R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Travm atik nekroz od am n in g sh ikastlanib qolishi, y an i fizik, elektrik yoki 
m exan ik travm aga uchrashi n atijasida boshlanishi m um kin. M asalan , odam
b ad an i yuqori kuchlanishli elektr o'tkazgich liniyaga tekkanida, yuqori va past 
h arorat yoki kon sen trlangan k islota va ishqorlar ta’sir qilganda toqim alari nek­
rozga (k oagulatsiya va kuyib, k o m irg a aylanish darajasigacha borib etadigan 
n ekrozga) uchrashi m um kin.
Toksik nekroz. To'qim alarga toksinlar ta’sir etgan m ah alda toksik nekroz 
bosh lan ad i. O d am sulem a, d o ri p reparatlari (sulfanilam idlar, sintetik antibio- 
tiklar va b osh qalar) bilan zaharlanib qo lgan paytda nefronlar p roksim al va distal 
bo'lim ining h alok bo'lib ketishi toksik nekrozga m isol bo'la oladi. Toqim alarga 
b o sh q a zaharli m oddalar, aksari bakteriyalardan ajralib chiqadigan m o d d a­
lar tasir qilgan m ah allarda h am toksik nekroz paydo bo'ladi. M asalan, silda 
uchraydigan kazeoz nekroz, zaxm , qorin tifida bo'ladigan nekroz an a shunday 
nekroz ju m lasiga kiradi.
Trofonevrotik nekroz b osh m iya yoki orqa miya zaharlanganida, m asalan , ja- 
roh atlan gan ida yoki o sm a paydo bo'lgan ida kuzatiladi, bu n arsa teri nerv trofi- 
k asi buzilishi m u nosobati bilan yotoq, yaralar paydo bo'lishiga olib keladi.
D en ervatsiya ham neyrogen n ekrozga sabab bo'lishi m um kin. Neyrogen 
nekroz bilvosita yo'l bilan, ya’ni n erv sistem asi tasiri ostida boshlanadigan n ek­
roz deb h am hisoblanadi.

---

Allergik nekroz organizm to‘qim alarin in g qan day b o lm a sin biror xild agi b io ­
logik, ^fiziologik yoki kim yoviy om ilga haddan tash q ari sezgirligi m u nosabati 
bilan boshlanadi va organizm reaktivligi ozgarib qolgan sh aroitlarda kuzati­
ladi (A rtyus fenom eni). B uyraklarning ikki tom o n lam a kortikal nekrozlari shu 
fenom enning od am d a uchraydigan tarqoq xillariga kiradi. O d am ba’zi dorilar- 
dan zaharlanganida, m asalan , unga penisillin yuborilgan ida, ko'riladigan nekroz 
asosan allergiyaga b o g ‘liqdir (bu n d a badan tersining kattagina jo yi nekrozga 
uchrashi m um kin).
Tom irlarga aloqad or (angiogen) nekrozlarning a so siy sababi toq im an in g qon 
bilan tam inlanish i izdan chiqishi, to'qim alar n afasid a ishtirok etadigan ferment- 
larnin g ishlam ay qo‘yishi yoki denaturatsiyaga uchrashi n atijasida bosh lan ad i­
gan to'qim alar asfiksiyasidir. M asalan , iprit va lyuizit tasir etgan id a bu m odda- 
lar hujayra ichidagi n afas ferm entlarining sulfgidril gu ru hlarin i biriktirib olib, 
toqim alarn in g kislorodni o‘zlashtirish layoqatidan m ah ru m qiladi va shu tariqa 
nekrozga sabab b o lad i. Lekin angiogen nekroz ko‘pin cha tom ir y o lig a trom b, 
em bol tiqilib qolishi, tom irga ip solib boglash, qon bilan ta’m in lan ish n in g funk- 
tsional yetishm ovchiligi, tom irlar periferik tarm o qlarin in g sp azm i yoki falaji 
tufayli boshlanadi. O dam qoram ig‘dan zaharlangan m ah allard a (q o ram ig n in g
tasir ko‘rsatadigan m o d d asi — ergotin tom irlarni toraytiradigan m o d d ad ir), 
shuningdek Reyno kasalligi vaqtida qo l-oyoq larn in g gan gren aga uchrashi ana 
shunday nekrozlarga m isol b o lad i.
Q on tam in oti bilan biror organning kuchaygan faoliyati o‘rtasid a funktsio- 
nal n om uvofiqlik y uzaga kelgan m ahallarda to'qim alar asfiksiyaga u chrashi, y an i 
kislorod bilan yetarlicha ta’m inlanm ay qolishi m u m kin. Spo rtga alo q ad o r m io- 
kard nekrozlari ana sh unday h o d isa tufayli paydo b o la d i, bu nday m ah allarda 
yurak m utlaqo so g< b o lish ig a qaram asdan u n ga ortiqch a zo‘r kelishi n atijasida 
m iokard da infarktlar paydo b o lad i. D apir-dapir tutib qolad igan o q so q lik yoki 
obliteratsiyalovchi endarteriit ham organ zo‘r berib ishlagani h old a qon bilan 
ta’m inlanish darajasi bu n ga m o s kelm ay qolishiga tipik m isoldir.