R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

M ah alliy am iloidoz klinik ko'rinishlari va am iloidnin g kim yoviy tuzilishi ji- 
hatidan olgan da h ar xil bo'ladi. A m iloidoznin g bu xilida am iloid turli organ va 
to'qim alarda (o p k a, traxeya sh illiq pardasi, halqum , bad an terisi, qovuq, ichak- 
da) tugun -tugun tuzilm alar ko'rinishida ko'payib boradi. A na shu tugunlar atro­
fida ko'pincha p lazm atik hujayralardan iborat infiltratlar topiladi. B azi hollarda 
am iloid A -oq sildan iborat bo'ladi. M ahalliy am iloidoz ko‘z qovoqlari kletchat­
k asid a ham paydo bo'lishi m u m kin, bu nda ko'z qovoqlarin in g ochilib-yum ilishi 
qiyinlash ib qoladi. T ild a am iloid paydo bo'lishi m akroglo ssiyaga olib keladi. 
Ba’zida en dokrin sistem a o sm alarid a, m asalan , qalqo n sim on bezn in g m edullyar 
rakida a m iloid o'choq tariq asid a to'planib boradi. Ayni vaq td a o'sm adagi S hujay­
ralar ishlab ch iq aradigan gorm on — kalsitonin am iloid hosil bo'lishida ishtirok 
etadi.
M ah alliy am iloid oz od am n in g qarigan chog'ida am iloid ozga yo‘1 ochadi- 
gan aloh ida k asallik lar bo'lm agan paytlarda ham kuzatilishi m um kin. Bunda 
ko'pincha aniq-ravshan klinik sim ptom atika bilan o'tadigan yurak am iloidozi 
paydo bo'ladi (keksalikka alo q ad o r amiloidoz).
P ato lo g ik a n a to m iy a si. A m ilo id oz ju d a har xil joylard a paydo b o la olishi 
bilan ajralib turadi. C hunonchi, ikkilam chi am iloid ozd a buyrak, jigar, taloq, 
lim fa tugun lari, bu yrak usti bezlari, qalqonsim on bez jarayon ga tortilib keta­
di. P lazm atik hujayralar diskraziyasiga aloqad or am iloid ozd a hazm yo'li, nafas 
yo'llari, p eriferik asab sistem asi, bad an terisi, til ko'proq zararlanadi. A m ilo id­
ning m uskul-skelet sistem asi va ko'zda to'planib borishi nihoyatda kam dan-kam
uchraydigan hodisadir. O ilaviy am iloid ozd a am iloid nihoyat d arajad a xilm a-xil 
joylard a topiladi. C hunonchi, O 'rta dengiz isitm asida am iloid ancha tarqoq tarz­
da, ju m ladan , buyrak, q o n tom irlari, taloq, nafas yo'llarida ham to'planib boradi.
M akroskopik teksh irishda am iloid ozga uchragan organlar bir qad ar kat- 
talashgan bo'lib ch iqadi, u lar qattiq, tom irlari bosilib qolgan ligidan kam qon 
bo'lib qoladi. O rgan larn in g fun ktsional faoliyati keskin izdan chiqadi. Kesib 
ko'rilganida organlar x u d d i m u m yoki charvi yog'iga o'xshab ko'zga tashlanadi. 
O rgan d a am iloid k am ro q to p lan gan b o lsa , oddiy ko'z bilan tekshirishda organ

---

va toqim alar o zgarm agan bo‘lib chiqadi. Bunday hollarda am iloidozn i aniqlash 
uchun organning kesilgan yuzasiga shisha tayoqcha bilan lyugol eritm asi tushi- 
riladi. Bunda toqim an in g am iloidli jo yi qizil-qo‘ng‘ir ran gga bo‘yalib qoladi. 
M akroskopik d iagn ostika uchun ana shu reaktsiyadan foydalaniladi.
Mikroskopik yo‘l bilan tekshirib ko'rilganida am iloid to p lam lar retikular va 
kollagen tolalar bo'ylab, ya’ni qon va lim fa tom irlari intim asi va adventitsiya- 
sida, organlar strom asida, bez tuzilm alarining o‘z p ard asid a topiladi. A m ilo id 
top lam lari a w a lig a p aren xim atoz hujayralar orasid a top lan ib boradi, keyincha­
lik organlar paren xim asi hujayralarini qisib chiqarib, ularn ing o'rnini egallab 
oladi.
K esm alar turli usullar bilan bo'yalganida am iloid top lam lari o'ziga x o s rang 
oladi. K esm alar qizil m etilbinafsha va gensian bin afsha bilan bo'yab ko'rilganida 
norm al to'qima ko'k va binafsharang tusga bo'yalsa, am iloid qizil ran gga k i­
radi. Qizil kongo am iloidni tanlab qizil ran gga bo'yaydi, bosh qa to q im alar esa 
rangsiz bo'lib qolaveradi. Qizil kon go bilan bo'yalgan am iloid qutblashtirilgan 
yorug'likda yashil bo'lib tovlanadi. A m iloid n in g barch a shakllariga xarakterli 
bo'lgan m an a shu reaktsiya aso sid a am iloidli fibrillar oq siln in g o'ziga x o s tuzi- 
lishda (qat-qat buklan gan beta sh aklda) bo'lishi yotadi. B iroq gistologik kesm a- 
larda A A va A -am iloidni shu bo'yoq yord am ida bir-biridan ajratib olsa bo'ladi. 
T o qim a kesm alari oldin kaliy perm an gan at eritm asid a inkubatsiya qilinadi- 
gan bo'lsa, tarkibida A A oqsil bo'ladigan am iloid qizil kon go bilan bo'yalish 
xususiyatini yo'qotib qo'yadi, holbuki, A -oqsil bu xo ssasin i yoqotm aydi.
A m iloidoz turini aniqlab olishda to'qim a kesm alarin i turli kim yoviy shakl- 
dagi am iloidga qarshi o'ziga x o s zardob bilan b o y ash d an iborat im m unoper- 
oksid aza usulidan h am foydalaniladi. B osh q a gistokim yoviy usullar, ju m lad an
b o y ash d a m etilbinafsha ishlatiladigan m etaxrom aziya v a tioflavin T va S bilan 
am alga oshiriladigan fluoressensiya h am am iloidni aniqlab olish uchun uncha 
bop em as.