R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Koagulyatsion nekrozbosh. m iya bilan orqa m iyani aytm aganda, to'qim alarning 
ishem iyadan zararlanishi uchun xarakterlidir. K oagu lyatsion n ekroz aso sid a 
oqsillarn ing denaturatsiyalanishi yotadi. N ekrozning bu turi oqsilli toqim alard a, 
m asalan, ko'n dalan g-targil m uskullarda h am m adan yaxsh iroq ko'zga tash la­
nadi. K oagulyatsiya hujayradagi ferm ent sistem alarin ing ch uqur denaturatsi- 
yasi bilan birga davom etib borad i va proteinazalarnin g tasiriga ha degan d a 
berilaverm aydigan chidam li m o d d alar paydo bo'lishiga olib keladi. K oagulyasi- 
yaga uchrgan to‘qim alar gidrolitik parchalanish ga berilm aydigan bo‘lib qoladi. 
K oagulyatsion nekrozning m exanizm i jo nsizlangan , to q im alarga kalsiy o'tishiga 
bog'liq, shu kalsiy oqsillarn i ivitib q o yad igan ferm en tlari faol holga keltiradi.
Koagulyatsion nekrozga: 1) miokard, buyrak, taloqning ishemik infarkti, 2) q o ­
rin oldi devori ko‘n dalang-targ‘il m uskullarining senker (m u m sim on ) nekrozi 
(bu nekroz ich terlam a paytida kuzatiladi), 3) aso san sil infeksiyasi o‘ch oqlarida 
uchraydigan su zm asim on (kazeoz) n ekroz m isol bo‘lib xizm at qilishi m um kin. 
A na sh unday o'choqlar atrofida granulyom atoz reaktsiya tariq asid a bo sh lan ­
gan yallig'lanish zon asi k o zga tashlanadi. Shu xild agi nekroz turini diagn os- 
tik jih atdan ajratib aniqlab olish m uhim , chunki u n ga sil qo'zgatuvchisi sabab 
bo‘ladi. Ishem ik infarktda yadrosiz atsidofil hujayralar haftalab saqlan ib turishi 
m um kin. U lar parchalanish va leykositlarga fagotsitlan ish yo‘li bilan yoki sizib 
o‘tgan leykositlarning lizosom al proteolitik ferm entlari yord am ida toq im ad an
yo‘qotiladi.
Kollikvatsion (nam ) nekroz jonsizlangan to'qim aning irishi bilan tariflan ad i 
va nam i ko'p va lipidlarga boy toqim alard a (bosh m iy ad a) kuzatiladi. K ollik va­
tsion nekroz autoliz yoki geterolizis tufayli boshlanadi, bakterial infeksiya uchun 
xarakterlidir, chunki bakteriyalar leykositlarning to p lan ib qolishi uchun ju d a 
yaxshi sharoit yaratadi. Yurak, jigar, buyrakdagi gipo ksiya m ah alid a n o m a lu m
sabablarga ko'ra n egadir koagulatsion nekroz boshlanadi-yu, lekin m arkaziy nerv 
sistem asida kollikvatsion nekroz yuzaga kelib, k istalar hosil bo'ladi. Kollikvatsiya 
patogen ezi qanday bo'lm asin, lekin u hujayraning o'lib ketgan tuzilm alari hazm
bo'lishiga qulaylik tug'diradi.
F erm en tativy ogli nekroz nekrozning alohida bir turi bo‘lib hisoblanm aydi, 
lekin ancha ko‘p uchraydi va pankreonekroz degan n om bilan ko'proq m a’lum . 
U ni faoliyati kuchaygan p an k reatik ferm entlarning m e’d a osti bezi paren xim asi 
va qorin b o sh lig 'iga p atologik yo'l bilan ajralib ch iqishi n atijasida m a’lum joy- 
dagi yog‘larnin g destruksiyaga uchrashi deb qaraladi. Bu ferm entlar asin ar h u ­
jayralar va bez yo‘llaridan tashqariga chiqib, hujayra m em bran alarid agi y og‘larni 
eritadi, chunki faol holga o'tgan lipaza hujayra y o g la rid a bo'ladigan trigliseridlar 
efirlarini parchalaydi. A sinar hujayralarda ferm entativ autoliz boshlanib, nekroz 
o'choqlari yuzaga keladi. A na shu yog'li nekroz m e’d a osti bezi k apsulasi tagida, 
katta va kichik charvilarda, buyraklarning k apsulasida, ichak tutqichida m ayda- 
m ayda sarg'ish o'choqlar ko'rinishida ko'zga tashlan ishi m um kin.

---

K lin ik-anatom ik belgilari jih atidan nekrozlarning 5 turi tafovut qilinadi: 
q u ru q va n am gan gren a, anaerob gan gren a, yotoq yaralar, sekvestrlar va infarkt- 
lar.
G angrena (y u n o n ch ag an g rain a,y an iy o n g ‘in d e g an so zd an olingan). N ekro­
zga u ch ragan to'qim a kuygandek bo'lib, ko'zga tashlan ib turadi. N ekrozlangan joy 
tash qi m uhit ta’siri (unga havo tegib turishi, bakteriyalar tasir qilishi) tufayli ran ­
gi o'zgarib, qorayib qoladi. Q uruq g an gren ada o'lik to'qim alar qu ru q havo tasiri 
o stid a n am in i yo'qotib, b u rish adi, q attiq v a qo ra bo'lib qoladi (m o'm iyolanish). 
K eksa o d am lar oyoqlarin ing arteriyalari tortishib, torayib qolgan ida va ularda 
trom b oz paydo bo'lganida, b ad an kuygani, badan n i sovuq olgan m ahallarda 
ko'pincha sh u xild agi gan gren a p ayd o bo'ladi (27-rasm ).
27-rasm . O yoq b arm o q larin in g gangrenasi (quruq gangrena).
O 'lgan to q im a va teri osti kletchatkasida chirituvchi m ikroorganizm lar 
tasirig a uchraydigan bo'lsa, u h old a nam gangrena avj oladi. Bunday to'qima 
q o n g 'ir, qora-ko'kim tir tusga kiradi. Lunj yum sh oq toqim alarida uchraydigan 
n om a yoki «suvli rak» n am gan gren aga m isol bo'lishi m um kin (28-rasm ). Ichak 
tutqichi arteriyalari tutilib q o lg an id a ingichka va yo'g'on ichakda n am gan gre­
n a bosh lan adi. N am gan gren a o d atd a tobora zo'rayib boradi, y an i o‘tishi xavfli 
bo'ladi.