R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Neyrotik atrofiya neyronlar zararlangan ida, to q im a v a organlar nervdan mah- 
ru m bo'lgan ida, sh un in gd ek nervlar o sm a , yallig'lanish, travm a tufayli bosilib 
qolib, o'tkazuvchanligi b u zilgan ida boshlanadi. Q uym ich nerv kesib qo‘yilganida 
oy o q n in g atrofiyaga uchrashi, orqa m iya oldingi sh oxlaridagi harakatlantiruv­
chi neyron larnin g h alok bo'lishi bilan o'tadigan p oliom ielitda ko'ndalang-targ'il 
m u sku llarn in g atrofiyaga uchrashi an a shu atrofiyaga m isol bo‘lishi m um kin. 
P eriferik n erv stvollarim n g yem irilish iga aloqad or zo'rayib boruvchi m uskul 
atrofiyasini ham xu d d i shu toifaga k iritsa bo'ladi.
D isfunktsional atrofiya yoki ishlam aslikdan bo'ladigan atrofiya qanday 
bo'lm asin biror organ faoliyati su saygan ida yoki to'xtab qo lgan ida bosh lan a­
di. M asalan , qo‘l yoki oyoq suyaklari sinib, o'sha qo‘l yoki oyoq u zo q m uddat 
taxtakach lab qo'yilishi n atijasida m uskullari ishlam ay turadigan m ahallarda 
b o sh lan ad igan atrofiya, tish olib tashlan ganida tish ch uqurchasi chetlarining 
atrofiyalanishi, ko'z so q q asi olib tashlan ganida ko'ruv nervining atrofiyalanib 
ketishi sh un ga kiradi.
Qon bilan ta’minlanish yetishmovchiligiga aloqad or atrofiya (yoki oziq yetish- 
m ovchiligidan bo'ladigan atrofiya) ta’m inlovchi arteriya aterosklerotik jarayon 
tufayli torayib qolgan m ah allard a boshlanadi. M asalan , buyrak arteriyasi ate- 
rosklerozi buyrakn in g o'lcham lari bilan og'irligi kam ayib, keyinchalik su ru n ka­
li bu yrak yetishm ovchiligi b osh lan ish iga olib keladi (birlam chi burishgan 
buyrak). M iyani qon bilan ta’m inlovchi tom irlar aterosklerozi katta yarim shar- 
lar p o'stlog'in in g atrofiyaga uchrab, keksalik dem ensiyasi paydo bo'lishiga olib 
b o rad i (34-rasm ).
Fizik om illar tasiridan bo'ladigan atrofiya aso san nur energiyasiga b o g liq . 
O 'sm alar, m asalan , giperestrogenem iyaga aloqad or sut bezi o'sm alariga nur b i­
lan davo qilish shunga asoslangan . T uxum donlarga nur tasir ettirilganda ularda 
atrofik o'zgarishlar b oshlanib, estrogenlar ishlanib chiqishi kam ayib ketadi. Ion ­
lashtiruvchi n urlarning h ujayralar atrofiyasiga sabab bo'la olishidan har xil xavfli 
o'sm alarga davo qilishda foydalaniladi.
Kimyoviy m oddalar tasirid an bo'ladigan atrofiya. B unday om illar ju m lasiga 
yod, tiourasil, ba’zi gorm on al preparatlar kiradi. C hunonchi, yod u zo q ishlatil- 
g an id a qalqon sim on bez p aren xim asid a atrofik o'zgarishlar boshlanadi, buyrak 
usti b ezlari po'stlog'i gorm on lari u zo q ishlatilganida esa bu n arsa shu bezlarning 
atrofiyaga u chrashiga sabab bo'lishi m um kin.

---

Keyingi h olda ishlam ay turganlik uchun bosh lan adigan atrofiya b o lish i ham
m um kinligini aytib o‘tish kerak, chunki organizm ga tayyor go rm on lar u zo q
m uddat borib turilgan ida buyrak usti bezlarining po'stloq m o d d asi tegishli- 
cha ishlam ay qo'yadi va atrofiyaga uchrab ketadi. Im m u n o dep ressan tlar u zo q 
qo'llanilganida allogen organ ar retsipiyentlarining lim foid to'qim asida b o sh la ­
nadigan trofiya ham kim yoviy m o d d a tasiridan b o'ladigan atrofiyaga m isoldir.
34-rasm . B osh m iya chap yarim sh arin ing atrofiyasi.
Bosim dan bo'ladigan atrofiya. A trofiyaning bu turi, m asalan , bu yrak-tosh 
kasalligi m ah alida kuzatiladi, bu yrak jo m id agi tosh lar siydik yo'lini bekitib, siy- 
dikning oqib ketishini qiyinlashtirib qo'yishi m um kin. Buyrak jo m id a to'planib 
qoladigan siydik buyrak p aren xim asigatazyiqo'tkazib, u n in g atrofiyaga uchrashi- 
ga va keyin gidronefroz bosh lanish iga olib keladi. Q on bilan tam in lan ish d araja­
si pasaygan, shuningdek m iya qorinchalaridan orqa m iya suyuqligi oq ib ketishi 
qiyinlashib qolgan m ah allarda bo sh m iya atrofiyasi boshlanadi. B u n d ay hollarda 
m iya qorinchalari bo'shliqlarida to'planib boradigan orqa m iya su yuqligi m iya 
to'qim asiga b osim ko'rsatadi. K alla suyaklari ham yupqa tortib boradi.
M ahalliy atrofiyada organlarning tashqi korinishi xarakterli bo'lib, ularn ing 
o'lcham lari bilan ogirligi kam ayib qolgani sh un doqqin a sezilib turadi. G idrose- 
faliya va gidronefroz bundan m ustasn o, bunday hollarda so xta gipertrofiya k u ­
zatiladi. M iya v a buyrak paren xim alari atrofiyasida bu organlar u lard a suyuqlik 
to'planib borish i hisobiga kattalashadi. Atrofiyaga uchragan yu rakd a yu rak qo- 
rinchalarining devorlari yupqa tortib, yurak bo'shliqlari kengayib ketadi.
Atrofiyaga uchragan to'qima va organlar m ik rosk o pd a tekshirib k o rilgan id a 
hujayralarining soni bilan o'lcham lari kam ayib qolgani topiladi, b u n d a organ 
strom asi yo o'zgarm aydi, yo o'sib ketgan bo'ladi. H ujayrada sitop lazm a bilan 
yadro zichlashib, hujayra ichidagi organellalarning soni kam ayadi va u lar atro- 
fiyalanadi. H ujayra yadrolari sitoplazm asiga qaragan da ancha kech kichrayadi. 
B azi organlar hujayralarining sitoplazm asida qo'ng'ir rangi bilan ajralib turadi-

---

gan lip ofu ssin p igm en ti bo'lakchalari paydo bo'ladi. B u pigm ent tabiatan yog‘- 
oq silli bo'lib y u q orid a aytib o'tilganidek, hujayra eskirgan m ah allarda yuzaga ke­
ladi. L ip o fu ssin gepatotsitlar, neyronlar va kardiom iotsitlarda ham m adan ko'ra 
ko'proq topiladi. H ujayralarda k o p m iq d o r lipofussin paydo bo'lishi n atijasida 
o'sha organ lar q o n g 'ir tusga kirib qoladi. A na sh unday hollarni m iokard, jig ar­
n in g q o n g 'ir atrofiyasi deb aytish m um kin.