R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

M ah alliy gialin oz su ru nkali yallig'lanish, fibrinoid nekroz va skleroz och oqlarida 
p ay d o bo'ladi. M asalan , u keloid ch an d iqlar (15-rasm ), seroz bo'shliqlarning fib­
rin o z bitish m alarida, ateroskleroz m ah alida, trom b uyushib borayotgan paytda 
tom irlar devorida, o'sm alar stro m asid a paydo bo'lishi m um kin.
■:*r> 
j
W f f l - i
14-rasm . Buyrak koptokchalarin ing gialinozi.
M ak ro sk op ik tekshirishda gialin keloid ch andiqlarda, yurak klapanlari ta- 
b aqalarid agi bitish m alarda ancha qattiq tuzilm a tariqasida ko'zga tashlanadi, 
organ larn in g p ard alarid a ham topilishi m um kin. M asalan , jigar va taloq kap- 
su lasid a n em is patologlari iborasi bilan aytganda, qan dolat m ah sulotlari ustiga 
sepiladigan v a o q silga qan d qo'shib qorib qotirilgan quyuq eritm aga o'xshab 
ketadigan «yaltiroq p o st» ko'rinishida ko'zga tashlanadi (16-rasm ). M ikroskopik 
tek sh irish da biriktiruvchi to'qim alarda tolali tuzilm alarning bo'kib shishib qol- 
gan ligi qayd qilinadi. B u tuzilm alar fibrillar tuzilishini yo'qotib qo'yadi. U lar bir- 
b iriga qo'shilib, gialin tog'ayga o'xshab ketadigan bir jin sli qattiqqina to'qimani 
hosil qiladi.
O q ib a ti. K am dan -k am hollarda ch andiqlardagi gialin so rilib ketishi va shi- 
lim sh iq sim on m o d d ag a aylanishi m u m k in , lekin gialin oz aksari qaytm as ja ­
rayon bo'ladi. G ialin oznin g funktsional aham iyati uning qayerda p aydo bo'lgani 
v a n e c h o g lik tarqalgan iga bog'liq. C hunonchi, bad an terisi chandig'idagi giali-

---

n oz term ing fun ktsional holatiga tasir etm asligi m u m k in , lekin plevra bo‘shlig‘i 
bitish m alaridagi gialin oz esa n afas yetishm ovchiligiga sabab bo‘lishi m um kin. 
Ichak bitish m alarida gialin oz paydo b o lg an m ah allard a ich ak tutilishi h odisalari 
r o y berganligi tasvirlangan.
15-rasm . G ialin ozga uchragan teri c h an d ig l.
G ipertoniya kasalligi m ah alida arteriolalarda paydo b o lg a n tarq o q gialinoz 
organlarda sezilarli darajad agi struktura ozgarish lariga olib kelib, shu organ ­
lar funktsional faoliyatini izdan chiqarib qo'yishi m u m kin. M asalan , buyrak 
tom irlari gialinozi birlam chi tartibda buyrak bu rish u viga sabab b o lib , surunkali 
buyrak yetishm ovchiligiga olib keladi.
16-rasm. G ialin ozga uchragan taloq k apsu lasi (sirlan gan taloq).
Jigar hujayralari gialin bilan bosilib qolgan ida shu hujayralar atroliyasiga 
uchrab, ularning fun ktsional faolligi susayib ketadi. R evm atizm da esa, m asalan, 
yurak klapanlari gialin ozi uchrashi m um kin, b u n d a sh u klap an lar qattiqlashib, 
qalin, kam harakat b o lib qoladi va yurak kam eralari o rasid agi teshikni yaxshi 
yop a olm aydi yoki ocha olm aydi. Yurak porogi, y an i n u q son iga aso san klapan- 
larning ana sh unday o‘zgarishlari sabab boladi.

---

A M IL O ID O Z
A m ilo id o z (yunoncha am ylium kraxm al, degan so'zdan olingan) eng og‘ir 
Strom a-tom ir distrofiyasi ju m lasig a kiradi va oqsillar alm ashinuvining kop d a r a ­
ja d a buzilishi bilan birga davom etib boradi.
A m ilo id o zn i bitta k asallik deb h iso b lab bo'lm aydi. T o g'rirog'i, u k asallik lar­
n in g bu tu n bir gu ru h id irk i, u larn in g u m um iy xu su siyati qu yidagilardan ib o ­
rat: 1) tabiati m u rak k ab bo'lgan o d atd an tash qari oq sil (am iloid) sintezlanishi;
2) oq sil va p olisaxarid lardan iborat ana shu m urakkab m o d d an in g hujayralararo 
to q im ad a tolasim on tuzilm alar bo'ylab va har xil kalibrli tom irlar devorlarida 
to p lan ib borishi. A so san am iloid ozga aloqad or bo'lgan kasalliklar etiologiyasi, 
avj olish m exanizm i, am iloid n in g kim yoviy tarkibi, jarayon ro y beradigan joyi 
jih atidan bir-biridan farq qiladi.
A m ilo id n in g fizik x o s sa la r i. A m iloid ancha qattiq tuzilm a bo‘lib, chirish 
h o d isasiga berilm aydi va kuchli kislota h am da ishqorlar tasiriga uncha kor qil- 
m aydi.
Elektron m ikroskop bilan teksh irilgan ida am iloid uzunligi 7, 5 nm dan 10 
nm gacha borad igan , tarm o q lan ad igan ipchalar sh aklida ko‘zga tashlanadi. B u ­
lar b ir-biridan aloh ida bo'lib joylash ishi, dasta-dasta bo'lib turishi yoki to'r hosil 
qilishi m um kin.
Rentgenstruktura tahlili va spektroskopiyada fibrillalarning faqat am iloid 
uchun xarakterli bo'lgan o z ig a x o s shakli k o zga tashlanadi, uning m an a shun- 
day shakli adabiyotda «beta-qatlangan sh akl» deb yuritiladi. A m iloid fibrillalari- 
ning xu d d i ana sh un day shakli am iloid n in g xarakterli tarzda bo'yalishiga sabab 
bo'ladi va u ning optik x ossalarin i (dixroizm va anizotropiyani)keltirib chiqaradi.
A m ilo id n in g k im yoviy ta b iati. M orfologik jih atdan olgan da am iloid tayin- 
li bir tuzilishi bo'lm agan bir jin sli m o d d a k o rin ish id a ko'zga tashlanadi. Bi­
roq, o'zining kim yoviy tuzilishi jih atidan bir-biridan farq qiladigan har xildagi 
am iloid lar bor. H ozir am iloid n in g ikkita asosiy sinfi ajratilgan.