan day bo'lm asin biror kasallikka yuqori darajada sezgirligi yoki 
m oyilligin i ko'p jih atdan im m u n sistem a belgilaydi.
Irsiy kasalliklar uchta aso siy gu ru h ga b o lin a d i (86-rasm ):
1) p oligen (m ultifaktorial) kasalliklar yoki irsiy m oyillik tufayli b o sh lan ad i­
gan kasalliklar;
2) aso san gen m utatsiyalari tufayli paydo bo'ladigan m onogen kasalliklar;
3) xro m o so m alard agi o'zgarishlar yoki qism larin in g bosh qach a tuzilishi m u ­
n osabati bilan paydo bo'ladigan xro m o so m a kasalliklari.

---

IR S IY K A S A L L IK L A R
Poligen 
kasalliklar 
1 -
’
Diabet
Podagra
Shizofreniya
M a n ia k a l
depressh r
sindrom
G ipertoniya
k a sa llig i
M o n o gen k asallik lar
A utosom a- dominant 
dpda n a slg a o'tadi­
gan k a sa llik la r
Auto so m a-re tse ssiv
tip d a n a slg a o'tadigan
k a s affiklar
R e tse ssiv v a dominant 
tipd a n aslg a o'tadigan 
X -xrom osom a g a tutash, 
kasalliklar
M a rfa n sindrom i 
R ek lingau zen k a sa llig i 
Oflaviy
gipertiolesterm em iya 
iM uknistsiiez 
{Feailketoaiiriya 
Galaktozemiya 
A ftiu tm
Yilsoit kasalligi 
GlitogenezUr 
L n t s ta a g a a b ^ a U r 
to 'phjnsk k asalliklari
j
Tug'ma nuqsaxlar 
- 1 Q c ts -D u k s sindromi 
| O 'saalar
Xrom osom a
Ir a t a llilfb r i
i
Daun kasalligi
K laynfetter sindrom i
S h eresh evsk iy- T erner 
sindrom i
86-rasm . A sosiy irsiy kasalliklar tasnifi.
P O L IG E N K A S A L L IK L A R
Poligen (m ultifaktorial) kasalliklar yoki irsiy m oyillik tufayli b o sh lan ad i­
gan kasalliklar. B ularnin g paydo b o lish i genlar (p oligen sistem a) va atrofdagi 
m uhit om illarining birga tasir korsatish iga bog'liq. Poligen kasalliklar ju m lasiga 
diabet, gipertenziya, p o d agra, shizofreniya, m an iakal depressiv sin drom , tug'm a 
yurak kasalliklarin ing tegishli boblard a tasvirlangan ba’zi xillari kiradi.
M O N O G E N K A S A L L IK L A R
A sosan struktura genlari m utatsiyasiga bog'liq bolgan monogen kasalliklar 
M endel qonuniga to'la muvofiq ravishda n asldan-n aslga o'tadi, shuning uchun 
ularni M endel kasalliklari deb ham aytiladi. B u kasalliklarn in g so n i 4000 dan
ortadi. Resessiv, dom inant va xrom osom a (jinsiy) bilan tutashgan gen lar tafovut 
qilinadi. M azkur individda bir genlarning o‘zi ikkita bo'ladigan bo'lsa, bunday 
genlarni resessiv gen lar deb aytiladi. D om inant gen lar esa bitta bo'lgan taqd ird a 
h am o'zini nam oyon qiladigan genlardir. M azkur organ izm da tam om ila bir xil 
gendan ikkita bo'lsa (m asalan , qora ran g geni ikkita b o lsa ), u h o ld a bu orga- 
n izm n igom ozigotyoki m azk u r belgisi bo'yicha «so f» organ izm deyiladi. Bordiyu, 
u n d a bitta dom inan t v a bitta resessiv gen bo'lsa, u v aq td a bu organizm ni gete- 
rozigot yoki duragay organizm deb aytiladi. M an a shu atam alardan foydalanib 
turib, dom inan t va resessiv genga birm uncha to'laroq ta rif berish m u m kin. Ret­