R. R. Denktaşa bağışlayıram
DAĞ-də İİ Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresində — soldan: Ə.Şamil, C.Nağıyev, H.Fedai
Yüklə 7,95 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Bakü-Ceyhan Kültür Hattı”
- “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi”
- BOLQAR TÜRKLƏRİNİN ACİ TALEYİ Kudurdu kızıl Bulqar, yakamızda elleri, Balkanlarda Türklüğü yok etmek emelleri
- TÜRK DÜNYASİNİN BÜYÜK KAYBı
- TÜRK DÜNYASİNİN BÜYÜK KAYBI
- ELÇİBEY HAKKIN RAHMETİNE KAVUŞTU. Bütün Türk Dünyasına Başsağlığı Diliyoruz.
- ELÇİBEY’İN VEFATİNA TARİH
|
DAĞ-də İİ Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresində — soldan: Ə.Şamil, C.Nağıyev, H.Fedai ısınmaz oldu gülüşler dudağımda kahkahamdan eser kalmadı her sevdaya yaklaşırken bedenim aramızda korkunç gök gürültüsü sabaha varmak telaşı yüreğimde onlarda da... gözlerimi sana taktım geçit vermez yollarına yağmur sonrası küçük hesaplara yenik düşen insanına fidanlarına umutla diktiğim Beşparmak’larımın seni ve yarınımızı düşünürüm uykusuz akşamlarda alevler gelir üstüme ben hep koşarım koşarım bir yerlere artar kalp atışlarım dudağımdaki uçuk büyür yine de azaltmam merhabayı güzelden yana yöreğimden sevgini azaltmam kucağında göz kırptım güneşe ilk önce ciğerlerim doldu kokunla savaşlar yaptım senin uğruna unutamam kim ne derse desin ne gelecekse gelsin varsın aşk bu KIBRISIM. 25 oktyabr 1999. Üçüncü Konqredə 2000-ci ilin noyabrın 13-18-də keçiriləcək III Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Konqresinə qatılmaq təklifini 1999-cu ilin sonlarında almışdım. Neçə illərdi Kıbrısdan yazdığıma, radioda veriliş hazırladığıma, dost-tanışla bu mövzuda çoxlu söhbətimiz olduğuna görə xanımımda o yerləri görmək, yaxından tanımaq istəyi yaranmışdı. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasında mütəxəssis işləyən xanımım Əzizə Ağaəli qızı da “Azərbaycan və QKTC sindikaları arasında əlaqələr” mövzusunda məruzə hazırlamışdı. Tezisləri və məruzələri göstərilən müddətdə göndərmişdik. Aldığımız ilkin cavaba görə hər ikimizin məruzəsi bəyənilmişdi. Öncələr konqreyə azı bir ay qalmış dəvətlər gələrdi. Bu il isə vaxt ötür, dəvət məktubundan bir səs-soraq çıxmırdı. Tanışların verdiyi bilgidə isə təşkilat komitəsinin maliyyə sıxıntısında olduğu deyilirdi. Konqrenin baş tutacağına ümidimi tamam üzmüşdüm. Noyabrın 8-də Bakı Dövlət Universitetinin professoru Vaqif Soltanlı zəng vurub Türkiyə Cümhuriyyətinin Azərbaycandakı Elçiliyinə — II katib Hasibə xanım Şahoğlunun yanına dəvət olunduğumuzu söylədi. Hasibə xanımla 1998-ci ilin martında Türkiyə Cümhuriyyətinin Azərbaycandakı Böyükelçiliyinə gələndən sonra tanış olmuşdum. Gülərüz, xoşxasiyyət, diqqətcil və qayğıkeş insanın şer yazdığından da xəbərdar idim. Onun “Kıbrısı sevmək “ şeri ilk oxunuşda diqqətimi çəkmişdi:
Bakıya gələndə təhsil və mədəniyyətlə bağlı keçirilən toplantılarda fəal iştirak edir. Bir çox tədbirlərin isə onun təşəbbüsü ilə keçirildiyinin şahidi olmuşam. Diplomatik işdə çalışmaq onu heç də bədii yaradıcılıqdan ayırmır. Gah Xəzərin mavisini Ağ dənizə bənzədən, gah da Kıbrısdan bəhs edən həsrət dolu şerlərini oxumuşam. O vətəninə həsr etdiyi son şerlərin birində yazır: Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş gözünün alabildiğine mavi denizi, altını çağrıştıran kumsalları, ve heryerden daha parlak yıldızları. Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş kuraklığı sarılığı yeşilli hep yaşayan rüzgarın tatlı tatlı estiği yağmurun hep bereket yağdırdığı. Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş aşk tanrılarının, Afroditin ülkesi sakin,sessiz ve huzurlu, güneşin bahşettiği ten rengi Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş uğruna kanların döküldüğü özgürlük ve egemenliğin nice zorluklarla edinildiği. Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş beni mutluluklara boğan, bizi kendine bağımlı kılan ve Akdenizin incisi sayılan. Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş benim özlemle yandığım suyuna toprağına taşına, aşına hasret kaldığım... Sen öyle bir yer bilirmisin arkadaş yeryüzünde küzücük bir mekan türkün türk kalabildiği vatan! Kıbrısım benim, Yeşiladam... Şərtləşdiyimiz vaxt görüş yerində olduq. Bir neçə konfransda bərabər iştirak etdiyim, türkoloq-araşdırıcı Güllü Yoloğlu, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimləri professor Yaqub Mahmudov, filologiya elmləri namizədi Cəmilə Əmirova da oradaydı. Hasibə xanım Kıbrıs Araştırmaları Mərkəzindən dəvət gəldiyini bildirdi. Maliyyə çətinliyi ucbatından Konqreyə məruzə göndərənlərin hamısını dəvət etmək mümkün olmadığını söylədi. Hətta professor Kamil Vəli Nərimanoğlunun xanımı, filologiya elmləri namizədi Fatma xanım Vəliyevaya ailə üzvlərindən yalnız bir nəfərin yol xərcini ödəyəcəklərini bildirdilər. Vəziyyətin belə alındığını görən Fatma xanım Kıbrısa getməkdən imtina etdi. Prof. Kamil Vəli Nərimanoğlu isə Ankaradaydı, oradan Kıbrısa uçacaqdı. BDU-nun professoru Musa Qasımov Amerikaya gedəckdi. Ona görə də Kıbrısdakı Konqreyə qatıla bilməyəcəkdi. Beləliklə, biz beş nəfərə noyabrın 13-də Azərbaycan Hava Yollarının təyyarəsi ilə Bakıdan İstanbula uçmaq məsləhət görüldü. Kıbrıs Hava Yollarının təyyarəsinə həmin günə biletimiz hazır olduğu söyləndi. Tələsik səfər çantamı hazırladım. Noyabrın 13-də Vaqif Sutanlı və Cəmilə Əmirova ilə birlikdə İstanbula, oradan da Kıbrısa uçduq. İstər Bakı, istər İstanbulaeroportunda Yaqub Mahmudovu (o bizimlə birlikdə Bakı-İstanbulreysinə bilet də almışdı) və Güllü Yoloğlunu nə qədər gözləsək də gəlib çıxmadılar. Geri döndükdə, Güllü Yoloğlu başqa bir proqramla Ərbilə (İraq) getdiyindən, Yaqub Mahmudov isə millət vəkili seçildiyindən Konqreyə qatılmadıqlarını öyrəndik. Kamil müəllimlə isə Gazimağusada görüşdük. Keçmiş sosialist düşərgəsi ölkələrindən gələnlərə və Avropa ölkələrindən gələnlərin də bəzilərinə Park hoteldə yer ayırmışdılar. Maliyyə çətinliyi özünü aydın büruzə versə də konqrenin elmi və təşkilati məsələləri həmişəki kimi yüksək səviyyədə təşkil edilmişdi. Bu dəfə dinlənilməsi nəzərdə tutulan məruzələr öncədən çap olunaraq iştirakçılara paylanmışdı; bu hər biri 600 səhifəyə yaxın dörd cildlik kitab idi.Öncədən məruzələrlə tanışlıq seçim imkanı yaradırdı. İstədiyin bölmənin iclasında iştirak edə və maraqlı olan mövzu ətrafında diskussiyaya girə bilərdin. Toplantıların keçirilmə vaxtına, fasilələrə də əvvəlki illərdəki kimi ciddi əməl edilirdi. III Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Konqresinə Azərbaycandan məruzə göndərənlərin hamısı qatıla bilməsə də, Azərbaycanlılar sayca Türkiyədən və Kıbrısdan sonra gəlirdilər. Doğu Akdeniz Üniversitesində çalışan həmyerlilərimiz Günəş Bəşirova və Elnarə Bəşirova də məruzə ilə konfransa qatılmışdılar. Doğu Akdeniz Üniversitesində bölüm başkanı işləyən bəstəçi Faiq Sücəddinovun söylədiyinə görə hazırda Quzey Kıbrısda 30-a yaxın Azərbaycanlı ailəsi var. Hamısı da ziyalı ailəsidir. Son illərdə güzəran dalınca oraya gediblər. Bizim üçün səfər nə qədər maraqlı və diqqətiçəkən olsa da həmyerlilərimin darıxdıqlarını açıq-aşkar hiss edirdim. Xüsusilə Faiq Sücəddinovun təkcə söhbətlərində deyil, yerişində, duruşunda da qəriblik aydınca hiss edilirdi.
Dr.Yaşar Kalafat da konqreyə qatılanlar sırasındaydı. Bununla 5-ci və ya 6-cı dəfədir ki, onunla eyni toplantıda iştirak edirik. Şən və hazırcavablılığı, insanlarla tez ünsiyyətə girə bilmək qabiliyyəti ilə seçilir. Mənim isə diqqətimi Yaşar bəy zəhmətkeşliyi ilə özünə çəkib. Son illərdə türk dünyasının müxtəlif bölgələrində keçirilən qurultayların, konqrelərin, simpoziumların əksəriyyətinə məruzələrilə qatılır. Türkiyədə çap olunan dərgilərin əksəriyyətində məqalələrinə rast gəlirəm. Bir dəfə hesabladım ki, ildə təxminən 50-60 çap vərəqi, yəni 800-1000 səhifə yazısı işıq üzü görür. Yaşar bəy 2000-ci ilin 7-8 Nisanında Bakıya Uluslararası “Dədə Qorqud -1300” Simpoziumuna gələndə Azərbaycanın ictimai-siyasi, etnik durumu ilə bağlı bir kitab yazmaq istədiyini bildirdi. Onun fikrini mən də bəyəndim və arzu, təkliflərimi söylədim. Yaşar bəy bu kitabı birlikdə yazmağımızı təklif etdi. Mən də razılaşdım. Sonra gördüm ki, səhvə yol vermişəm. Kitabın yazılmasında mən iştirak edə bilməyəcəm. Olsa-olsa Yaşar bəyə faktları toplamaqda, istədiyi yerlərə getməkdə, istədiyi adamlarla görüşməkdə yardımçı ola biləcəm. Həm də görürdüm bu kitab bir səfər təəssüratı, yolqeydləri şəklində olacaq. Odur ki, Yaşar bəydən üzrxahlıq edib birgə müəlliflikdən imtina etsəm də, ona yolyoldaşı, bələdçi olmaqdan geri çəkilmədim. Birlikdə Bakını gəzdik, uzun-uzadı söhbətlər etdik, ictimai-siyasi xadimlərlə görüşdük, Gürcüstanın Borçalı bölgəsinə getdik. O da əvvəlki illərdə olduğu kimi yenə də qısa müddətdə gözəl bir kitab yazıb oxucuların müzakirəsinə verdi. “Bakü-Ceyhan Kültür Hattı” adlanan kitabın Ankarada çap olunduüundan 2-3 ay öncə xəbər tutsam da, əlimə gəlib çıxmamışdı. Yaşar bəy mənə Kamil Vəli Nərimanoğlunun oğlu Toğruldan kitab göndərdiyini söylədi. Mən gəlib çatmadığını bildirəndə çantasından kitabın bir nüsxəsini çıxarıb bağışladı. 166 səhifəlik, rəngli şəkilli və zəngin faktlı bu kitabı Yaşar Kalafat demək olar, 3 aya yazıb çap etdirib. Yaşar bəy həmişə belə operativ işləyir. Kitabın sonundakı müəllifi tanıtma yazısı da onun bu məhsuldarlığından xəbər verir: “Orta tahsilini 1939 yılında dünyaya geldiği Kars’ta, yüksek tahsilini 1961-1962 yıllarnında mezun olduğu Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yaptı. 1986-1987 Güz Döneminde Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden fark dersleri vererek mezun oldu.1989 yılında Gazi Üniversitesi SosyalBilmler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde Halk Edebiyatından ve Erciyez Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dinler Tarihinden master yaptı. 1992 yılında Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Ana Bilim Dalı’ndan Bilim Doktoru ünvanını aldı.” İrak, İran, Türkmenistan, Afqanistan, Özbekistan, Karakalpakistan, Kazakistan, Nahçivan, Azerbaycan, Gürcistan, Karaçay-Çerkez, Kabartay-Balkar, Dağıstan, Kırım, Çuvaşistan, Tataristan, Başkurdistan, Makedonya, Bulqaristan, Gagauzeli, Kıbrıs, Dağlık Altay gibi Türk Bölgelerinde, Suudi Arabistan’da bulundu ve bu aralarda alanında yaptığı çalışmaları sürdürmektedir. Başbakanlıktan emekli olan Yaşar Kalafat halen ASAM’da Kafkasya Araştırmaları Masası Başkanı ve ASAM Yönetim Kurulu Üyesi olarak çalışmaktadır.” Macarıstan radiosunun türkcə yayınlarını hazırlayanlardan, araşdırıcı Edit Tasnada xanımı axtarıb tapdım. Edit xanım 1941-ci il Budapeşt Doğumludur. Macarıstan Dövlət Universitetinin Macar dili və Ədəbiyyatı bölümündən məzun olmuş, Ankara Dil və Tarix fakültəsində uzmanlığını tamamlamışdır. Neçə illərdir ki, Macarıstan UlusalnTelevizyonunda Türkcə Yayınlar Servisində tərcüməçi və redaktor olaraq çalışır. Türk yazar və şairlərindən N.Hikmət, O.Kemal, Y.Kemal, K.Özer və digərlərinin əsərlərini macarcaya tərcümə etmişdir. Ondan Əmin Abidin “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi”nin macarcaya tərcüməsindən, tərcüməçi Margit Pauldan bir xəbər öyrənə bilib-bilmədiyi ilə maraqlandım. Edit xanım vaxtı olmadığından gileylənəndə Aşıq Ələsgər demiş: “sındı qol-qanadım, yanıma düşdü”.” 1993-94-cü illərdə Bakıdakı Azərbaycan Xalq Təsərrüfatını İdarəetmə İnstitutunda Türkiyə türkcəsi və Türk Dünyası Kültürü dərsləri vermiş Dr. Bayram Durbilməzlə də görüşdük. 1968-ci ildə Yozgatın Sorgun ilçəsinə bağlı Taşpınar köyündə Doğulan Bayram bəy 1991-ci ildə Erciyez Üniversitesi Fen-Edebiyyat fakültəsinin Türk dili ve Edebiyyatı bölümünü bitirib. Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Folklor şöbəsinə doktorant olaraq qəbul edilib. Dərgilərdə xeyli məqaləsinə rast gəlsəm də özü ilə ilk dəfə 1998-ci ildə Mağosada konqredə görüşüb tanış olmuşduq. Bakıda müəllimlik edərkən ləhcə fərqlilikləri ucbatından dəfələrlə çətin vəziyyətdə qaldığını danışıb bizi bəs qədər güldürmüşdü. Onun danışdıqları daha çox lətifəyə oxşayırdı. Sonralar onun Uluslararası Ahmet Yasevi Türk-Kazak Üniversitesinə göndərildiyini eşitdim. Proqramda adı olsa da konfransa bir-iki gün gec qatıldı. Bayram bəy 1999-2000-ci ildə Qazaxıstanda çalışsa da vətənində iki kitab çap etdirib: “Kayserili halk şairlerinin şiirlerinde Kıbrıs” və “Aşık Meydani (hayatı-sanatı-şiirlerinden örnekler)” kitabını avtoqrafla mənə bağışladı. Bakı üçün darıxdığını da uşaq məsumluüu ilə söylədi. İzmirdəki Dokuz Eylül Üniversitesi Türk Dili okutmanı, araştırmacı-yazar Feyyaz Bozkurtla görüşdük. O, 1959-cu ildə Konyada Doğulmuşdur. Dokuz Eylül Universiteti Buca Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyyatı Bölümünü bitirmişdir. Həmin Universitetdə Türk Dili Okutmanıdır. Türkiyə dışındakı Türk Ədəbiyyatları, özəlliklə də Batı Trakya Türk Ədəbiyyatı uzmanı olaraq tanınır. KİBATEK-in fikir babası və Eşbaşkanıdır (həmsədridir). Onun ötən iki ildəki fəaliyyətindən xəbər tutanda fərəhləndim. Feyyaz beylə eyni şəhərdə yaşayan, Bulqarıstan türklərindən olan Şaban Mahmudoğlu Kalkanla isə ilk dəfə idi ki, görüşürdük. 1938-ci ildə Bulqarıstanın Rarqrad ilinə bağlı Şeremet (Veselets) köyündə Doğulan Şaban Şumen şəhərində Yüksek Öüretmen Enstitüsünün Tarih-Rusca-Türkçe bölümünü bitirib. Sonra tibb təhsili alıb. 1966-cı ildə “Gerginlik”, 1968-də “Sevda rüzgarı”, 1974-də “Dəliorman Şarkıları” və başqa kitablarını çap etdirib. 1974-78-ci illərdə Bulqar Yazarlar Birliğinin Rarqrad şöbəsinin katibi olub. Addəyişdirmə kampaniyasına qarşı çıxdığına görə Sofiya yaxınlığındakı Cerman köyünə sürgün edilib. 1989-cu ildə çətinliklə də olsa Türkiyəyə köçə bilib. BOLQAR TÜRKLƏRİNİN ACİ TALEYİ Kudurdu kızıl Bulqar, yakamızda elleri, Balkanlarda Türklüğü yok etmek emelleri, Cümle cihan bilir ki, bunlar Moskof dölleri, Bulqar bu cesareti, Rus’tan alıyor, Rus’tan. Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. Ozan Arif Konqredə Bulqarıstandan gəlmiş Prof.Dr.Salih Baklacının “Bulqar basınında Kıbrıs sorunu”, Dr.İordanka Bibinanın “Bulqar basınında Kıbrıs sorunu (1989-1999)”, Dr.İsmail Canbazın “Sofiyada bir Kıbrıs tarihi hazinesi (Bulqar Ulusal Kütüphanesində Kıbrıs ile ilgili belgeler, bilgiler)”, İsmail Çavuşevin “Yusufçuklar oldumu?” romanında Kıbrıs yaşamı ve davası”, Prof.Dr.Cengiz Hakovun “1964 yılında Türk-Sovyet ilişkilerinde Kıbrıs sorunu”, Prof.Dr.İbrahim Tatarlının “Bolqarıstanda İkinci Dünya Savaşı sonrası dönəmində Kıbrıs və Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sorunlarının akademik araştırması” mövzularında məruzələrini dinlədik. Prof.Dr.İbrahim Tatarlı və qəzetəçi, şair-yazar İsmayıl Çavuşevlə xeyli söhbət etdik, səslərini lentə yazdım. Bolqarıstanda türklərə edilən zülm haqqında Azərbaycan oxucusu çox az şey bilir. Buna görə də İbrahim Tatarlı ilə söhbətlərimizi də buraya daxil etməyi lazım bildim. Ə.Şamil: — İbrahim bəy, 1984-85-ci illərə kimi elə bilirdim Bolqarıstanı beş barmağım kimi tanıyıram. Çünki SSRİ mətbuatı xarici ölkələr arasında Bolqarıstana xüsusi yer ayırırdı. Xalq arasında zarafatla Bolqarıstanı SSRİ-nin 16-cı respublikası adlandırırdılar. Bu təsadüfi deyildi. Bolqarıstanda Polşada, Macarıstanda, Çexoslovakiyada olduğu kimi açıq antisovet qiyamları baş qaldırmamışdı. Yuqoslaviya kimi müstəqil siyasət yeritməyə can atmırdı. İdxal, ixracı Sovetlər Birliyi ilə bağlıydı. SSRİ-dən hətta turist kimi xaricə getmək çətin olduğu halda Bolqarıstana getmək olurdu. Bolqarıstanda türkcə çap olunan qəzet-jurnallara abunə yazılmaq, kitablar almaq da mümkün idi. Mən özüm Nazim Hikmətin Sofiyada nəşr olunmuş 8 cildlik əsərlərini Bakıdakı “Dostluq” kitab mağazasından almışdım. 80-ci illərdən başlayaraq isə mağazalarda türkcə kitablar azaldı. 4-5 ilsonra isə Bolqarıstana gedən turistlərimiz ictimai yerlərdə türkcə danışmağa yasaq qoyulduğu, türklərin adları və soyadlarının dəyişildiyi, dinləri dəyişildiyi, təzə Doğulan uşaqların zorla xaç suyuna salındığı xəbərlərini gətirdilər. Necə deyərlər, Ozan Arif demiş: Bir Mestan tanımışdım, soyadı Cefakardı, Şumnudan mektup yazar, bazen beni arardı, Ecdadın yadigar sadece adı vardı, Onu da aldı Bulqar, ne yapsın şimdi Mestan? Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. *** Ezan ile verilen Ahmet, Mehmet söküldü, Hasan, Ömer yok artık, Bulqar adı takıldı, Yetim kaldı ezanlar, minareler yıkıldı, Camilerin yerine, bostan ektiler bostan, Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. Biz onda başa düşdük ki, bu gün bolqar türklərinin başına gətirilənlər beş-on il sonra bizim başımıza gətiriləcək. Ayağa qalxıb soydaşlarımızı müdafiə edən mitinqlər keçirməsək, imza toplamasaq da çayxanalarda üç bir, beş bir yığışıb vəziyyəti müzakirə edirdik. Mətbuat bu mövzuda susur, şairlərimiz, siyasi xadimlərimiz isə Vyetnamda, Yəməndə, Afrikada, nə bilim dünyanın harasındasa, insan haqqlarının pozulmasından gen-bol yazılar verirdilər. Azərbaycanda yaşayan millətçilər belə səslərini çıxardıb onlara etirazlarını bildirə bilmədikləri zamanda Ozan Arif var səsi ilə bağırırdı: Nerede Vyetnama ağıt yazan solçular, Moskova borazanı öttüren yalancılar, Müslüman Türkün şimdi Balkandakı sancılar, Konuşsa ya birisi, susuyorlar mahsustan. Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. İ.Tatarlı: — Sizin 1984-85-ci illərdə eşitdikləriniz yeni bir şey deyildi. Əslində bu proses 1912-ci ildən başlamışdı. Zaman-zaman gah səngimiş, gah da alovlanmışdı. Çar Rusiyası get-gedə zəifləyən Osmanlı dövlətini gücdən salmaq, onun hesabına ərazilərini genişləndirmək üçün 17-ci yüzildən başlayaraq uzunmüddətli plan hazırlamışdı. Bu işdə onlara ilk dayaq və dəstək verənlər isə bolqarlar oldu. Ə.Şamil: — İbrahim bəy, niyə məhz bolqarlar? Axı burda ilk dövlət quran türklər olub. 680-ci ildə bulqar xanı Asparux (İsperik) xan indiki Bolqarıstan dövlətinin əsasını qoyub. Bunu rus, bolqar tarixçiləri də danmırlar. Sonrakı yüzilliklərdə də avropalıların və rusların uz, kuman, poloves, peçeneq və s. adlandırdıqları türklər zaman-zaman buraya axıblar. Ən dinc, iqtisadi cəhətdən yüksəlişləri isə Osmanlı dövlətində yaşadıqları dövrə düşür. İ.Tatarlı: — Söylədikləriniz Doğru. 17-18 yüzillikdən başlayaraq Avropa sürətlə inkişaf edirdi. Osmanlı dövləti isə islahatları zəif aparır, dünyanın inkişafı ilə ayaqlaşa bilmirdi. Xristian dünyası isə Osmanlıda yaşayan dindaşlarını müxtəlif bəhanələrlə qızışdırırdılar. Onlarda belə bir fikir formalaşdırılırdı ki, guya müsəlmanlar xristianları sıxışdırır, onların inkişafına mane olurlar. Bunlar nəticə verməyəndə, üsyanlar, qiyamlar baş tutmayanda isə Rusiya açıq hərbi müdaxiləyə keçir, xarici ölkələr də ona siyasi və diplomatik dəstək verirdi. Osmanlı höküməti isə heç olmasa öz ərazilərində yaşayan türklərin dil, mədəniyyət birliyinə nail olmaq üçün tədbirlər görmürdü. Məsələn, indiki Bolqarıstan ərazisində türklər bir neçə qrupa bölünürdü: xristian türklərin bir qismi qaqauz adlandırılırdı, müsəlman türklərin böyük bir qisminə tatar deyilirdi. Hələ bu harasıdı, çingənə türklər, müsəlman bulqarlar və s. də vardı.
Bizim çingənə, sizin qaraçı dediyiniz xalqı Bolqarıstanda üç qrupa bölmək olar. Onlardan ən çoxsaylısı, yəni 500 min nəfərdən çox olanı türkcə danışan çingənələrdir. Onlar təkcə dilcə deyil, görünüşcə də, bəzi gələnəklərcə də çingənələrdən çox bizə yaxındırlar. Məncə bunlar miladın başlanğıcında Balkanlarda yerləşən türklərdir. Bolqar strateqləri çox bic tərpəndilər. Öncə onların adlarını, soyadlarını dəyişməyə başladılar. Onda başqa türklər susdular. Düşündülər: “Bizə ki, dəymirlər. İşləri çingənələrlədir.” Çingənə türklərinin adlarını və soyadlarını dəyişəndən sonra, keçdilər müsəlman bulqarlara. Onlar da özlərini türk sayırlar. Məncə onlar Asparux xanın başçılığı ilə dövlət quran bulqarların torunlarıdır. Müttəfiq olduqları slav tayfalarının təsiri ilə dinlərində slav layı artıb. Bu dəfə iş sakit ötmədi. Patlaq verdi. Bu işlər 65-ci illərdə oldu. Onlar körpüləri partlatdılar, yolları dağıtdılar. 1972-1973-cü illərdə bolqar höküməti SSRİ-nin yardımı ilə bu üsyanı boğdu. Minlərlə insan həbs edildi. Mən ad dəyişməyə məruz qalan üçüncü nəsildənəm. Soyadımdan da gördüyün kimi, müsəlman tatarlardanam. 1925-ci ildə Tuna boyundakı Niğbolu şəhərində doğulmuşam. Bu şəhər I Bayazidin xaçlıları (səlibçiləri) 1396-cı ildə Tunaya tökməsi (məğlub etməsi) ilə məşhurdur. Şimdi 6 min nüfuzlu bir kasabadır. Halə əhalisinin üçdə ikisi türkdür. 1946-cı ildə Sofiyada yüksək ögrətimə gitdim, hüququ bitirdim. Bundan sonra ədəbiyyat oxudum. O zamanlar əsgərlik üç sənə idi. Bir az təlim keçəndən sonra hərbi and içdirdilər. Oradan məni hərbi hissəyə deyil, “Narodyan Trudovak” (“Xalq inşaatı”) adlı qəzetəyə işə göndərdilər. Sonra “Trudu dyavu” qəzetəsində işlədim. Oradan da “Eylulçu çocuq” qəzetəsinə baş yazar göndərdilər. Bu qəzetə 40 min tirajla çıxırdı. Bu minvalla on ilə qədər qəzetəçi oldum. Bu əsnada hüquq təhsilimi bitirib 6 aya qədər hüquq stajyorluq-advokatlıq yapdım. Heç bir zaman advokatlığa ilgim yoxdu. Ona görə də 1954-62 illərdə “Yeni həyat” adlı bir dərgidə ədəbiyyat və kültür uzmanı olaraq çalışdım. 1957-59 illərdə Sofiyadakı Yüksək Teatro İnstitutunda Türk studiyası açdılar. Bu studiya Bolqarıstandakı türk teatrlarına kadr hazırlayırdı. İlk dəfə olaraq orada mən türk mədəniyyət tarixini oxutdum. 1960-cı ildən Ayasofiya, Ayaklimetik Universitetlərində də dərs deməyə başladım. 1962-də kadroya girdim (yəni ştatlı işə). Öncə qonorarla, sonra üst okutman, daha sonra baş okutman olaraq. 1964-65-ci illərdə Moskvada Türk Ədəbiyyatından və Kültür Tarixindən stajyorluq yapdım. Sonra Moskvada doktora savundum. Sabahettin Alinin Doğumu, yaşamı və yaradıcılıüı üzərində. Gərək şerlərini, gərək hekayələrini, gərək romanlarını təhlil etdim. S.Alinin türk ədəbiyyatında gerçəkçiliyini (realizmini) anlatdım. Geri dönəndə Sofiyada S.Alinin toplu əsərlərini yayına hazırladım. O zaman kitabda ön söz olaraq doktora tezimdən parçalar yayınlandı. 1980-ci ilə qədər Sofiya Universitetində türk ədəbiyyatı və türk tarixini oxutdum. 1981 ilin sonunda Sofiya Universitesində bir etnik araşdırma yapıldı — təmizləmə. Türk əsilli okutmanlar və bizlə iş birliyi yapan bolqarlar universitetdən uzaqlaşdırıldı. Öyrənçilərlə təmasımızı kəsdilər. Bu dönəmdə — 20 iliçində türk dili və ədəbiyyatını bitirənlər həpsi bizim məzunumuzdur. Bizi başqa institutlara göndərdilər. Ə.Şamil: — İbrahim bəy, görünür bugünkü söhbətimiz Ozan Arifsiz keçməyəcək. Çünki bulqar məsələsinə, bulqar türklərinin haqqının müdafiə edilməsinə onun qədər üsyankar ikinci bir şair-müğənni tanımıram. O.Arif oxuyurdu: Bağır qardaşım bağır, sen olsun durma bağır! Dert müslüman Türkündür, hür dünya ondan sağır. Ne demişler: taş bile düştüğü yerde ağır, Onun için bağır sen, haykır en yüksek sesten. Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. *** Türk yaşayan köyleri tanklar ile bastılar, Kim karşı koydu ise ağaclardan astılar, Çoluk-çocuk demeyip kadınları kestiler, Türk kanıdır Bulqarın içtiği şimdi tastan. Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. *** Hür dünya elbet duymaz, imdat diyen yar bizim, Tecavüze uğrayan, namus bizim, ar bizim, Fakat olsun qardaşım, Allahımız var bizim, Biz onunla kurtulduk, her tasadan, her yastan, Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. Sovetlər Birliyi çöküşü başlamışdı. Amma buna baxmayaraq hələ adamların çoxunda kommunist partiyasına inam, Sovet rejimindən qorxu qalırdı. Belə bir vaxtda siz mübarizəni hansı üsullarla aparır, millətinizin haqqını qorumaq üçün nələr edirdiniz? İ.Tatarlı: — Mən o zaman Bolqarıstan Elmlər Akademiyasında Balkan Ölkələrini Araşdırma İnstitutunda balkanolojidə 8 sənə çalışdım. Aspirant yetişdirdik. O aspirantlardan birisi də konqreyə qatılan Dr.İordanka Bibinadır. 10 Ekim 1989 ildə demokrasiyaya keçim dönəmi vardır. O zaman diktator Todor Jivkov endirildi. Keçid dövrü başladı. Mən tam əməkliyə çıxacAğım zamandı. Aktiv politikaya keçdim. 8 sənə Hak ve Özgürlükler Hareketindən millət vəkili çıxdım. Yeni Ana Yasayı hazırlayan komisyona, sonra insan haqları və dinlər komisyonuna qatıldım. İndi parlamentoda Hak ve Özgürlükler Hareketinin danışmanlıüını yapıram. Eyni zamanda Sofiyada Yüksək İşləm İnstitutunda türk ədəbiyyatından dərs deyirəm. 1944-cü ildə Sovet ordusu Bolqarıstana gəldikdə əsgəri hökumət yaradıldı. 1944-47-ci illərdə çox partili sistem idi, çeşidli partilər vardı. 1947-ci ildə Kommunist Partisi mövcud olan partiləri ortadan qaldırdı. Bəzi partilər ölümə çarpıldı. Bolqarıstanda Stalin modelində totalitar sistem quruldu. Rejimin əsas məqsədi baş demokratik müxalifəti qırmaq idi. Ona görə azlıqların üzərinə gəlmədi. Türklər arasında mövcud olan din okulları aradan qaldırıldı. 1946 ildə yasa kurulu elan edildi, 1948 ildə dövlət okulları açıldı. Fəqət türk okulları ilk okullardan litseyə qədər idi. Kommunist Partisi türklərə qarşı tədbir almaq düşünmüşdü. Güney bölgələrdəki türkləri ölkənin quzey bölgələrinə sürgün etmək planlaşdırılmışdı. Bolqarıstan Türkiyə ilə qonşudur. Bununçün də Türkiyə qorxusu vardı. Əslində bu bir millətçilikdir. Ölkədə Türkləri azaltmaq üçün 1949-50-ci illərdə olduqca böyük bir köç oldu. 200 minə qədər türk Türkiyəyə köçdü. Sonra Azərbaycan KP sekreteri Mustafayevi Stalin yanına çağırır, deyir: “— Bir heyət qur. Bolaqrıstana get. Nədən türklər sosializmdən qaçır.” Mustafayev Bolqarıstana gəlir. (Stalin dönəmində Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Mircəfər Bağırov idi. Bu məsələni aydınlaşdıra bilmədik ki, İ.Tatarlı yanlışlıüa yolverir, yoxsa Bolqarıstana göndərilən başqası olub — Ə.Ş.) İki həftə sonra köç durdurulur. Köçün durdurulmasına səbəb demokratiya, insan haqları deyil, Türkiyə üçün kommunist kadrlar hazırlamaq olur. Azərbaycanlı qardaşlarımız Bolqarıstana gəldilər Sofiya Universitetində türk filolojisi bölümü açıldı, sonralar şərqşünaslıüa çevrildi. Orada 18 şərq dili öyrədilirdi. Daha sonra ora Sofiya Universiteti yanında Doğu Dilləri və Kültürləri Mərkəzinə çevrildi. Professor M.Şirəliyev, Ə.Babayev Bolqarıstana gəldilər. Stalinin arzuladıüı kommunistlik yerinə türklük gəlmişdi. Bundan sonra bəzi dəyişikliklər oldu. Kommunist Partisi başına T.Jivko gətirildi. Kəndisi köydən çıxmış cahilbir adam. Onun zamanında soyqırımı başladı. Marksizmdə ideoloji olaraq qüsurlar, əksikliklər var. Öncə zor kullanmaq, hər şeyi zorla yapmaq, sonra “dünya kommunizmi” gibi xülyalara qapılmaq. Marksistlər milli şüuru aradan qaldırıb beynəlmiləlçi ideologiyasını ortaya atdı. Sosializm böhranı girincə, millətçilik çoxaldı, nasional-faşizm gücləndi, soyqırımı başladı. Öncə müslüman (türk) çingənələrin adları dəyişdirildi. Totalitarizmin ömrünü uzatmaq, demokrasini önləmək üçün soyqırımını önə atdılar. Bu da totalitarizmin ömrünü 10-15 sənə uzatdı. 1972-73-cü ildə tanklar, toplar, ordu, polislə müsəlman qardaşlarımızın isimləri dəyişdirildi. 1984 sonu 1985 başlanüıcında bütün türklərin soyadı dəyişildi. 1989-cu ilədək davam etdi. Həmin ildən xalq sosializm xülyalarından əlçəkdi. Parti biletini atdı. Ə.Şamil: — Sizin bu danışdıqlarınız Ozan Arifin şerində öz əksini poetik şəkildə daha gözəltapıb. Partbiletini atmaq, sosializmə inamın itməsi istər Bolqarıstan türkləri arasında, istər Azərbaycan türkləri arasında oxşar hadisələrlə əlaqədardır. Sadəcə illər arasında fərq var. O da o qədər uzaq tarix deyil. Bakıda da Sovet Ordusu 1990-cı ilyanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə əhalini gülləborana tutdu. Səhərisi günü kütləvi partbileti atmaq, yandırmaq, hətta Sovet vətəndaşı pasprortundan, eləcə də başqa sənədlərdən imtina etmək kampaniyası başladı. Ozan Arifin şerindəki aşağıdakı misralar sanki Bolqarıstana deyil, həm də Azərbaycana həsr olunub. Türk yaşayan köyleri tanklar ile bastılar, Kim karşı koydu ise Ağaclardan astılar, Çoluk-çocuk demeyip kadınları kestiler, Türk kanıdır Bulqarın içtiüi şimdi tastan. Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. İ.Tatarlı: — Doğru söyləyirsiniz, oxşarlıqlarımız çoxdur. 1985-ci ildən gizli şəkildə Bolqarıstan Türklərinin Milli Azadlıq Hərəkatı adlı təşkilatı qurmAğa başladıq. Həmin ilin dekabrın 8-də Dobruca və Varna təşkilatlarının birlikdə ilk toplantısı keçirildi. Hərəkatı yaradan 18 arkadaşımız idi. Onların sırasında ali məktəbdə müəllim işləyən, fəlsəfə elmlər doktoru Ahmet Doüan, Necmeddin Hakk, Kasım Dal, İbrahim Arif, Salih Ahmet və başqaları vardı. Təşkilatın tərkibinə: 1) Dobruca — Varna, Dobriç, Silistre; 2) Rumeli — Kırcalı, Naskovo, Plovdiv, Burqas, Sliven; 3) Deliorman — Razqrad, Şumen, Trqovişe, Ruse bölgələri daxilidi. Türklərin toplum və karma (qarma-qarışıq) yaşadıqları bölgələri gəzdik. Fikirlərimizi əhaliyə çatdırdıq. Onu də deyim ki, gücə güclə cavab verməyi qarşımıza məqsəd qoymamışdıq. Silahlı dəstələr, terrorçu təşkilatlar yaratmadıq. Bizim təşkilat həm də barışdırıcı, sülhsevər missiyasını yerinə yetirirdi. Lakin bu o qədər də uzun çəkmədi. 5-6 ay sonra — 12.06.1989-cu ildə örgütümüz açıqlandı. Ahmet Doüan yakalandı, örgütün üzvlərinə bir kaç sənədən 10 sənəyə qədər cəza verildi. Lakin bu da uzun çəkmədi. Sovetlər Birliyinin çökməsi partiya üzvlərimizin azadlıüa çıxmasına, Bolqarıstanda rejimin yumşalmasına səbəb oldu. 22 dekabr 1989-cu ildə Doüan və tərəfdarları amnistiyaya düşdülər. Elə həmin ilin dekabrın 24 və 28-də Drendar və Varnenskoda, 4 yanvar 1990-cı ildə isə Varnada toplantılar keçirildi. 26-27 mart 1990-cı ildə Sofiyada birinci konfransımızı, 27-28 noyabr 1992-ci ildə ikinci konfransımızı, 30 noyabr — 1 dekabrda üçüncü konfransımızı keçirdik. Hərəkatın 29-30 yanvar 2000-ci ildə Sofiyada keçirilən İV konfransında göstərildi ki, 25 vilayət, 160 icma, 1200 yerli təşkilatımız var. Hərəkat üzvlərinin sayı isə 32 min nəfərdən artıqdır. Bolqarıstanda ikinci təşkilat sayılırıq. Parlamentoda millət vəkili yerlərimiz var. bütün bunlar onu göstərir ki, ölkədə vəziyyət normallaşır. Ə.Şamil: — İbrahim bəy, Türkiyədə yaşayan Bolqarıstanlı türklərlə söhbətdə bu nikbinliyi hiss etmirik. Bolqarıstanda hələ də öz soyadını, milliyətini bərpa edə bilməyən minlərlə insanın olduğunu söyləyirlər. İ.Tatarlı: — Bunlar Doğrudur. Bir neçə səbəbi var. Türkiyə bolqarların ölkəyə sərbəst girişinə icazə verdiyi halda, Bolqarıstanda yaşayan türklərin gəlişini əngəlləyir. Bununla köçün qarşısını almaq istəyir, qorxur ki, türklər gələndə ölkədə müxtəlif üsullarla sığınacaq tapıb qalsınlar və geri dönməsinlər. Bolqar adı-soyadı daşıyan türklər isə Türkiyəyə qohumlarının yanına və ya başqa bir iş üçün rahat gəlib-gedə bilirlər. Bu bir səbəbdisə də, Bolqarıstanda soyadlarının bərpası sahəsində də xeyli bürokratik əngəllər var. Gərək bələdiyyəyə, məhkəməyə və b. təşkilatlara müraciət edəsən ki, soyadını bərpa edə biləsən. Buna görə də hələ 200 min nəfərə yaxın türk öz soyadını bərpa edə bilməyib. Yəqin yaxın gələcəkdə bu əngəllər də aradan qalxacaq. Ə.Şamil: — İbrahim bəy, çox sağ olun. Sizə və bolqar türklərinə işlərinizdə uüurlar arzulayıram. *** Bolqarlar Rusiyanın və Avropa dövlətlərinin təhriki və təzyiqi ilə dəfələrlə üsyan qaldırdılar, döyüşdülər, öldülər, öldürdülər, müstəqillik əldə etdilər. Lakin qurduqları bu müstəqil dövlətin birinci knyazı olan şahzadə A.Böttenberq milliyyətcə alman idi. Xarici siyasətdə də Avstriya-Macarıstan və Almaniyaya rəğbət bəsləyirdi. Buna görə də 1886-cı ilin avqustunda rusiyapərəst zabitlər tərəfindən devrildi. Lakin az sonra avstriyapərəst S.Stambolovun başçılığı ilə yenidən çevriliş oldu. Koburqski knyaz seçildi, S.Stambolov hökümət təşkil etdi, diktatura rejimi yarandı. Lakin ümumi narazılıq nəticəsində 1894-cü ildə Stambolov höküməti istefa verdi. Yeni hökumət 1896-cı ildə Rusiya ilə diplomatik münasibətləri bərpa etdi və rusiyapərəst mövqe tutmAğa başladı. Bolqarıstanın tarixini, İ.Tatarlının söhbətlərini xatırlayanda qeyri-ixtiyari yadıma Ozan Arifin “İbret dastanı” düşür:
“Yurtta sülh, cihanda sülh”, unut gitsin birara, Başka türlü imkansız, deva bulmaz bu yara, Halifenin kılıncı kurtulsun artık pastan, Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan. *** Ey gözleri kör olmuş, vicdanı nasır dünya, Yontmataş devri değil, yırmıncı asır dünya, Yamyam bile hür bu gün, Türk neden asır dünya? Ozan Arif: Dünyaya ibret olsun bu destan, Kahrolsun kommünistler, kahrolsun Bulqaristan! TÜRK DÜNYASİNİN BÜYÜK KAYBı Kıbrısa gələrkən İstanbulda bir neçə saat vaxtımız oldu. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfına getdik. Turan Yazgan Qazaxıstanda olduğundan onunla görüşə bilmədik. Aişə xanımla görüşüb Türk Dünyası problemlərindən, Elçibəyin vəfatından, sAğlıüında Vakfa gəlməsindən xeyli söhbət açdıq. Vakfın “Tarih” dərgisinin Eylülayında çıxan 165-ci sayı Elçibəyə geniş yer ayırıb. Dərginin üz qabıüında Elçibəy Vakıfda olarkən Atatürkün portreti qarşısında çəkdirdiyi şəkli verilib. Prof.Dr.Turan Yazqanın “Sevgili okuyucular, Elçibey…” başlıqlı, dərin məzmunlu və hissi bir yazısı ilə başlayır. 3-cü səhifə isə tam qara boyanıb. Səhifədə Ağ böyük hərflərlə yazılıb: “TÜRK DÜNYASİNİN BÜYÜK KAYBI Türk Halkları Asamblesinin Şeref Başkanı, Türk Dünyası’nın Mümtaz Evladı,Türk Birliği’nin En Samimi ve Yılmaz Savaşçısı, Atatürk’ün Askeri, Azerbaycan’ın Seçilmiş Cumhurbaşkanı, Gerçek İnsan, Gerçek Milliyetçi, Türkiye’nin Gerçek Dostu ELÇİBEY HAKKIN RAHMETİNE KAVUŞTU. Bütün Türk Dünyasına Başsağlığı Diliyoruz. Cenazesi, gerek Türkiye’de gerek Bakü’de alelacele kaldırılan Elçibey, 250.000.000 Türk Milletinin kalbinde unutulmaz ve silinmez bir yer almıştır. Vakıf olarak onun mübarek naşını Bakü’de karşılama, arkasından 3,5 saat yürüme, İlimler Akademisi’nde duygularımızı dile getirme ve ebedi istirahatgahına gömme vazifemizi yerine getirmenin huzuru içindeyiz. Prof.Dr.Turan YAZGAN ELÇİBEY’İN VEFATİNA TARİH Türklüüün çare-i tevhidini sorduk. OĞUZ’a Nice bir birleşelim biz, nice hasret bitsin, Elçi’nin mevti olup geldi şu cevherli cevab ELÇİBEY TANRİ’ya TURAN için elçi gitsin” Hicri 1421 Erk YURTSEVER”
Doğuda vəfat tarixinin əbcədlə yazılma ənənəsi olub. Amma, 20-ci yüzildə keçmiş Sovetlər birliyində yaşayan müsəlman xalqlarına bu unutdurulmuşdu. Sağ olsun, Erk Yurtsever qardaşımız bir daha bizlərə ənənəni (gələnəyi) bərpa etməyin mümkünlüyünü göstərdi. Aişə xanıma da Erk Yurtseverin əbcədlə yazdığı dördlüyün bizdə xoş təəssürat oyatdıüını bildirdik. Və müəllifə təşəkkürümüzü çatdırmAğı xahiş etdik. Aişə xanım “Orhun” dərgisinin də Elçibəyin ölümü ilə bağlı xüsusi nömrə hazırladıüını bildirdi. Bizdə elə həvəs oyatdı ki, dərgiyə gedib onu hazırlayan kollektivə minnətdarlığımızı bildirmək istədik. Aişə xanım Vakfda çalışan gənclərdən birinə bizə bələdçilik etməyi tapşırdı. Çox təəssüf ki, yaxınlıqda olan dərginin yerləşdiyi binanı tapa bilmədik. Belə olanda Vaqif Sultanlının təklifi ilə İstanbulÜniversitesinin ədəbiyyat fakültəsinə dönüb Prof. Dr. Osman Fikri Sertkayayla görüşməyi qərara aldıq. Osman bəy görüşümüzdən çox məmnun qaldı. Mənə sevinc içərisində: “Əmin Abidin “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi”ni çapa hazırlamışam, lap vaxtında gəlmisən, onu mütləq oxu! Qoy səhvsiz çap olunsun. Ön sözü də sənin iki məqalən əsasında yazmışam. Öz imzamı qoymadım, institutun adı ilə verdim” — dedi. Bu xəbər məni də bərk sevindirdi. Dörd-beş il öncə Osman bəylə görüşəndə İstanbula getməyə, Universitetin arxivində Əmin Abidin “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi” kitabının son cildindən, eləcə də Əmin Abidin müəllimi Fuad Köprülüyə bağışlamış olduğu “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi” kitabının əlyazma nüsxəsindən istifadə etməyə imkanım olmadığını söyləmişdim. Xahiş etmişdim ya özü, ya da tələbələrindən biri bu əsərə diqqət yetirsin. Osman bəy isə: “Belə bir əsər olsaydı, diqqətimizdən yayınmazdı. Mən Əhməd Cəfəroğlunun tələbəsi olmuşam. Əhməd bəy isə Azərbaycan ədəbiyyatına aid bütün qaynaqların yerini əzbər bilirdi. O, bu haqda bir söz söyləməyib. Neçə illərdir mən də bu işlə məşğulam. Elə bir əsər olsa rastıma çıxardı” — dedi. 
Yüklə 7,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|