R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Chin gipertrofiyani soxta gipertrofiyadan farq qilish kerakligini aytib o'tish 
lozim , soxta gipertrofiyada organ yoki toqim an in g hajm i bilan og'irligi yog' 
to'qimasi, tolali to'qima, biriktiruvchi yoki suyak to q im asi o'sib ketganligi h i­
sobiga ortib boradi. B unda m azkur organ yoki to'qim a paren xim asi atrofiyaga 
uchraydi, n atijada shu organ yoki toqim an in g fun ktsional faolligi susayib b o ra­
di. Yurakning yog' bosishi ana sh unday soxta gipertrofiyaga m isol bo'lib xizm at 
qilishi m um kin, b u nda yurak m uskul tolalari atrofiyaga uchrab, u lar o rasid a yog' 
toqim asi ko'payib ketadi. Yana bir m isol buyraklar so xta gipertrofiyasidir, bu nda 
yog' to'qim asi ko'payib boradi. B osh m iya atrofiyaga uchragan m ah allarda esa 
kalla suyaklari ancha qalinlashib ketadi.
O rgan larning tug'ilishdan katta bo'lishi (rivojlanish n uqson lari) n in g giper- 
trofiyalarga hech qan day aloqasi yo'q. M asalan, o d am bo'y-bastining u m um an
yirik, katta bo'lishi (gigantizm ) ham gipertrofiya bo'lib h isoblanm aydi. U m u m an

---

gigan tizm bilan bir q atorda ayrim o rgan va toqim alar, qo'l-oyoqlar, ichak (Girsh- 
p ru n g kasalligi) gigantizm i, sh un in gdek epiderm is sh ox qatlam ining qalinlashib 
ketishi (ixtioz) ham uchraydi.
K o m p en sato r gipertrofiyaning organizm uchun aham iyati ju d a katta, chunki 
organ o g ‘ir patologiya sh aroitlarida h am yaxshi ishlab boradi. Yallig'lanishga 
a lo q ad o r v a neyrogum oral o'sim talar organizm ga zarar yetkazishi va o'smalar 
p ayd o bo'lishiga olib kelishi m um kin.
A T R O FIY A
A trofiya (yunoncha atrophia — ovqat yo'qligi, so'lish degan so'zdan olingan) — 
toqim a va organlarning tiriklik vaqtida hajmi, o'lcham lari va m assasi kichrayib 
qolishi bilan xarakterlanadigan jarayondir. Bunda u lard a sifat o'zgarishlari bosh­
lanib, fu n k tsiyalari susayib qoladi yoki butunlay yo'qoladi. Atrofiyani yangi ya- 
shash sh aroitlariga organizm m oslanishi jarayon larin ing bir ifodasi deb qarash 
kerak. A trofiya turm ush davom ida bo'ladigan jarayon dir; uni ageneziya (organ 
yoki m u rtagin in g batam o m yo'qligi), aplaziya (organ n in g m u rtak holicha qolib 
ketgan ligi, tip ik tuzilishdan m ah ru m ligi) va gipoplaziya (tipik tuzilishdan mah- 
ru m o rgan n in g kichrayib qolgan ligi) singari tug'ma rivojlanish nuqsonlaridan 
fa rq qilm oq, lozim.
A trofiya fiziologik v a p atologik xillarga bo'linadi.
F iz io lo g ik atrofiya bir qancha to'qim alarda kuzatiladi va yoshga aloqad or 
involutsiyaga b og'liq bo'ladi, m asalan , kindik arteriyalari atrofiyalanib, oblitera- 
tsiyalan ishi, B otallo yo'li atrofiyasi, b u q o q bezi, m oyaklar, sut bezi atrofiyasi. 
B ad an terisin in g keksalikka alo q ad o r atrofiyasi (yupqa tortib, m uloyim ligini 
yoq otib qo'yishi), suyaklarn ing keksalikdagi atrofiyasi (kom pakt m oddasin ing 
y u p q a tortib, bu lu tsim on qatlam ining siyraklashuvi) ham fiziologik atrofiyaga 
m iso l bo'lib xizm at qilishi m um kin. K eksayish jarayon ida ichki organlar va bosh 
m iya h am b ir q ad ar kichrayib boradi. M iya po'stlog'ining atrofiyasi keksalar aqli 
p astligin in g aso sid a yotadi. K eksalikka aloqad or atrofiya organizm nin g regene­
ratsiya layoqati susayib qolgan iga bog'liqdir.
P a to lo g ik atrofiya h ar xil sabablar tufayli boshlanadi, har qanday yoshda 
uchrashi v a tabiatan qaytar va qaytm as bo'lishi m um kin. A trofiyaning b o sh ­
lanishi aso san sitoplazm atik ferm entlar faolligining susayishiga bog'liqdir, shu 
n arsa dissim ilyatsiya jarayon larin ing assim ilyatsiya jarayonlaridan ustun bo'lib 
qolish iga olib keladi. N echog'lik tarqalgan iga qarab um um iy va mahalliy atrofiya 
tafovut qilinadi.
U m u m iy atrofiyada barcha ichki o rganlar va m uskullarn in g o'lcham i v a h aj­
m i kichrayib b oradi. Sabablariga u m um iy atrofiyaning m an a bu shakllarini tafo­
vut qilish m um kin: 1) alim entar cho'p-ustixonlik; 2) rakka aloqad or kaxeksiya;
3) disgo rm o n al kaxeksiya; 4) serebral kaxeksiya; 5) birqancha kasalliklarning 
kaxektik ko'rinishlariga alo q ad o r atrofiya.

---