R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

ko'rsatadigan belgi bo'lib hisoblanm asligini esda tutish kerak.
X av fsiz o'sm alar ahyon-ahyonda atrofdagi to'qim aga kirib borad igan psev- 
do p o d iy alar h osil qilishi m u m kin (m asalan , lip om a), bu n d ay psevdopodiya- 
lar o'sm anin g aso siy qism id an an iq bilinib turadi, o'sm a chegarasi bo'ylab o'sib 
b orad i, sh un ga ko'ra u larn i xavfli o'sm aning infiltrativ tarzda o'sishidan ajratib 
olish qiyin bo'ladi.
X avfli o'sm alar infiltrativ tarzda tobora tez o'sib borishi, invaziyalanishi, 
atrofdagi to q im alar tuzilishini aynatib yuborishi bilan tariflan adi. O 'zining o'sish 
jaray o n id a u lar k apsu la h osil qilm aydi. O 'sm a hujayralari perinevral tirqishlar, 
lim fa tom irlari bo'ylab tarqalib borib, birlam chi o'sm a tugun idan ancha n ariga 
ketib q o lish i va atrofdagi to'qim ani turli yo'nalishlarda kesib o'tishi m um kin. 
X avfli o'sm alarni op eratsiya yo'li bilan olib tashlash m ah alida jarroh lar ularning 
shu xu su siyatin i h iso b ga oladi.
O 'S M A N IN G IN V A Z IV L IG I
O 'sm aning invazivligi hali yetarlicha o'rganib ch iqilm agan m urakkab feno- 
m endir. O 'sm an in g tarqalib b o rish jarayon i hozirgi vaqtda ikki bosqich d an ibo- 
rat deb h iso blan adi: 1) ekstrasellular m atriks invaziyasi; 2) o sm an in g tom irlar- 
d an tarqalib borib, m etastazlar hosil qilishi.
M a’lum ki, ekstrasellular m atrik s bazal m e m b ran alarv a interstisial biriktiruv- 
chi to'qim adan iborat. Invaziya fenom eni aso sid a uchta om il yotadi, deb taxm in
qilinadi: o'sma hujayralarining m atriks tarkibiy qism lariga yopishib olishi, yopishib 
olgan jo y id ag i ekstrasellyulyar m atriksningyem irilishi; osm a hujayralarining ha- 
rakatlanishi — m igratsiyasi (bir jo yd an ikkinchi jo y g a o'tishi). M a’lum ki, bazal 
m em bran a aso san IV tip d agi kollagendan, lam inin singari proteoglikanlardan 
tuzilgan. Epiteliy hujayralari n o rm ad a ham bazal m em bran a lam ininiga tegishli 
retseptorlarga eg a bo'ladi, lekin ular kam bo'lib, hujayralarning bazal yuzasid a 
yotm aydi. Invaziya jaray o n id a o'sm a hujayralarida bir talay lam inin retseptorlari 
h osil bo'lib, h ujayralarnin g butun yuzasiga yoyiladi, shu retseptorlar o'sm a hu­
jayralarn in g atrofdagi tuzilm alarga yopishib olishini ta’m inlaydi. M an a shu kol- 
lagen aza epiteliy va tom irlar bazal m em bran asi kollagenini parchalaydi. X avfsiz 
o'sm alardagi proteazalar faolligi xavflilaridagiga qaragan da p astro q bo'ladi. B a ­
zal m em bran a yem irilib, o'sm a atrofidagi interstisial to'qim a proteolizga uchra- 
gan id an keyin o'sm a hujayralari m igratsiyasi boshlanadi. O 'sm a hujayralaridan

---

ishlanib chiqadigan sitokininlar sh un ga yo‘l ochadi. B u n d an tashqari, m atriks 
tarkibiy qism lari (kollagen, lam in in ) p archalanish idan hosil bo'ladigan m ah su - 
lotlar va ba’zi o sish om iUari o'sm a hujayralari x em otak sisin i yengillashtiradi.
Tom ir devori invaziyasi y u q orid a aytilgan m exan izm bilan yuzaga ch iqadi 
(106-rasm ). 0 ‘sm a hujayralari tom ir yo'lida em bol h osil qiladi yoki ayrim hujay- 
ralar holida qo n d a aylanib yuradi.
0 ‘sm a hujayralarining o‘sish i v a organ izm da tarqalib borish i u larn in g birik- 
tiruvchi to'qima va kapillarlar hujayralari ko'payib, atrofdagi n orm al to'qim aga 
o‘tib borish in i boshlab beruvchi layoqati, yan i o s m a hujayralarining strom ato- 
gen va angiogen tasiri m uhim aham iyatga ega. A n a sh un day proliferatsiya bosh- 
lanish i o'sm a hujayralarining, aftidan, tabiatan o q sil b o lg a n an giogen om illar 
ishlab chiqarishiga b o g ‘ Uq.
O rgan izm ning b a z i to'qim alari, m asalan, togay va arteriyalar devori o'sm a 
invaziyasiga nihoyat darajad a ch idam li bo'ladi, u larn in g proteazalar ta’siriga chi- 
dam li bo'lishi proteazalarga qarshi m o d d alar ishlab ch iqarish iga bog'liq.
O 'sm alarning invazivligi to'g'risida hozirgina aytib o'tilgan fikrlarni quyidagi 
kuzatuvlar qo'llab-quw atlaydi: 1) o'sm a hujayralari yaqin idagi bazal m em bran a 
yem irilib ketadi, 2) o'sm a hujayralari bir joydan ikkinchi jo y g a o’tish v a m igratsi- 
yalanishga ko'p darajad a qo dir bo'lishi bilan xarakterlanadi, 3) ular bir-biri bilan
tutashishga uncha q o d ir em as, shu m u nosabat bilan o'zi paydo bo'lgan joydan
oson lik bilan ajralib chiqadi.
О ’ sm a hujayrasi
(IV tipdagi kollagenaza va plazminogen aktivatori) sekretsiyasi 
retseptorlari yordamida bazal membranaga birikishi.

---

P ls m n n v o g e n
JV opda^ k . B * , . * »
aktivstori
II. Bazal membrana yemirilishi.
III. Usma hujayrasining tomirga kirishi.
106-rasm . O 'sm a hujayrasin in g tom irga o'tish m exanizm i 
(invaziya m exan izm i) (Liotta L.X ., 1991).
M E T A ST A Z L A N ISH I
X avfli o'sm alar uch yo‘l bilan m etastaz beradi: 1) tana boshliqlariga payvand-