R. R. Denktaşa bağışlayıram
Soldan: Prof.Dr.Vaqif Sultanlı
Yüklə 7,95 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elçİlİkdə R.Denktaşla görüş
- İsmaİl Bozkurtun konuşması
- ELMİ KONFRANSLARDA QUZEY KİBRİS HAQQİNDA MƏRUZƏLƏRİM
- Kıbrıs Azerbaycan Medyasında
- Kıbrıs “Azadlıq” qəzetİ səhİfələrİndə
- Ayna” Gazetesİnİn Kıbrıs Hakkında
- Quzey Kıbrıs (Mən belə gördüm)” kitabını hazırlayarkən aşağıdakı kitablardan istifadə etdik.
- Şamil(Şamilov) Əli Hüseyn oğlu Quzey Kıbrıs
- ƏLİ ŞAMİL HÜSEYN OĞLU (Şamilov)
|
Soldan: Prof.Dr.Vaqif Sultanlı, Prof.Dr.Osman Fikri Sertkaya və Əli Şamil Bu zaman Əhməd Bican Ercilasun söhbətimizə müdaxilə edərək: “Osman bəy, Əli bir şey bilməsə deməz. Sən bir vaxt tap, bir də o yerləri nəzərdən keçir” — dedi. Osman bəy də razılaşdı. Prof. Dr. Osman Fikri Sərtkaya 1999-cu ildə Bakıda keçirilən “Dədə Qorqud” konfransına gələndə mənə F.Köprülü arxivindəki Əmin Abidin “Azərbaycan Türklərinin ədəbiyyatı tarixi” kitabının əlyazmasını tapdıüını və çap üçün hazırlamağa başladığını söyləmişdi. Osman bəyə Kıbrısa gedəcəyimizi, cəmi bir-iki saat vaxtımız olduğunu söylədim. Danışdıq ki, geri dönəndə vaxt tapıb kitabın heç olmasa ön sözünü oxuyum. Çox təəssüf ki, buna da vaxt olmadı. Özbək şairi və araşdırıcısı Tahir Kahhar da məni məyus etdi. Ona “Türk xalqlarının tanınmış adamları” ensiklopediyasının sözlüyünü göndərmişdim ki, oxuyub düzəlişlər və əlavələr etsin. İşin həcminin böyüklüyü və məsuliyyəti onun gözünü elə qorxudub kitaba heç əldə vurmamışdı. Qaraqalpaqlı araşdırıcı SarıgülBahadırova isə sözlüyün üzərində işləyə bilməməsinin səbəbini Özbəkistanda hələ də DTK (KGB) arxivlərinin açılmaması ilə əlaqələndirdi. Makedoniyalı Nusret Dişo Ülkü ilə yenə əvvəlki hay-küylə görüşdük. Onun sevinci mənə də sirayət etmişdi. Xeyli hal-əhvaltutduq. Şəxsi həyatı, yaradıcılıüı ilə maraqlandım. “Tanıdığım İnsanlar” kitabımı bağışladım. Kosovalı İskəndər Muzbeğin şəklini və haqqında məqaləni görəndə uşaq kimi sevindi. İskəndərlə yerli olmaqla yanaşı həm də dost olduqlarını, çox təəssüf ki, az-az görüşdüklərini söylədi. — Siz Azərbaycanlılar yenə də bizdən öndəsiniz. Bizi Qafqazda tanıdırsınız. Heyf ki, biz sizləri layiq olduğunuz qədər tanıda bilmirik — dedi və incə bir səmimiyyətlə əlindəki kitabı göstərib: — Bu birincisidir, bilə bilərəmmi mən neçənci kitabda olacam? — dedi və güldü. Mən də ona qoşulub gülərək: — yəqin on beşincidə — deyə zarafatla cavab verdim. — Yox, ona mənim ömrüm çatmaz! — deyə Nusret bəy də zarafat etdi və qalxıb otAğından bir kitab gətirdi. “Kabıma sıümıyorum (35 yılın şerleri)” kitabına belə bir avtoqraf yazmışdı: “Nusret Dişo Ülküden Azeri kardeşim Ali Şamile en derin saygı ve sevgilerle. 15.11.2000. Gazimağusa. K.Kıbrıs.” Mən kitabı gözdən keçirə-keçirə : “Nusret bəy, öten konqre zamanı söhbət etdiyimiz “ətli-kəmikli konu”da neçə konqre, simpozium keçirdiniz? — deyə sakitcə xəbər aldıqda, o bir az duruxdu, sonra: — Hə, hə, bir kaç simpozium oldu. Amma sən istədiyin konqre olmadı. Ona barmaq basan tapılmır” — dedi və əlavə etdi: — Mütləq elə bir konqre keçirəcəyik. Onda səni də dəvət edəcəyik — söylədi. Mən isə: — Sağlıq olsun — deməklə kifayətləndim. Maraşı da gördüm Kasımın 15-də K.Kıbrısda müstəqillik günü olduğundan konfrans öz işini dayandırdı. Həmin gün Atlılar, Muratağa, Sandallar köylərindəki toplum məzarlıqları ziyarət etdik. Lefkoşada yalnız tarixi abidələr,prezident sarayı, bizim İçərişəhəri xatırladan dar küçəli XVIII-XİX yüzilin Lefkoşasını gəzməklə kifayətlənmədik. Şəhərin mərkəzi parkına da getmək istədik. Park ucada yerləşdiyindən buradan rum tərəfi aydın seyr etmək olur. Çox təəssüf ki, bu arzumuzu gerçəkləşdirə bilmədik. Təmir getdiyinə görə mərkəzi parka giriş bağlı idi. Bayramı Türklər qeyd etsə də bu tərəfdə sakitlik idi. O biri tərəfdə isə bir neçə yerdə ucadan rum musiqisi oxudurdular. Sanki bu bayramın hay-küyünü eşitməkdən qorxurdular. Lefkoşanın, Girnenin tarixi abidələrilə tanış olduq, Bellorais monastrının həyətindəki restoranda nahar etdik. Tanışlardan xəbər tutmaq istədim. Mahmud İslamoğlu Lefkoşada yaşayır. Xəstə olduğundan ictimai, elmi fəaliyyətlə fəalməşüulola bilmir. Ondan yaşca böyük olan Harid Fedai isə gənclik enerjisi ilə çalışır (18-ci yüzilin sonları 19-cu yüzilin önləri). Kıbrısda Doğulmuş və orada da müftülük etmiş şair Hilmi Efendinin şerlər kitabının ikinci əlavəli baskısını “Ali Hüseynoğlu Beyefendiye Kıbrıs hatırası. Harid Fedai. MAğosa, 14.11.2000.” avtoqrafıyla mənə bağışladı. Əhməd Günəşlə, ErtuürulApakanla da görüşə bilmirik. MAğosada yaşayan Əhməd Yorüançıoğlu da evdə yoxdur. Rektor danışmanı işləyən Prof.Dr.Hasan Cicioğlunun katibəsinə iki dəfə zəng vursaq da yerində olmadığını, qonaqlarla getdiyini söylədi. Kıbrısda olduğumuz üçüncü gün axşamüstü gənclərdən biri məni Hasan bəyin otağına götürür. Bir stəkan çay içdikdən sonra: — Ankaradan qonaqlarım var. Əzim Süslügilburadadır. Onları Maraşa aparmağa icazə almışam. İmkandan yararlanıb sizi də oraya aparmağı qərara aldım. Konfransın proqamından xəbərdaram. Axşam yeməyinədək gəzib gələcəyik — dedi. Bu təklif mənim üçün gözlənilməz oldu. Hasan bəyin CİP-ində universitet şəhərciyindən Mağosaya Doğru yolalırıq. O, evinə zəng vurub oğluna və qızına həyətə düşməyi tapşırdı. Ayaqüstü də olsa, Hasan bəyin övladları ilə tanış olduq. Ötən dəfələrdə görə bilmədiyim Maraşı bu dəfə gördüm. Osmanlı hökümətinin vəkf torpağında salınmış 6 hektarı əhatə edən şəhərcikdə indi yalnız hərbizilərə rast gəlmək olur. Atatürk ilk dəfə Ankarya gələndə onu qarşılamAğa çıxmış şəhər nümayəndələrinin nəvə-nəticələri ənənəyə sadiqdirlər. Ata-babaları Atatürkü hansı geyimdə qarşılayıblarsa, onlar da həmin geyimdə Atütürkün adı ilə bağlı toplantılara qatılırlar. Onlarla birlikdə şəkilçəkdiririk. Hasan Cicioğlu aralıda görünən bir binaya işarə ilə: — O binanı görürsünüz? Üstündə Bayrağımız dalğalananı — deyirəm. Televiziyaya, Mediyaya bir neçə gün mövzu verən o binadı. Rumlu gənc onun üzərindəki bayrağı endirməyə qalxmışdı. Qəhrəman mehmetcik onu armud kimi yerə saldı! — deyir. Hasan bəy yanlışlıüa yolvermiş bir gəncin ölümünə baisolmuş bir atəşdən deyil, sanki uüurlu bir ovdan söhbət açan ovçu təsiri ilə danışır. Geri qayıdırıq. Mən Palm Beach hotelinə çatanda onlardan ayrılıram. Bu axşam hotelin restoranında Kuzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti Cümhuriyyət Məclisi başkanı ErtuürulHasipoğlu Konqre iştirakçılarına qonaqlıq verəcəkdir. Hotelin foyesində gəzişib ötənləri xatırlayıram. Bir azdan Konqre iştirakçıları da gəlirlər. Elçİlİkdə R.Denktaşla görüş Konqre iştirakçılarına verilmiş dəvətnamədə isə səhərisi gün yəni 17 Kasım Kuzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti Cumhurbaşkanı Rauf R.Denktaş bizim qaldığımız “Park Hotel”in restoranında qonaqlıq verəcəyi (1998-ci ildə də Rauf bəy konqre iştirakçılarına orada qonaqlıq vermişdi.) göstərilmişdi. Televiziyadan aldığımız bilgiyə görə Rauf R.Denktaş BMT vasitəçiliyi ilə Güney Kıbrıs rəhbərləri ilə danışıqlarda iştirak edirdi. Xaricdə olduğu üçün gələ biləcəyi şübhəli idi. Onunla görüşə bilməyəcəyimizə təəssüflənirdik. Sən demə təəssüflənməyə dəyməzmiş. İş elə gətirdi ki, onunla görüşüb birlikdə şəkilçəkdirəsi olduq. Amma öncədən planlaşdırıldıüı kimi “Park Hotel”də deyil, Lefkoşada — Türkiyə Cümhuriyyətinin Kuzey Kıbrısdakı Böyük Elçiliyinin iqamətgahında. Türkiyə Cümhuriyyətinin Kıbrısdakı Böyük Elçisi ErtuürulApakanın səlahiyyət müddəti başa çatdıüına görə vida mərasimi təşkiletmişdi. Saat 18.00-da başlayan vida mərasimində Kıbrısın ictimai-siyasi təşkilat rəhbərləri, tanınmış iş adamları, aydınlar iştirak edirdilər. III Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresinin katılımçılarının bir qrupu da oradaydı. Nusret Dişo Ülkü bu dəfə əlində şərab qədəhi qoluma girərək Elçiliyin həyətində düzülmüş stolların arası ilə gəzişirdi. O, gah Kıbrısda hazırlanmış şərabı, gah ayağımız altındakı xalı kimi çəməni, gah da havanın xoşluğunu tərifləyirdi. Həqiqətən də romantik və yaddaqalan gecəydi. Getdikcə vida mərasiminə gələnlərin sayı da artırdı. Birdən Rauf bəyi qarşımda görəndə bir anlıq çaşdım. Onun gəlişindən nəinki mənim, mən deyərdim ki, oraya toplaşanların çoxunun da xəbəri olmamışdı. Gəlişilə bağlı nə hay-küy düşmüş, nə də mühafizəçiləri toplumda ona yol açmağa çalışmışdılar. Rauf bəy də hamı kimi bir əlində qədəh ətrafındakılarla salamlaşa, görüşə irəliləyirdi. Çaşqınlığıma son qoyub onunla görüşdüm. Rauf bəy yaxamdakı rozetə göz gəzdirdi. Deyəsən, adımı, soyadımı oxuyurdu. Sonra da: — “Tanıdığım adamlar” kitabını aldım. Çox sağ ol. Gözəl təşəbbüsdür. Arzum budur davam etdirəsən, sonrakı kitablarını da görək — dedi. Yaxınlıqda Polşalı türkoloq Qrazuna Zajac ilə söhbət edən Vaqif Sultanlını çağırdım. Hər ikisi gəldi. Rauf bəylə tanış oldular. Birlikdə şəkilçəkdirdik. Rauf bəy mənə öncələr gördüyüm kimi təsir bağışlamadı. İndi bir az yorüun, qayğılı və dalğın görünürdü. Səhəri gün telexəbərlərdən Rauf Denktaşın yenidən xaricə getdiyini öyrəndim. Onda bildim ki, axşam onun adından Konqre iştirakçılarına verilən qonaqlıqda niyə iştirak etməyib. 18-də sübh tezdən yuxudan oyanıb hava limanına tələsirik. Oradan İstanbula uçuruq. İstanbul-Bakı təyyarəsində isə Bütöv Azərbaycan Birliyi sədrinin birinci müavini Çingiz bəylə rastlaşırıq. Onu Bakıda qoyub gəlmişdik, İstanbula belə tələsik gəlib-qayıtması təəccübümə səbəb oldu. Sonra öyrəndim ki, Azərbaycandakı Türkiyə Səfirliyi məmurlarının bilgisizliyininmi, yoxsa başısoyuqluğununmu ağrısını o çəkməli olub. Təbrizdə doğulub boya-başa çatan, 1993-cü ildə Bakıya gələn Çingiz bəy hazırda Finlandiyada mühacirdir. Ə.Elçibəyin vəfatını eşidib təcili Bakıya uçmuşdu. Bakıdan da İstanbula gələsi olur. Elçilikdə ona viza almağa ehtiyac olmadığını, İstanbulda təyyarədən enərkən viza almağın mümkünlüyünü söyləyiblər. O da inanıb, bilet alıb İstanbula uçub. Ordan da onu vizasız gəldiyinə görə geri qaytarırdılar. Bakıya qayıdanda da xeyli Azərbaycan sərhədçilərinin sorüu-sualına məruz qaldı. Universitet nəzdindəki Kıbrıs Araşdırmalar Mərkəzinin fəaliyyəti haqqında aydın təsəvvür yaratmaq üçün Mərkəzin başkanı İsmail Bozkurtun Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Konqresindəki nitqini də kitaba əlavə etməyi lazım bildik. İsmaİl Bozkurtun konuşması DAĞ Kıbrıs Araştırmaları Merkezi kurulduğu zaman tasarlanıp uygulamaya konan Kıbrıs Araştırmaları Kongresi’nin, giderek gelenekselleştiğini ve kurumlaşmaya başladığını görmek, işi başlatan kişi olarak bizi mutlu ediyor ve onurlandırıyor. Bunu, açıkça söylemek istiyorum. Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, küçücük bir çekirdek kadro ile çalışmaktadır. İddialı araştırmalar yapacak elemanları, başka bir anlatımla Doğrudan araştırma yapacağımız kadrolarımız yoktur. Bu bakımdan Doğrudan araştırma yapma yerine genelde Kıbrıs’a, özelde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyyeti’ne ve Kıbrıslı Türklere ilgiyi artırmak, genelde Kıbrıs, özelde KKTC ve Kıbrıslı Türklere yönelik araştırmalar konusundaki durgun suları dalgalandırmak, genelde Kıbrıs’a özelde KKTC ve Kıbrıslı Türklere yönelik araştırmaları özendirmek yolunu amaç olarak seçtik. Bugüne kadar 15 sayı çıkan dergimizle, sayısı 16’ya varan yayınlarımızla, üçü Kıbrıs Araştırmaları Kongresi olmak üzere 11 uluslararası nitelikli kongre-sempozyum ve benzeri etkinlikle, kuruluşumuzun üzerinden geçen 5 yıliçinde amacımıza büyük oranda ulaştıüımızı, yani biraz önce belirttiğim gibi Kıbrıs’a ilgiyi artırdıüımızı, Kıbrıs araştırmaları konusunda durgun suları dalgalandırdıüımızı, Kıbrıs’a ilişkin araştırmaları özendirdiüimizi gönülrahatlıüı içinde söyleyebilirim. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi özelinde ise şunları söyleyebilirim: Birinci Kongre, Kasım 1996’da 92 katılım ve sunulan 21 bildiri ile gerçekleşti. Bildiriler, 412 sayfalık bir kitabta toplandı. İkinci Kongre, Kasım 1998’de 197 katılım ve sunulan 149 bildiri ile gerçekleşti. Bildiriler, toplam 2.328 sayfa tutan beş ciltte yayımlandı. Bu Üçüncü Kongre’de çok daha seçici olduk. Önce özetler, sonra bildiriler elekten geçirildi. Üçte bir oranında eleme yapıldı. Buna karşın Kongre’yi 207 katılımla gerçekleştiriyoruz. Programa göre 156 bildiri sunulacaktır. Bunlardan 136’sı 4 cilt halinde yayımlanmış ya da yayımlanmaya hazır durumdadır. Bu şekilde bizim için bir ilki de gerçekleştirerek, bildirileri Kongre sonrası değil, Kongre öncesi yayımlamış olduk. Bu Kongrenin önemli bir özelliğini de vurgulamak istiyorum.Birinci Kongremizde KKTC’den bildiri sunanların sayısı 8, İkinci Kongremizde 37 idi. Bu sayı, Üçüncü Kongremizde 43 oldu. Bu sayılar içinde, KKTC üniversitelerinde çalışan yabancı uyruklu akademisyenler de yer almakta, ancak KKTC dışında görev yapan KKTC’li kişiler yer almamaktadır. Üçüncü Kongre’ye KKTC yurttaşı olup da dışarıdan bilgi sunan 7 kişi vardır. Yani bildiri sunacak KKTC yurttaşları ile KKTC’de çalışanların sayısı 50’dir. Bu sayılar bizim için önemlidir; çünkü pek çok ülkede ve özellikle Anavatan’ımız Türkiye’de Kıbrıs’la ilgilenen araştırmacı ve bilim adamlarının yanında KKTC yurttaşı ve KKTC üniversitelerinde görev yapan araştırmacı ve bilim adamı sayısının giderek yükselmekte olduğunu göstermektedir. Bu husus, yukarıda özetlediğim çalışma hedefimizin gerçekleştiğini göstermektedir. Bugün dünyada Kıbrıs’la ilgili araştırma yapmış ve yayımlamış yüzlerce araştırmacı ve bilim adamı vardır. Yalnızca üç Kıbrıs Araştırmaları Kongresi’ne katılan kişi sayısı 300’ün üzerindedir. Bu araştırmacı ve bilim adamlarının önemli oranı genelde Kıbrıs Araştırmaları Merkezi’nin çalışmaları, özelde bu Kongre sayesinde Kıbrıs’la ilgilenmişlerdir. Kongrelerimizin gerçekleşmesinde Sayın Cumhurbaşkanından, T.C. Büyükelçiliğin’den, Cumhuriyet Meclisi’nden, Hükümet’ten ve DAĞ Rektörlüğü’nden her zaman teşvik, destek ve katkı aldık. Kendilerine teşekkürü bir borç bilirim. T.C. Büyükelçisi Sayın Ertuğrul Apakan’a, özellikle teşekkür etmkek istioyrum. Onun desteği ve katkısı olmadan biz bu kongreleri yapamazdık. Birkaç güne kadar başka bir görev için aramızdan ayrılacaklardır. Kendilerine bu kürsüden aileleri ile birlikte mutluluk ve esenlik, sağlık ve başarı dilemek istiyorum. Bu üçüncü Kongre’nin maddi yükünü KKTC Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımçılığı, T.C. Büyükelçiliği ve DAĞ Rektörlüğü çekti. Diger bir anlatımla sponsorluğu bu üç makam yaptı. Ayrıca, Sayın Cumhurbaşkanı ile Cumhuriyet Meclis Başkanı da katılımcıları birer resmi yemekle konuk ederek ve onurlandırarak, Kongre’mize dolaylı mali katkı yaparak sponsorlar arasına katıldılar. Cumhurbaşkanı Sayın Rauf DENKTAŞ’A, Cumhuriyet Meclis Başkanı Sayın Ertuğrul HASİPOĞLU’na, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımçısı Sayın Mustafa AKINCI’ya, T.C. Büyükelçisi Sayın Ertuğrul APAKAN’a ve DAĞ Rektörü Prof. Dr. Özay ORAL’a teşekkür ediyorum. Son olarak, bu Kongre’nin düzenlenmesi ve gerçekleşmesinde görev alan ve katkı koyan Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yönetim, Düzenleme ve Bilim kurullarında görev alan her kese, Kongre’nin esas yükünü çeken Merkez’deki çalışma arkadaşlarıma, DAĞ Baskı Birimi’ne, dış ilişkilerimizi aksatmadan yürüten ARTUR’a ve tüm katılımcılara da teşekkür etmek istiyorum. Başarılı bir Kongre dileğiyle saygılar sunarım. Quzey Kıbrısa üç səfərim yaddaşımda belə iz qoyub. Oraya yenidən dönsəm təkrar-təkrar getsəm nə olacaq, təəssüratım dəyişəcəkmi, yeni kitablar yazacammı? Onu bilmirəm! Bir onu bilirəm ki, xristian dünyasından, Avropadan güc alan Yunanıstan türkləri adadan zorla sıxışdırıb çıxara bilmədi. İndi diplomatik vasitələrlə, siyasətlə Kıbrısı Avropa Birliyinə üzv etməklə adadakı türkləri milli azlığa çevirməyi, sonra da dinc yolla onları yox etməyi planlaşdırır. Buna necə, nail ola biləcəkmi?! 15 dekabr 2000. ELMİ KONFRANSLARDA QUZEY KİBRİS HAQQİNDA MƏRUZƏLƏRİM II. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kıbrıs Azerbaycan Medyasında Ali Şamil Hüseyin oğlu, Azerbaycan Ansiklopedisinin grup rehberi, Bakü — Azerbaycan.
XX yüzyıl dünyada teknolojinin kalkınması yüzyılı gibi iletişimin hızlanmasına neden oldu. Bu devir Doğu ölkelerinin çöktüğü bir devirdi. Osmanlı İmparatorluğu dağılıyordu. 1878 yılında Kıbrıs adasını B.Britaniya Osmanlı İmperatorluğundan kopardı. Ondan 50-65 sene önceyse Azerbaycanın Kuzeyini günü-günden güclenen genc Rusya İmparatorluğu işğal etti. Nüfusunun çoğunluğunu müslüman Türklerinin oluşturduğu Azerbaycanı Rusya her türlü yollarla tarih boyunca bağlı olduğu memleketlerden ve halklardan ayırdı. Azerbaycan Avropayla ilişkilerini Rusya vasıtasıyla gerçekleşdirmek mecburiyetindeydi. 10.000 km. uçakda bulunan Rusya illeriyle iletişim kurmaya her türlü imkan sağlanmasına rağmen, yakındakı Osmanlı İmparatorluğu ve Kacarlar devletiyle ilişkiler engelleniyordu. Bundan dolayı Azerbaycan Türklerinin Kıbrıs’da yaşayan soydaşlarıyla ilişkileri çok çayıf olmuştur. Fakat töm bu baskılara rağmen milli şüuru söndürmek mümkün olmamıştır. Geri kalmış tarım Rusyasında XX yüzyılın başlarında bir devrim havası duyulmaya başladı. Sömürge zülmü altında inleyen halklarsa bunu kendi çıkarları — hürriyetleri için kullanmaya çalıştılar. Azerbaycanda onlarca gazete, dergi yayınlanmaya başlandı, sahne eserleri gösterildi, milli okullar açıldı. Azerbaycanda yayınlanan gazete ve dergiler Rusya müslümanları arasında, Doğuda, Avrupada, Afrikada az da olsa yayılıyordu. Bu yayınlarda halkın soyu, tarihi ile ilgili çok değerli yazılar çıkıyordu. Bununla beraber Türk-İslam halklarının yaşamı da gündeme getiriliyordu. Ali bey Hüseynzade, Ahmet bey Ağaoğlu (Ağayev), Aliabbas Müznib, Alimerdan bey Topçubaşov, Haşım bey Vezirov ve b. onlarla fikir adamlarının, yazarların amacı halkları uyandırmak, aynı kökten, aynı dinden insanları sömürgeçilere, istismarçılara karşı beraber mücadeleye seferber etmek, reform yolla halklarını dünyanın gelişmiş ulusu durumuna getirmekti. XX yuzyılın önlerinde yalnız Kıbrıs Türklerinin değil, Balkan Türklerinin başlarından geçen müsibetler Azerbaycan Milli Medyasının esas konusuydu. Azerbaycan Medyası milli şüurun uyanmasında, Türk möslöman halklarıyla ilişkilerin yaranmasında Rusyadakı Türk halklarına ve toplumlarına da yardımçı oluyordu. 1917 yılında Rusya İmparatorluğunun devrilmesi Kafkasyada yaşayan halklara kendi bağımsız devletlerini kurma imkanını sağladı. Kafkasya Türklerinin kurdukları devletlerden en uzun ömürlüsü Azerbaycan Halk Cumhuriyyeti (28 Mayıs 1918 - 28 Nisan 1920) oldu. Milli şüurun uyanmasında, soydaş olduğu halklarla ilişkilerin sıklaşmasında bu kısa ömürlü cumhuriyetin rolü oldukca büyüktür. Fakat bolşevik Rusyası “halklara hürriyyet” devizi altında sömürge altında ezmiş olduğu halkların kurdukları devletleri istila etdi. 1920-den sonra Azerbaycan Medyasında Kıbrıs konusu göndemden çıkarıldı. Milli düşünceli yazarlar öldürüldü, hapse atıldı, Sibiryaya sürüldü, çok az bir kısmı yabancı ölkelere kaçıb. Sovyetler Birliği yarandığı ilk günden Medyayı, tüm ideoloji bölümleri parti tekeline çevirdi. Fikir, düşünce üzerine sıkı sansör denetimi kuruldu. Milli, dini düşüncenin propokandası yasaklandı. Bundan dolayı 1920-90 yılları arasında Azerbaycan Medyasında Kıbrıs konusunda bir tane bile olsun, objektiv ve dolgun yazıya rastlamak mümkün değil. 1974 yılındakı olaylara bile Azerbaycan Medyasında yunantaraflı ve soğuk bakılmıştır. Çünki o zamanlar Azerbaycan Medyasının yabançı ölkelerden direkt informasyon alma imkanı yoktu. Moskovadan gönderilen haberleri yayınlamak zorundaydı. Bu yazıların bazılarının altında Azerbaycanlı soyadına rastlıyorunuz. Bunlar da Sovyetler Birliğinin muhabir adıyla dış ölkelere gönderdiği KGB (Devlet Tehlikesizlik Komitesi) ajanlarıydı. Kıbrıs konusunda Azerbaycanda geniş bilgi veren ilk kaynak Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisinin V sayıdır.2 Adanın tarihinden, coğrafyasından, ekonomisinden geniş bilgi veren bu yazı yunan tarafını tutmaktadır. Türklerin başlarından geçen katliamlardan, baskılardan söz edilmiyor. Ada devletinde nüfusun 78%-ni yunanlılar, 18%-ni Türkler oluşturduğunu, burada ermenilerin ve b. halkların yaşadıkları yazılmaktadır. Yunanların Türklerin başına açtığı acı olaylar devri ise böyle anlatılmaktadır: “1963 yılının sonunda Kıbrıslı Türklerle yunanlılar arasında silahlı münakaşa baş verdi. Güvenlik Kurulunun kararı (1964, mart) ile BMT koşunları Kıbrısa girdi. 1974 yılının Temmuzunda irticaçı yunan zabitlerinin kumandanlığı altında olan askeri birlikler, Kıbrısta olan yunan ordu hisseleri EOKA-2 (Kıbrıslı Savaşçıların UlusalBirliüi) hökumete karşı devrim yaptılar. Munakaşaya katılan Türkiye 20 Temmuzda kendi bölmelerini Kıbrısa çıkarmağa başladı. Askeri operasyonlar sonucunda Türk birlikleri adanın yaklaşık 40%-ni tuttular. Kıbrısda yaşanmış duruma ilişkin BMT Gövenlik Kurulu 1974 yılı Temmuz katnamesine göre töm yabançı birlikleri Kıbrısdan çıkmağa çağırdı. 1975 yıl 13 Şubat tarihinde Kıbrısın Türklere ait bölümünde bir taraflı düzende, Kıbrıs Federal Türk Devleti yarandı, Haziranda bu devletin Anayasası hazır oldu.”3 Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisı gibi değerli yayında Kıbrısta baş vermiş olayların olduğu gibi yayınlanmamasına rağmen Kıbrıs Terekkiperver Emekçi Halk Partisinin (komunist yönlü AKELpartisının) tarihine genişlik verilmiştir.4 Tüm bunlara karşılık Azerbaycan halkı 1963, 1974 yıllarında Kıbrısda Türklerin başına açılan oyunlardan, bu halkın kendi hürriyeti için yaptığı mücadeleden Türkiyenin radyoları vasıtasıyla haber edinmişti. Sovyetler Birliği çöktüğünde ve Azerbaycanda bağımsızlık mücadelesi başlatıldıkta Azerbaycan Türkleri dünyanın kaderi için de rahatsız olduklarını belirttiler. 1988-91 yıllarında yalnız Baküdeki çoksaylı gösterilerde (zamanla bu gösterilere 1.000.000-a yakın insan katılırdı) değil, Gence, Nahçıvan, Şeki, Sumqayıt gibi şehirlerde, ilçelerde, köylerde bile Kıbrıs Türkleri’nin desteklenmesi konu oluyordu. Gösterilerde dağıtılan, sokak ve alanlarda duvarlara vurulan kağıtlarda da, halk mücadelesi aktiflerinin gizli yayınladıkları az saylı gazetelerde de BMT-nin, dünya devletlerinin KKTC-ni tanımaması kınanılıyordu.5 Tüm bunlar Kıbrıs Türkleri konusunda geniş bilgi vermese bile konunun gündeme gelmesinin esasını koydu. Fakat bu alanda önemli dönüş KKTC Cumhurbaşkanı R.Denktaşın baş danışmanı Ahmet Gazioğlu’nun 1991 yılının Aralık ayında Azerbaycan’a gelişinden oldu. Bundan yedi ay önce Azerbaycan bağımsızlıüını ilan etmişti. Fakat buna rağmen Sovyetler Birliüinin etkisi halen duyuluyordu, sınırları rus askerleri koruyordu. A.Gazioğlunun gelişini resmi qazete ve dergiler deyil,6 AHC-nin qazeteleri ve bu kuruma bağlı olan gazeteciler7 açıkladılar. İlk defa Gazioğlu Kıbrıs Türkleri’nin kaderi konusunda Azerbaycan Türkleri’ne geniş bilgi verdi. KKTC’de yaşayan İrak Türkmen möcadelesinin önderlerinden Ahmet Göneş Beydillinin 1991 yılının sonlarında Azerbaycana yaptıüı sefer yeni bir döşönceyi ortaya attı. KKTC dünya ölkeleri tarafından tanınmasa da, Türk halklarının ve toplumlarının bağımsızlıüı uürunda möcadele aparan insanları savunuyor ve onları destekliyor.8 Azerbaycan Medyasının Kıbrısta ilgisini çeken Cumhurbaşkanı Rauf Denktaşın hayat yolu olmuştur. İsmayıl Ümidli “Siyasi portre” serisi altında “Rauf Denktaş” adlı geniş bir yazı yayınlamıştır.9 Burada R.Denktaşın hayat yolunun ışıklandırılmasıyla beraber daha çok politik meseleler göndeme getirilmiştir. İ.Ümidli yazıyor: “Rauf Denktaş KKTC çevresindeki embargoyu dağıtmak dolayısıyla en küçük fırsatları bile kaçırmıyor. Bu yolda inatla çalışıyor. O, SSCB’nin dağılması sonucunda yeni yaranmış Türk cumhuriyyetlerinin eninde sonunda onun temsilettiüi devleti tanıyacaklarına inanıyor”.10 Başka bir yazar — A.Şamilov ise yazısını “Prezident istirahet saatlarında” adlandırıyor.11 Eski SSCB cumhuriyetlerinde hayatını siyasi möcadeleye adamış bir insanın zamanla fotosöjetler de yapmasını kabartmaya gerek varmı?. SSCB’de politikaçılar makine gibi tanınıyordu, insanlar yaşadıkları ölkenin devlet adamlarının, politikaçıların, hatta sanatçıların bile aile hayatı, özel istekleri, dinlenmeleri konusunda hic bir şey bilmiyorlardı. R.Denktaşın cızdığı doğa görüntülerini gazetede yayınlamakla yazar onun ince, duygusal, zevkli bir insan olduğunu okuculara iletiyordu. Ve SSCB’nin 70 yılda biçimlendirdiği politik devlet adamı görümünü dağıtmağa çalışıyordu. Bununla beraber, ilk defa Azerbaycan okuru R.Denktaşın Azerbaycan halkıyla ilgili fikirleriyle tanışmış oldular. Genelllikle, 1992-93 yıllarını Azerbaycan Medyasının Kıbrısı tanıtma konusunda en başarılı dönemi adlandırmak olar. O yıllarda resmi ve iktidar gazetelerile beraber bağımsız gazeteler de Kıbrısın yakın tarihile bağlı ilginc yazılar yayınlıyordular. Bu yazıların hepsinde Kıbrıs Türklerinin hakkının savunulması açıkça gözüküyor. Bu bakımdan Ramiz Askerin Azerbaycan Milli Meclisinin yayın organı — “Azerbaycan” gazetesinde “Kıbrıs Türkleri ve problemleri” başlıklı seri yazıları;12 Gazenfer Hamidoğlunun “Kipr meselesi”;13 “Mühalifet” gazetesinin “Türk dünyası: Ne var, ne yok?”14; Elhan Rzayevin “Türkler ve yunanlar arasında ilişkiler normlaşacak mı?”15; Ali Şamilovun “Şeytan üçgeni yaranacak mı?”16; “Kıbrıs Karabağa benziyor?”17 ve b. yazılar ilgiçekicidir. Esas ilgiyi tarihe ve politik duruma yönelten bu yazılarda zamanla Azerbaycanın yakın tarihine ve son yüzyıldaki tarihine ilgi çekiliyor ve paraleller yapılıyor. Yunanlarla ermenilerin ister Kıbrısda, isterse de Kafkasyada aynı metodları kullandıkları sergileniyor. “Kıbrıs Karabağa benziyor?” yazısında politik durumların temamen aynı düzenlendiği, sonra da dünyada “yazık, katliama uğramış” ermeni-yunan maskesine girildiği sergileniyor. Mağosa Belediyye başkan yardımçısı Ahmet Yorgancıoğlunun 1974 olaylarıyla ilgili anlattığı hatıralar yazıyı daha etkili yapmaktadır. 1993 yılının 4 Haziranında Azerbaycanda olan devrim KKTC meselesini resmi Medyanın gündeminden tamamen çıkardı. Fakat çok saylı milli şüurlu gazeteler konuyu göndemden çıkarmadılarsa da, okuyucuya yeni bir düşünce de ulaşamadı. Esas ilgi Kuzey ve Güney Kıbrıs Devletleri arasında yapılan konuşmalara çekildi. Bu konuşmalar konusunda resmi açıklamalar Medyada esas yer tutmaktadır. 1993 yılı olaylarından sonra resmi gazeteler de, özel gazeteler de Kıbrısın adını çok sıkı kullanmaya başladılar. Fakat burada Kıbrısın tarihinden, orada yaşayan soydaşlarımızın kaderinden sözedilmiyordu. Azerbaycanda 1992-93 yıllarında devlet sözcüsü, son bir ayda ise başbakan makamında çalışmış AHC önderlerinden Penah Hüseynovun villalarından, marketlerinden ve restoranlarından bahs ediliyordu. 4 Haziran devriminden sonra baskılardan saklanan P.Hüseynovun Kıbrısta yaşadığı yazılıyordu. Yazarların Kıbrıs konusunda bilgileri o kadar zayıftı ki, Kıbrısın Güneyinde bile kimlerin yaşadığını ve orada Türklere olan münasebetin nasılolduğunu bilmiyorlardı. Bazen P.Hüseynovun G. Kıbrısta yaşadığını, bar, restoran sahibi olduğunu yazıyorlardı. Sonralar P.Hüseynovun baskıdan saklanırken Bakü dışına çıkmadığı ve Kıbrısta ne villası, ne restoranı, ne de kuyumcu dükkanı olmadığı açıklandı. P.Hüseynovla bağlı yazılar baştan başa yalan ve palavra olsa da, Kıbrıs adlı bir ölkenin var oluşunu hatırlatmak, buradakı halk möcadelesinin önderini propakanda etmek bakımından taktir vericiydi. Azerbaycanda 1990-98 yıllarında 1000-den fazla gazete ve dergi yayınlanmışdır, onların bazılarının bir, bazılarının üç-beş sayısı basılmıştır. Bu gazete ve dergilerin hepsini bulmak, gözden geçirmek mümkün değil. Çünki genel kütüphaneler bile bu gazete ve dergileri tam toplayamamıştır. Yaptığımız çalışmalardan böyle bir sonuca geliyoruz ki, Kıbrıs konusu genellikle milli yönlü gazete ve dergilerin ilgi merkezinde olmuştur. “Azadlıg”, “Yeni Müsavat”, “525-ci gazet”, “Mühalifet”, “Rezonans”, “Zaman”, “Avrasya” gibi uzun ömürlü yayınlar, onlarla beraber “Bozkurt”, “Menlik”, “Tanıtım” ve başka kısa ömürlü gazeteler Kuzey Kıbrıs konusunda en çok yazan gazetelerdir. 1993-97 yıllarına oranla daha az ilgi çekilen Kıbrıs problemi 1998 yılında Azerbaycan Medyasında yine aktüel olmuştur. Bunda KKTC-nin Azerbaycandakı Ticaret Evinin başkanı Ayfer Said Erkmenin çabaları takdiredicidir.18 1998 yılının mayısında Azerbaycanda 7 medya mensubunun — Medya ve Haberleşme Bakanlığından Halide Bağırlının, “Azerbaycan” gazetesinden Reyhan Mirzezadenin, “Assa-İrada” haber bürosundan Fazil Abbasovun, “Halk” gazetesinden İttifak Mirzebeylinin, “Azadlıg” gazetesinden Elman Şahinoğlunun, “Ekonomik”den Ağası Hunun, “Yeni Müsavat”dan Şahin Ceferlinin KKTC-de olmaları Azerbaycan Medyasının sayfalarını Kıbrıs konusuyla doldurmuştur.19 Bu yazı bolluğu içinde yeni söz azdır. Genellikle, Turizm seferlerinin anılarını hatırlatıyor. Bu da gazetecilerin Kıbrısta özelkonu arayışları içinde olmadıklarını sergiliyor. Onlara gösterilen yer ve verilen dokumanlara esasen yazılar hazırlamışlar. Bu yazıları Azerbaycan Radyosunun yayınlarıyla kıyasladığımız zaman Azerbaycan Radyosunun Kıbrıs Türklerinin edebiyyatını, folklorunu, etnografisini, bilim adamlarını daha çok dikkata aldığına tanık oluyoruz. Azerbaycan Radyosunun prof. yazar İsmayıl Bozkurt, prof. Hasan Cicioğlu hakkında yayınları, Mahmut İslamoğlunun “Kıbrıs Türklerinde eskiden günümüzedek Nevruz” kitabından parçalar verilmesi Kıbrısın tanınmasına böyük katkı Bozkurtıştır.20 Mutlulukverici nokta — Azerbaycan Medyasının son 10 yılda Kıbrısa Doğru fikirlerinin değişmesidir, onun ağrılarına kendi ağrıları gibi bakmasıdır. Onun hakkının çiğnenmesine tepki göstermesidir. Örnek: 1998 yılı 24 Mayısda Baküde T.İsmayılov adına Çocuk Resimleri Sergi Salonunda Uluslararası Kırmızı Haç Kurulunun sergisi açılmıştır. Sergide I ve II Dünya Savaşları ve lokal çatışmalar konusunda çok sayda resim vardı. “Azadlıg” gazetesi sergiye ilişkin yazıyor: “...1974 Kıbrıs savaşıyla bağlı fotolara da aynı açıdan baka biliriz. Yunanların açılarından bahseden resimlerin olmasına rağmen, Türklerle ilgili hiç resim yok. Sanki bu çatışmada ezilen yalnız yunanlar olmuş...”21 Azerbaycan Medyası yalnız Kıbrıs Türkleri konusunda yazılar vermek, Azerbaycan — KKTC arasında ilişkilerin artmasına çalışmakla kalmıyor, aynı zamanda o, geçmiş SSCB-de yaşayan Türk halk ve toplumlarıyla KKTC arasında köprü rolü oynuyor.
2. (1981), Azerbaycan Sovyet Ensiklopediyası, Bakı, V cild, s. 389-391. 3. Yine orada, s. 389-390. 4. Yine orada, s. 391. 5. (1998), A.Tahirzade, Meydan 4 il, 4 ay, Bakı. 6. (1992), “Mühalifet” gazetesi, yanvar, N 3. 7. A.Şamilov, (1992), Kıbrısdan gelen var, “Şerq qapısı” gazetesi, yanvar, N 12. 8. A.Şamilov, (1992), İraglı Ahmet Güneş: “Qedrini bilin”, “Şerq qapısı” gazetesi, 7 fevral, N 20 (16412); Ahmet Oğuz, (1992), Ahmet Güneşle müsahibe, “Oğuz eli” gazetesi, fevral, N 2. 9. İsmayıl Ümidli, (1992), Siyasi portret: Rauf Denktaş, “Mühalifet” gazetesi, 24 sentyabr, N 113 (124). 10. Yine orada, s. 3. 11.A.Şamilov, (1992), Prezident istirahet saatlarında, “İncesenet” gazetesi, dekabr, N 12. 12. R.Asger, (1993), “Azerbaycan” gazetesi, mart. 13. Qazenfer Hamidoğlu, (1992), Kipr meselesi, “Oğuz eli” gazetesi, 16 aprel, N 12. 14. (1992), “Mühalifet” gazetesi, 24 oktyabr, N 113(124). 15. Elhan Rzayev, (1993), Türkler ve yunanlar arasında münasibet normallaşacak mı, “Mühalifet” gazetesi, 24 dekabr, N 128(379). 16. A.Şamilov, (1992), Şeytan öçbucağı yaranacak mı?, “Azerbaycan” gazetesi, 11 oktyabr. 17. A.Şamilov, (1992), Kıbrıs Qarabağa ohşayır, “Oğuz eli” gazetesi, 11 fevral. 18. Behmen Faziloğlu, (1998), Türk Ordusunun Kipre çıkarılması yunanlara da hayır veribmiş, “Rezonans” gazetesi, 25-28 iyul; (1998), Azerbaycanla Şimali Kipr arasında alış-veriş olmaması her iki halk için ayıptır, “525-ci gazet”, 4 iyul. Elhan Şahinoğlu, (1998), Dağlık Karabağ meselesiyle Kipr problemini karışdırmak olmaz, “Azadlıg” gazetesi, 4 iyul; (1998), Bir adadı, garip ada, doğmaları döndö yada, “Azadlıg” gazetesi, 10 iyun; Şahin Ceferli, (1998), Dünyamızda bir devlet de var, “Yeni Mösavat” gazetesi, 5,6-8,9 iyun; Ağası Hun, (1998), Kuzey Kıbrısda, “Cumhuriyyet” gazetesi, 18 iyun; İttifaq Mirzebeyli, (1998), Kuzey Kıbrıs: abideler, gözellikler ve semimiyyet adası, “Halk” gazetesi, 6,7 iyun, N 149(22849), N 150(22850); Reyhan Mirzezade, Halide Bağırlı, (1998), Hazarın sahilinden Aralıg sahiline, “Panorama” gazetesi, 23 iyul, N 123(630) ve b. (1995), Azerbaycan Radyosu, 8 iyul; 1996, 12 mart; 1998, 4 fevral; 1998, 8-9 iyun ve b. (1998), “Azadlıg” gazetesi, 16 may, N 91(1111). “Şimali Kipr - Tarix və Müasirlik” Uluslararası Konfransı, 21-24 may 1999, Ali Diplomatiya Kolleci (Bakı) - Doğu Akdeniz Üniversitesi (Gazimağusa), Azərbaycan Respublikası. Kıbrıs “Azadlıq” qəzetİ səhİfələrİndə Əli Şamil Hüseyin oğlu, Azərbaycan Ensiklopediyasının qrup rəhbəri, Bakı — Azərbaycan.
Bunu biz qəzetin Kıbrısa həsr etdiyi ilk yazısında aydın görürük. Sovet mətbuatı Güney Kıbrıs Rum Cümhuriyyətinin Prezidenti Vasilionun Moskvaya gəlişini işıqlandırırdı. “Azadlıq” qəzeti də bu mövzuda əsas diqqəti Vasilionun Moskvada keçirdiyi mətbuat konfransına yönəldib1. Vasilion deyib: “Türklər Kipr əhalisinin 14 faizini təşkil etsə də, Türkiyə 1974-cü ildə Kiprin 40 faizini işğal edib. Türkiyə bu qanunsuz hərəkatına Kiprdə Türk azlığının mənafeyinin tapdanması ilə haqq qazandırır. Deməli, dünyanın hər hansı bir bölgəsində Türk azlığının mənafeyi tapdanarsa, Türkiyə müdaxilə etməlidir. Həmin məntiqlə Türkiyə Azərbaycan-erməni münaqişəsinə qarışmaq üçün özünə yol açmış olur.”2 Qəzet rəsmi qaynaqlardan aldığı xəbəri olduğu kimi verir. Amma ona “Kipr probleminin Azərbaycan-erməni münaqişəsi ilə bağlı olması haqqında nağıl”3 başlığı qoyur. Uğurlu tapılmış bu başlıq xəbərə əlavə şərh verməyə ehtiyac qoymur. Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin Prezidenti Rauf Denktaşın baş müşaviri, prof. dok. Əhməd Qazioğlunun Azərbaycana gəlişini rəsmi qəzetlər, radio və televiziya sükutla qarşılayır. Yenicə formalaşan milli yönlü mətbuat isə onun gəlişini gündəmə gətirir. “Azadlıq” qəzeti Əhməd Qazioğlunun şəklini səhifələrində yerləşdirməklə yanaşı, ondan alınmış kiçik müsahibəni də çap etmişdi.4 Prof. dok. Əhməd Qazioğlunun gəlişi Azərbaycanla Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti arasında birbaşa əlaqələrin yaranmasına və genişlənməsinə səbəb oldu. Onun ardınca Azərbaycana gələn hökumət adamı Eşber Serakıncı olmuşdur. Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti Eğitim, Kültür və Gənclik bakanı Eşber Serakıncı bir həftə Bakıda olmuş, “Azadlıq” qəzetinin müxbirinə müsahibə verərkən demişdi: “...Biz dünyanın 75 ölkəsi ilə əlaqə qurmuşuq və bu ölkələrin heç birində nə iş adamları, nə də dövlət adamları bizi görəndə qaçıb gizlənmir”.5 Qəzet müxbirinin: Demək səfərinizin heç bir səmərəsi olmayıb? - sualına isə Eşber Serakıncı: Azərbaycan Xalq Cəbhəsində görüşümüzdən gözəl təəssüratlar aldıq. Başlıcası isə Azərbaycanı gördük, tanıdıq - cavabını vermişdi. “Heç bir iş yapa bilmədən” geri qayıdan Eğitim, Kültür və Gənclik bakanı Eşber Serakıncıdan aldığı müsahibəyə isə müxbir “Kiprdən qorxmağa dəyməz”6 başlığını qoymuşdur. Bu həmin vaxtlar idi ki, Azərbaycan özgürlüyünü elan etməsindən 7 aydan çox keçməsinə baxmayaraq, hələ də hakimiyyətdə keçmiş kommunist nomenklaturası qalmışdı. Onlar da keçmişin acı təsirindən yaxa qurtara bilmir, Rusiya Federasiyasının dünya ölkələrinə münasibətinə oxşar siyasət yeridirdilər. Quzey Kıbrısda onlarla dini bir, dili bir insanlar yaşadığını, onların Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsinə sevinmələrini, birbaşa əlaqə yaratmağa çalışmalarını bilsələr də, canlarındakı qorxu çıxmadığından susmağa üstünlük verirdilər. “Azadlıq” qəzetində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti haqqında gedən ilk dolğun yazı “Kıbrıs danışıqların dördüncü mərhələsi qarşısında”7 adlanır. İlk dəfə idi ki, qəzet Kıbrısda olmuş əməkdaşının məqaləsini çap edirdi. İlk dəfə idi ki, qəzetin səhifələrində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin adı olduğu kimi yazılırdı. İlk dəfə idi ki, qəzet oxucularına Kıbrıs problemini həm tarixi, həm də siyasi baxımdan belə geniş açıqlayırdı. Müəllif Kıbrıs məsələsinə adada baş verənlər kimi deyil, ümum Türk problemi kimi baxırdı. Çox təəssüf ki, qəzet tutduğu bu xətti davam etdirə bilmədi. İki ay yarımdan sonra çap etdiyi məqalələrdə yenə də ölkənin adı rusdilli mənbələrdən alındığı kimi “Kipr” yazılmağa başladı. Qəzetin əməkdaşı Hüseynbala Səlimov hazırladığı materialda Azərbaycan Kıbrıs məsələsinə eyhamla yanaşaraq məqaləsinə “Azərbaycan, Ben Q’urion, Rauf Denktaş və bir də ...AXC”8 başlığı seçmişdi. Bu kiçik yazı aşağıdakı cümlə ilə tamamlanır: “...Və bu arada eşitdik ki, AXC-nin Şimali Kipr Türk Respublikasında nümayəndəliyi açılacaq. Amma təəssüf ki, bu xəbəri təsdiqləyən və ya inkar edən bir şey (AXC qərarı və ya başqa bir sənəd) öyrənə bilmədik”. İlham Səfərlinin “Türkiyə siyasəti: xəyallar gerçəkləşir” məqaləsindəki “...Dördüncüsü, ölkə üçün prinsipial Kipr problemi növbəti dəfə gərginləşir...”9 cümləsindən sonra “Azadlıq” qəzeti səhifələrində üç ildən çox Kıbrıs mövzusuna rast gəlmirik. Bu da qəzetin mövqeyinin dəyişməsindən deyil, Azərbaycanda 1993-cü ilin 4 iyununda baş vermiş hökumət çevrilişindən irəli gəlir. Hökumət çevrilişindən sonra “Azadlıq” qəzetinə təzyiqlər artır, senzor nəzarəti güclənir. Qəzet bəzən günlərlə çap olunmur, bağlanmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Lakin bütün zorluqlara baxmayaraq “Azadlıq” nəşrini nəinki davam etdirir, həm də Azərbaycanda ən oxunaqlı, ciddi siyasi qəzetə çevrildi. Azərbaycanda cəmi iki aya yaxın baş nazir işləmiş Pənah Hüseynov 1993-cü il4 iyun çevrilişindən sonra gizlənmək zorunda qalır. Respublikadakı istər rəsmi, istərsə ayrı-ayrı partiya və təşkilat qəzetlərində Pənah Hüseynovun gah Quzey, gah da Güney Kıbrısda (məqalə müəlliflərinin Bəzilərinin yazılarından Kıbrıs haqqında aydın təsəvvürləri olmadığı görünür) yaşadığını, orada villası, mağazası, restoranı və s. olduğu yazılanda “Azadlıq” qəzeti bu məsələyə münasibət bildirmir. İki il sonra P.Hüseynov həbs ediləndə aydın olur ki, o, Bakıdan heç yerə getməyibmiş, yuxarıdakı faktlar isə uydurmadan başqa bir şey deyilmiş. Rusiya Federasiyasının Kıbrıs adasındakı rum icmasına S-300 raketlərini satmağa təşəbbüs göstərməsi Azərbaycan ictimaiyyətinin haqlı narazılığına səbəb oldu. “Azadlıq” qəzeti də bu yöndə səmərəli iş apardı. Kiçik xronikalar verməklə kifayətlənməyib, bu silah satışının doğura biləcəyi təhlükəni diqqət Mərkəzinə çəkmək üçün geniş təhlilli yazılar verməyə başlayıb. Bu yöndən çap olunmuş məqalələr sırasında hərbi mütəxəssis Azad İsazadənin və Eldar İsmayılzadənin məqalələri maraq doğurur. E.İsmayılzadə yazır: “...Kiprin yunan hissəsi Rusiyadan “yer-göy” tipli raketlərin alınması haqda bu ölkə ilə saziş imzalayıb. Sazişin təfərrüatı gizli saxlansa da, məlumdur ki, söhbət çoxmilyonluq sövdələşmədən gedir... Lakin Avropa Birliyinə daxil olmağa can atan Türkiyəni müəyyən hərəkətlərə təhrik etməklə yunanlar Türkiyə ətrafında siyasi mühitin gərginləşməsi və ictimai fikirdə bu ölkənin gözdən düşməsinə nail ola bilər...”10 Rusiya və Yunanıstan S-300 raketlərinin müdafiə qurğuları olduğunu təkrarlamaqla dünya ictimaiyyətini çaşdırmağa çalışır. Hərbi mütəxəssis Azad İsazadə isə S-300 raketlərinin texniki göstəricilərini açıqlayaraq onun həm də hücum silahı ola biləcəyini söyləyir.11 Qəzet S-300 raketlərinin satışı ilə bağlı məsələni daim diqqət Mərkəzində saxlamış, bu mövzuda çap etdiyi yazıların həcminin böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq hadisəyə beynəlxalq normalar çərçivəsindən yanaşmışdır. “Ankarada hərbi sərgi”12, “Kipr: qoşunlar olmayanda raketlər də olmayacaq”13, “Türkiyə embarqo ilə hədələyir”, “Kipr: S-300 raketləri üçün baza modernləşdiriləcək”15, “S-300-lər Kiprə yaxınlaşır”16 və başqa məqalələr bu qəbildəndir. S-300 raketlərinin satışının Azərbaycanın və onun müttəfiqlərinin strateji maraqlarına uyğun gəlmədiyi vurğulanır. Bu da təsadüfi deyil. Rusiya Azərbaycan ərazisinin 20 faizdən çoxunu işğal etmiş Ermənistana yardım etməklə, onu bu işə təhriklə kifayətlənmir, Türkiyənin düşmənlərinə də hər cür yardım etməklə onu gücdən salmağa çalışır. “Azadlıq” qəzetində Kıbrıs mövzusunda ən çox yazan jurnalistlər İradə Ağayeva və Elxan Şahinoğludur. Qəzetdə imzasız və ya “Beynəlxalq həyat” və s. imzalarla çap olunan xəbər və təhlillərin əksəriyyətinin onlara məxsusluğunu asanca seçmək olur. İradə Ağayevanın “Türkiyə - Yunanıstan: qaranlıq tuneldə işartı”17, “Kipr problemi: manevr imkanları tükənib”18, “Kipr: vahid dövlət, yoxsa iki dövlətdən ibarət federasiya”19, “İ.Qaradayı Kiprdədir”20, “Klerides Türkləri qıcıqlandırmaqdan əl çəkmir”21, Elxan Şahinoğlunun “Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə Kipr problemini qarışdırmaq olmaz”22, “Bir adadı, qərib ada...”23, “Məmurlarımız Quzey Kıbrısın yubileyinə qatılmadılar”24 məqalələri istər yüksək siyasi səviyyəsi ilə, istərsə də faktların zənginliyi ilə seçilir. 1997-ci ilin payızında Azərbaycanda Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin Ticarət Evinin açılması respublika mətbuatında Kıbrıs mövzusunu aktuallaşdırdı. Ticarət Evinin rəhbəri Ayfer Said Erkmen yalnız qəzetlərə müsahibələr verməklə kifayətlənmədi. Mədəni əlaqələrin inkişafı istiqamətində də xeyli iş gördü. 1998-ci ilin may ayında Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin yeddi müxbiri Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinə yola döşdü. Bu dəstədə “Azadlıq” qəzetinin əməkdaşı Elxan Şahinoğlu da vardı. Səfərdən döndükdən sonra o, qəzetdə silsilə yazılar çap etdirdi.25 İlk dəfə “Azadlıq” qəzetinin birinci səhifəsində Rauf Denktaşın portreti verildi və qəzet bir səhifəsini bütövlükdə ondan alınmış müsahibəyə həsr etdi. Müsahibə aktual olduğu qədər də dolğun idi. Lakin E.Şahinoğlunun qəzetin iki nömrəsində verilmiş “Bir adadı, qərib ada...”26 başlıqlı səyahət oçerki təsviri xarakterli idi. Həmin günlərdə başqa qəzetlərdə çap olunmuş məqalələrə çox bənzəyir, “Azadlıq” qəzetinin keçmiş saylarında getmiş bir çox fikirləri təkrarlayırdı. Bu onu göstərirdi ki, jurnalist sərbəst olmamış, özü gəzib mövzu tapmamışdır. Onları bir turist qrupu kimi gəzdirmişlər. O da həmin gəzintidən aldığı təəssürat əsasında məqalə hazırlamışdır. “Azadlıq” qəzeti Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətini tanıtmaq, təbliğ etmək, ictimai fikri formalaşdırmaqla yanaşı, bu işə laqeydliklə və ya qərəzli yanaşanları da tənqid etməkdən, onlara qarşı durmaqdan çəkinmir. Belələri istər Azərbaycan hökumətinin məmurları olsun, istər beynəlxalq təşkilatların nömayəndələri. Məsələn, 1998-ci il noyabrın 15-də Bakı Əyləncə Mərkəzində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin 15-ci il dönümü münasibətilə toplantı keçirilmişdir. Dəvət edilsələr də, Azərbaycan rəsmilərindən toplantıya gələn olmamışdı. “Azadlıq” qəzeti bu hadisəyə öz münasibətini belə bildirir: “...1990-cı ilin 20 yanvarında uzaq Bakıda törədilən qanlı hadisələrə biganə qalmadılar. Etiraz aksiyalarına Quzey Kıbrısda Rauf Denktaşdan tutmuş nazirlərədək hamı qoşuldu. Kıbrıslılar Azərbaycanlı qardaşlarını unutmadılar. Bizim dərdimiz onların dərdinə çevrildi. Bəs biz necə, onların hazırkı probleminə şərik ola bilirikmi? ...Görəsən, rəsmilərimiz nədən qorxublar? Bəlkə yunan müttəfiqimizlə iqtisadi əlaqələrimiz yüksələn xətlə inkişaf edib, xəbərimiz yoxdur? Elə həmin gün Quzey Kıbrısın başqa ölkələrdə keçirdiyi tədbirlərdə həmin ölkələrin rəsmiləri iştirak edib və bu hər ildə belə olur...”27 Haqlı və kəskin iraddır. 1998-ci ilmayın 24-də Bakıda T.İsmayılov adına Uşaq Sərgi Salonunda Uluslararası Qırmızı Xaç təşkilatı fotosərgi açır. İlk baxışda təqdirəlayiq və humanist bir işdir. Amma bu sərgidə də xristian dünyasına xas bir tərəfkeşlik olur. Sərgini təşkiledənlər, eləcə də buna yardımçı olan Azərbaycanlılar nədənsə incəliklərə fikir verməyirlər. Amma “Azadlıq” qəzetinin nəzərindən bu yayınmayır. Elə həmin günün səhərisi qəzet yazır: “...1974-cü il Kipr müharibəsilə bağlı fotolara da eyni səpgidə yanaşmaq olar. Yunanların əziyyətlərini əks etdirən fotoşəkillər var, Türklərin əzablarından isə bəhs edən bir şəkildə gözə dəymir, sanki bu qarşıdurmada əzab çəkən yalnız yunanlar olub.”28 Qəzet haqlı olaraq tələb edir ki, Gəncədə təkrarlanacaq sərgidə belə nöqsanlara yol verilməsin. “Azadlıq” qəzetində Kıbrısla bağlı çap olunan məqalələri mövzusuna görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Hətta yunan-Kipr hərbi təlimində Ermənistandan olan müşahidəçilər də iştirak edir.29 Kıbrısın rumlular yaşayan bölgəsində hakimiyyətə kimin gəlməsindən asılı olmayaraq dövlət antitürk əhval-ruhiyyəli olaraq qalır.30 “Azadlıq” qəzeti Kıbrıs problemini gündəmdə saxlamasına, bu mövzuda ardıcıl dolğun siyasi yazılar verməsinə baxmayaraq yazılarda texniki qüsurları aradan qaldıra bilmir. Məsələn, “Türklər Kipr Konfederasiyası yaratmağı təklif edir”31 məqaləsinin əvvəlində ölkənin adı Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti kimi yazılırsa da, elə ikinci abzasda Şimali Kipr yazılır. Qəzetdə Kipr, Kıprıs, Kıbrıs sözləri qarışıq şəkildə işlədilir. Bütün bunlara son qoyub ölkənin adını da, dövlətin adını da, adanın yerləşdiyi dənizin adını da sakinləri kimi işlətsək daha Doğru olar. Bu həm də yabançı dillərdən gəlmiş yanlışlığı aradan qaldırar.
2. Yenə orada. 3. Yenə orada. 4. Müsahibə, “Azadlıq” qəzeti, 1991, 13 Dekabr, 65(95), s.2. 5. Kiprdən qorxmağa dəyməz, “Azadlıq” qəzeti, 1992, 27 Aprel, s.8. 6. Yenə orada. 7. Şamilov Əli, Kıbrıs danışıqların dördüncü mərhələsi qarşısında, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 2 Mart, 25(252). 8. Hüseynbala Səlimov, Azərbaycan, Ben Q’urion, Rauf Denktaş və bir də ...AXC, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 22 May, 57(284), s.6. 9. Səfərli İlham, Türkiyə siyasəti: xəyallar gerçəkləşir, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 25 May, 58(285), s.6. 10. İsmayılzadə Eldar, Kiprdə növbəti təxribat, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 7 Yanvar, 35(754), s.3. 11. İsazadə Azad, S-300 hücum silahı ola bilər, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 18 Yanvar, 12(763). 12. Ankarada hərbi sərgi, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 24 Sentyabr, 201(952), s.2. 13. Kipr: qoşunlar olmayanda raketlər də olmayacaq, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 27 Sentyabr, 204(955), s.2. 14. Türkiyə embarqo ilə hədələyir, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 48 Oktyabr, 210(961), s.13. 15. Kipr: S-300 raketləri üçün baza modernləşdiriləcək, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 28 Yanvar, 16(1036), s.5. 16. S-300-lər Kiprə yaxınlaşır, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 10 Dekabr, s.7. 17. Ağayeva İ, Türkiyə - Yunanıstan: qaranlıq tuneldə işartı, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 29 Mart, s.11. 18. Ağayeva İ, Kipr problemi: manevr imkanları tökənib, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 9 İyul, 135(886), s.3. 19. Ağayeva İ, Kipr: vahid dövlət, yoxsa iki dövlətdən ibarət federasiya, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 13 Avqust, 165(916), s.5. 20. Ağayeva İ, İ.Qaradayı Kiprdədir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 11 İyul, 128(1148), s.11. 21. Ağayeva İ, Q.Klerides Türkləri qıcıqlandırmaqdan əlçəkmir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 16 İyul, 131(1151), s.5. 22. Şahinoğlu E, Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə Kipr problemini qarışdırmaq olmaz, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 4 İyun, 103(1123), s.5. 23. Şahinoğlu E, Bir adadı, qərib ada.., “Azadlıq” qəzeti, 1998, 6 iyun, 105(1126), s.11. və 1998, 10 İyun, 107(1128), s.1. 24. Şahinoğlu E, Məmurlarımız Quzey Kıbrısın yubileyinə qatılmadılar, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 17-18 Noyabr, s.7. 25. 22, 23, 24-cü qaynağa bax. 26. 23-cü qaynağa bax. 27. 24-cü qaynağa bax. 28. “Azadlıq” qəzeti, 1998, 16 May, N 91(1111). 29. Yunan-Kipr hərbi təlimi, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 29 Oktyabr, 226(977), s.1. 30. Kipr: Prezident Q.Klerides də qaldı, kurs da qaldı, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 17 Fevral, 29(1049). 31. Türklər Kipr yaratmağı təklif edir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 1 Sentyabr, s.1.
Azerbaycan Ansiklopedisinin grup rehberi, Bakü — Azerbaycan.
Samizdatların ortaya çıkışı ise devletin yapısı ile ilgilidir. Özelmülkiyet sınırlandırılmıştı ve her şey devletin tekelinde idi. Matbaalarda yarı gizli özelliği de olsa, gazete, kitap, dergi vs. basmak mümkün değildi. Matbaaların, fotokopi makinelerinin ve daktiloların yazı karakterlerinin tamamı KGB tarafindan kayd edilmişti. Ancak 1980’li yıllara gelindikte KGB’nin insanlar üzerinde olduğu gibi bu basım ve yayım araçlarının üzerindeki kontrölü de zayıflamıştı. Toplumda ve idarede görülen aksaklıkları artık insanlar açıkca tenkit ediyorlardı. Bu atmosferden faydalanan ileri fikirli cesur kimseler düşüncelerini daktilo ile yazıya geçiriyor ve karbon kağıdı ile onları çoğaltarak elden ele dolaşmasını sağlıyorlardı. Onlar biraz daha ileri giderek risaleler, dergiler basarak Sovyet düzenini tenkit ediyorlardı. Elden ele dolaşan bu vasıtalar da insanlar arasında ilgi uyandırıyor ve bununla da böyük bir kamuoyu oluşuyordu. Azerbaycan’da yayınlanan “samizdat”larda Kuzey Kıbrıs’la ilgili hiçbir şey bulamadık. 1988 yılında Azerbaycan’ı bürüyen miting dalgaları özellikle Bakü’nün merkezinde bulunan Azadlıg (eski adı Lenin) Meydanında toplanan bir milyondan fazla insan Sovyet rejimine karşı tepkisini dile getiriyordu. Bu mitingler, devlet organlarının ve Komünist Partisi mensuplarının yüreğinde korku uyandırıyordu. İdareciler, meydanda toplanan insan selini görüp bazı konularda taviz vermek mecburiyetinde kaldılar. Bundan faydalanan demokratik düşünceli, milliyetçi aydınlar düşüncelerini halka ulaştırmak için Komünist Partisi yöneticilerine baskı yaparak kendi fikirlerini yayan gazeteler çıkarmaya başladılar. Bunlardan birisi de Karabağ’a Halk Yardımı Komitesi’nin organı “Azerbaycan” gazetesi idi. Gazetenin ilk sayısı çeşitli zorlukları ve bürokratik engelleri aşarak 2.10.1989. günü yayımlandı2. Gazete haftada bir defa yayınlanıyordu, ancak Sovyet sansürünü yerle bir edince çok kısa bir zamanda 250 bin tirajlı gazeteye çevrildi. Onun ardınca Azerbaycan Halk Cebhesi’nin yayın organı olan “Azadlıg” gazetesi3 çıkmaya başladı. Gazetenin adının altında “Elgücü, selgücü” kelimeleri yerleştirilmişti. Sovyetler Birliği zamanında yayınlanan gazetelerin hepsinin üzerinde “Bütün ölkelerin proletarları, birleşin!” sözlerinin yazılması adeta kanun gibiydi. Yeni yayın hayatına başlayan gazeteler ise bu sloganı yazmaktan vazgeçtiler. Her gazete kendi döşönce tarçına yönelik bir sloganı başlıüına taşıyordu. Komünist Partisi’nin kontrölü dışında bazı gazeteler yayınlansa da, ülkedeki sansür prangası henüz kırılmamıştı. Sansür, dikkatini öçellikle yeni yayınlanan gazetelere yöneltmişti. 1990 yılında 19’unu 20 Ocağa bağlayan gece Rus Kızıl Ordusu’nun Bakü’de silahsıç insanlara hücum ederek katliam yaratması ve 130’dan fazla insanın ölümü, 600’den fazla insanın yaralanması Sovyet döçenine olan göveni yerle bir etti. Azerbaycan Komünist Partisi’nin yayın organı olan “Kommunist” gazetesi çalışanları “Seher” adlı A-3 formatlı 8 sayfalık bir gazete yayınladılar4. İki milyon tirajla yayınlanan bu gazete halka bedava dağıtıldı. Bir yıldan fazla bir möddet çarfında “Kommunist” gazetesinin ilavesi gibi yayınlanan “Seher” gazetesi sonralar bağımsız bir gazete oldu. 1989-1990’lı yıllarda gazeteciliüin gelişmesine baktıüınıçda yeni yayın hayatına atılan gazetelerin herhangi bir siyasi veya sosyalteşkilata bağlı olduğunu göröröç. Yani bütün bu yayın organları Sovyetler Birliüinin gelenekselkalıbından dışarı çıkamamıştı. Ancak bu kabuüu ilk defa “Ayna” gazetesi kırdı5. “Ayna”, Azerbaycan basın tarihine birçok yenilikler getirdi. 1990 yılının Ağustos ayında A-3 formatda 8 sayfa olarak yayın hayatına başlayan gazete, başlıüına böyük hurufi şairi İmadeddin Nesimi’nin “Bende sıüar iki cihan...” misrasını taşımıştı. İlk zamanlar haftada bir defa ve Pazar gönü yayınlanan gazete 1991 yılı Ocak ayından itibaren 16 sayfa olarak yayınlanmaya başladı. Bazen yeni haberleri okuyucuya ulaştırmak gayesiyle A-3 formatında 4 sayfa ve gün aşırı yayınlansa da,6 önemli sayılacak haberler oluşmadığı zaman yine haftada bir yayınlanmaya başlamıştır. Bazen 48 sayfa ve belirli bir müddette de 60 sayfa olarak basılmıştır. “Ayna” gazetesi reklamcılıkta da bir ilki gerçekleştirmiştir. “Ayna” gazetesi, dış basınla da ilişkisini kurarak onlarda yayınlanan haber ve makalelerden öçetler veriyordu. Moskova’da elde edilmesi mümkün olmayan gazetelerle de direkt irtibata geçmişti. “Ayna” ilk olarak Türkiye’de yayınlanan “Tercüman” gazetesinin materyallerinden de faydalanıyordu7. “Ayna” 1991 yılı Ocak ayından başlayarak basın öçeti yayınlamakla yetinmedi ve sosyo siyasi bir gazete olarak yayınlanmaya başladı8. İlk sayılarda dışarıdan alınan haberler Ağırlıklı olsa da, ölke basınından alınan çeşitli makaleler de görülmeye başladı. Azerbaycan’da 372 gazete, 113 dergi, 25 basın ajansı, 8 TV kuruluşu devletten için alarak faaliyet yörötmek istediüini bildirmişti9. Bunların arasında “Ayna” gazetesinin Kuzey Kıbrıs’la ilgisini araştırmamız da tesadüfi değildir. Azerbaycan basınında kendine has yeri ve ağırlığı olan “Ayna” gazetesi liberal yönüyle tanınıyordu. Geçen seferki araştırmamıçda milli muhtevalı gazete ve dergilerin Kıbrıs probleminde tamamen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni desteklediğini ortaya koymuştuk. Herhangi bir kurum veya teşkilata bağlı olmayan “Ayna” gazetesinin Kuzey Kıbrıs’la ilgili düşünceri dikkate dEğerdi. “Ayna”da Kuzey Kıbrıs’la ilgili ilk yazı Azerbaycan milletvekili Cümşöd Nuriyev’e aitti10. O, Rum kesiminin Yunanistan ve diüer ölkelerle birge, KKTC’nin, adada yaşayan Türklerin, Türkiye Cumhuriyeti’nin aleyhinde yürüttüğü gizli görüşmeleri tenkit ediyor ve Azerbaycan okurunu aydınlatıyordu. Cümşöd Nuriyev Beyin bu uyarısı Azerbaycan kamuoyunun dikkatinden kaçmıyordu. Azerbaycan Halk Cephesi ve Azerbaycan Devlet Başkanı Ebülfez Elçibey 1992 yılının 24 Ağustos’unda AHC’nin bazı önderlerinden oluşan bir delegeyi Kuzey Kıbrıs’a yolluyor11. Kuzey Kıbrıs konusunda makale yazanların arasında Ismail Ümidli’nin makaleleri son derece seviyeli idi. O, Kıbrıs meselesini daha çok tahlilediyordu. “Denktaş ödün vermek niyetinde değil. Kıbrıs problemi: görüşmeler bir sonuca varacak mı?”12 adlı makalesi bu bakımdan dikkate şayandır. Yazarın ileri sördöüö fikirler son derece gerçekçi ve akılcı idi. Bu da İsmail Bey’in olayları günü gününe takip etmesinden kaynaklanıyordu. 1993 yılı Haziran ayında meydana gelen ihtilalile milliyetçi kadrolar hakimiyetten uçaklaştırıldılar. Bu da Kuzey Kıbrıs meselesinin kısa müddetli de olsa, unutulmasına çemin hazırladı. 1997 yıllarına kadar “Ayna” gazetesinin sayfalarında Kıbrıs problemi ile ilgili ciddi yazılara rastlamıyoruç. Dış ölkelerin basınından alınan haberler de kamuoyuna bu konuda doyurucu bilgiyi aktaramıyordu. 1997 yılı Ağustos ayında İsviçre’nin Montre şehrinde Birleşmiş Milletler’in vasıtası ile Kıbrıs’daki iki devlet başkanının yaptıüı görüşmeleri “Ayna” gazetesi şöyle değerlendiriyor: “... Roket bunalımının atlatılmasında Yunanistan tarafının ileri sördöüö teklifler ilgi çekici vasıtadır. Reuters Ajans’ın aldığı bilgiye göre Montredeki görüşmelerde, Güney Kıbrıs Rum tarafı, Kuzey tarafının silahlanmadan vazgeçmesi durumunda Ada’ya Rus füzelerini yerleştirmekten vazgeçecegini bildirmiştir. Yani, Eğer Türkler silahlanmayı bırakırlarsa Yunanistan-Rum tarafı ilave silah almayacaktır. “13 Gazete yalnızca KKTC ile Doğrudan bAğlantısı olan meseleleri aydınlatmıyor, aynı zamanda Kıbrıs’la ilgili problemleri hep dikkat merkezinde tutuyordu. Hatta adanın Rum kesiminde devlet başkanlığı seçimlerinde Yunanistan’ın hangi partiyi desteklediğini, bu parti hakimiyete gelirse Ada’daki iki devletin kaderinin nasıl olacağını bile tahmine çalışıyordu14. Veya Amerikalı diplomat Halbrook’un Kıbrıs probleminin çöçömö ile ilgili olarak tayin edilmesine de gazete kendi fikrini bildiriyordu15. Halbrook’un hazırladıüı plan ve önceki faaliyetleri göz önüne alınarak problemin çöçömönde herhangi olumlu bir sonuca varamayacAğını ortaya koyuyordu. Hatta yazar makalesine şu başlıüı seçmişti: “Kipr: bütün kozırlar (vasıtalar) oyundadır”. Yunanistan Dışişleri bakanı Teodoros Pangalos’un Ermenistan’ın başkenti Erivan’a gitmesi de gazetenin muhabiri Nurani’nin dikkatinden kaçmıyor. O, Yunan diplomatlarının nerede olurlarsa olsunlar Kıbrıs problemine dokunacaklarını biliyordu. Pangalos ise daha aşırı derecede bu meseleni dile getiriyordu. Bu konuda o “Kipr: söz muharebesi devlet muharebesine dönecek mi?”16 adlı geniş bir makale yazıyor ve sonuçta şunları diyordu: “...Yunanistan’ın Dışişleri bakanı T.Pangalos açık-saçık konuşmaları ile tanınmıştır. O, Erivan’da bulunduğu zaman Azerbaycan hökümetinin yanlışlıklarını kendilerine bildireceüini vaad etmişti. Ve Pangalos Azerbaycan’a ayak basar basmaz beyanat verib, ölkesinin Ermenistan’a karşı böyük sempati beslediüini bildirdi. ...Yunanistan’ın Dışişleri bakanı, Türkleri, hırsız, katil, vahşi olarak tanımladıüını ve onlarla görüşmeler yapılamayacAğını bildirmiştir”. Atalar ne güzel söylemiş: “Oğru (hırsız) öyle haykırdı ki, Doğrunun bağrı yarıldı”. Diüerlerini bir tarafa bırakalım, Yunanistan Dışişlerinin böylesi edepsizliği Yunanlıların Türklere karşı hangi duyguları beslediğini ispat etmektedir. Türk istihbaratının elde ettiüi bilgilere göre Rus yapımı olan S-300 füzelerinin satın alınması için Rum tarafına verdıüı 150 milyon dolarlık yardımı Atina, Avrupa Birliüı tarafından kendilerine verilen ve ekonomilerinin gelişmesinde kullanılacak krediden ayırarak vermiştir. ...Yunanistan Hava Kuvvetlerini Ege deniçinin Sakıç adasına yerleştirirse Türkiye’nin Karadeniç ve diüer batı bölgelerini de kontrolü altına alabilir. Nurani, Yunanistan’ın bu hareketlerini “Ada’nın Rum kesimindeki hökömetle Türkiye arasında savaş tohumu ekmek” şeklinde dEğerlendirmiştir. Ada’daki Rum devletinin Rusya’dan S-300 füzeleri almak istemesi “Ayna”nın daimi olarak konusu olmuş ve olayların gidişini rahatsıçlıkla içlemiştir. “Sorumluluk Yunanistan’ın üzerindedir”17 başlıklı makalede şunlara işaret edilmiştir: “Kıbrıs Cumhuriyetinin topraklarındakı Pafos askeri bölgesine Yunanistan Hava Kuvvetlerinin 4 adet F-16, 2 adet S-130 askeri nakliye uçağı inmiştir. KKTC Geçitkale Askeri Hava Birliğine Türk Hava Kuvvetlerinin iki F-16 savaş uçağı inmiştir”. “Türkiye, yakın Doğuya dönüyor” adlı makalede de KKTC’den bahs-ediliyor, Ada’daki Rum kesiminin Rusyadan silah alma çabalarının Doğura bileceği problemler konu ediliyor. Silah alımı durdurulduktan sonra da gazete bu icraatın arkasında nelerin olduğunu şöyle açıklıyor: “Adada bunu anlamamış olamazlar. S-300 füzelerini Türkiye ile ilişkilerde alışveriş vasıtasına çeviremediler. Lakin Rusya’dan föçe rampalarını alma isteüine karşılık Güney Kıbrıs’a Moskova’nın desteüini almışlardır. Şimdi Yunanistan’ın Rusya’dan buna bençer bir desteği koparmak istemesi ümit edilebilir”18. Sonuç olarak “Ayna” gazetesinin Kıbrıs probleminin halline olan yaklaşımını aşağıdaki gibi değerlendire biliriz. Kıbrıs’ta durumun belirli bir döçene sokulmasında tarafların iyi niyetli olması yeterlidir diyemeyiz. Avrupa kurumları ve teşkilatları, her şeyden önce de Avrupa Birliüi’nin öçerinde böyük bir sorumluluk yökö vardır. Şimdilik Kıbrısta Avrupa Birliüinin izlediği siyasi yol gerginliğin azalmasına amil olmamıştır. “Ayna” gazetesinin Kıbrıs’la ilgili yazılarını okuduğumuz zaman şu kanaate varabiliriz: 1. Dağılan Sovyetler Birliği topraklarında yayınlanan gazeteler arasında KKTC’ne daha çok ilgi duyanlar arasında “Ayna” önleri işgaletmektedir.
2. Azerbaycan g, (1989), 2 Oktyabr, sayı 1. 3. Azadlıg g, (1989), 5 Dekabr, sayı 1. 4. Seher g, (1990), 22 Yanvar, sayı 1. 5. Ayna g, (1990), Avqust, sayı 0. 6. Ayna g, (1992), 4 Avqust-28 Avqust. 7. Ayna g, (1990), Dekabr, sayı18-20. 8. Ayna g, (1991), Yanvar, sayı 1(21). 9. “Herenin öç neşri var”, (2000), Jurnalist bölleteni, sayı 4-5. 10. “Kiprde gizli danışıqlar” (deputat C. Nuriyevle müsahibe), Ayna g, 1992, 28 Avqust, sayı 46 (118), s.1, 2. 11. Şamil, A, (2000), Tanıdığım İnsanlar k, Bakı, s.11. 12. Ümidli, İ, (1992), “Denktaş göçeşte getmek niyyetinde deyil. Kipr problemi Denktaşla bir netice verecek mi?”, Ayna g, 4 Noyabr, sayı 56(128), s.1, 3. 13. Nurani, (1997), “Kipr: danışıglara ara verilib”, Ayna g, 25 Avqust, sayı 35(514), s.18. 14. “Nikosya: Yunan Kipr mühalifeti Prezident seçkilerine vahid namized ireli sürecek”, (1997), Ayna g, 28 İyun, sayı 25(506), s. 5. 15. “Kipr: bütün kozırlar oyundadır”, (1997), Ayna g, 14 İyun, sayı 23(504), s.17. 16. Nurani, (1997), “Kipr: söz müharibesi dövlet müharibesine çevrilecek mi?”, Ayna g, 4 Oktyabr, sayı 39(520), s.17. 17. “Mesuliyet Yunanistanın boynuna düşür”, (1998), Ayna g, 20 İyun, sayı 24(556), s.3. 18. Nurani, (1999), “Kiprin yunan qismi Rusyanın S-300 roketlərindən imtina edib”, Ayna g, 9 Yanvar, sayı 1(584), s.16. “Quzey Kıbrıs (Mən belə gördüm)” kitabını hazırlayarkən aşağıdakı kitablardan istifadə etdik. 1. Rauf R. Denktaş, Kıbrıs davamız, Köksav yayınları, Ankara, 1991. 2. E.Kasımoğlu, Eski gönler, eski defterler, Röpotaj, inceleme, araştırma. Yorum yayınçılık, Lefkoşa. 3. İ.Bozkurt, Yusufçuklar oldu mu?, Cem yayınevi, İstanbul, 1991. 4. İ.Bozkurt, Mangal, Galeri Költör Yayınları, 1995. 5. Şiir gecesi, (hazırlayanı: İ.Bozkurt, A.Dağlı, M.Kansu), İ Uluslararası Kıbrıs ve Balkanlar Türk Edebiyyatları Sempoçyumu, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, DAÜ, 1998. 6. Turnalar, Uluslararası Türk dili, edebiyyat ve çeviri dergisi, Gazimağusa, 1998, sayı 1. 7. Turnalar, Uluslararası Türk dili, edebiyyat ve çeviri dergisi, Gazimağusa, 1999, sayı 2. 8. Sabahattin İsmail, 150 soruda Kıbrıs sorunu, Kastaş yayınevi, KKTC, 1998. 9. Bir daha asla, (hazırlayanı: Çiler İnci), KKTC Dışişleri ve Savunma Bakanlıüı Tanıtma Dairesi. 10. Doğu Akdeniz Üniversitesi - 1999, DAÜ haqqında məlumat kitabçası, Nokta ofset. 11. Mariya Rossidou, Tinos Lasonos, İlk Atilla etek giyiyordu, (Lefkoşada yayınlanan “Diefnis Sosialismos” (Uluslararası Sosializm) qəzetinin 1991-ci il Temmuz - Ağustos sayının Türkcə tərcüməsi. 12. İkinci Uluslararası Kıbrıs ve Balkanlar Türk Edebiyyatları Sempoziyimu (Yayını hazırlayan Feyyaz). Karşiyaka , İzmir, Türkiye, 27-29 Ekim 1998. Gazimağusa, 1998 13. İkinci Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresi. (Yayını hazırlayanlar İsmail Bozkurt, Hyseyn Ateşin, M. Kamsu) 24-27 Kasım 1998. DAU Kıbrıs Araşdırmaları Merkezi Yayımları: 6-9, Gazimağusa, 1999 - 2000, İ -_İV cild. 14. Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresi. (Yayını hazırlayan İsmail Bozkurt,) 13-17 Kasım 2000. DAU Kıbrıs Araşdırmaları Merkezi Yayımları: 13-16 Gazimağusa, 2000, İ-İV cild. 15. Kıbrısın müxtəlif şəhərlərinə aid turistik kitabçalar.
Aldadıcı bilgi. 5 Bir az tarixdən 9 Kıbrısı tanıma cəhdi 15 Kıbrısı Qarabağa bənçətdim 16 Lefkoşa (Nikosia) 20 Rauf Denktaşla görüş və Prezidentin ömür yolu. 22 Siyasi mübarizənin başlanması və Dr. Küçüklə tanışlıq. 25 Köçləri əngəlləmə cəhdi 26 Türk yetkililəri ilə dartışmalar 28 Öndərlər arasında soyuqluq 30 Kıbrısa girişin yasaqlanması. 31 Adaya yenidən gəlişi və siyasi mübarizənin gərginləşməsi. 34 Hörriyet zor kazanılan, kolay kayb ediləndir .37 Siyasi xadimlərin qəribəlikləri 39 Arçularımıçı gerçəkləşdirməyə imkan olmadı 41 Azərbaycan sevgisi. 42 AXC sədri Əbülfəz Elçibəyə QKTC səfərimiz haqda arayış .45 Osman Türkayın sorağında 54 İsmail Bozkurtla tanışlıq 58 İİ Uluslararası Kıbrıs Araşdırmaları Konqresi 61 Doğu Akdeniz Üniversitesi 64 Dostlarla görüş və yeni tanışlıqlar 68 Rauf Denktaşın nitqi. 72 Denktaşın Dağlıq Qarabağla ilgilənişi 77 Balkan konusunda dartışma 80 Gəzintilər. 86 Girneyə Doğru 88 Son toplantı. 91 Türklər Koreya savaşında 92 Kıbrısıma məktub 94 Üçüncü Konqredə 97 İki İllik hesabatlar 100 Bolqarıstan türklərinin acı taleyi 104 Türk dünyasının böyük kaybı 113 Maraşı da gördüm 117 Elçilikdə R.Denktaşla görüş 118 İsmail Bozkurtun konuşması 120 Quzey Kıbrıs haqqında elmi konfranslardakı məruzələrim. 123 Kıbrıs Azerbaycan Medyasında 125 Azadlıq qəzeti Kıbrıs haqqında. 133 “Ayna” Gazetesinin Kıbrıs Hakkında Yazdıkları. 142 İstifadə edilmiş ədəbiyyat 148
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyyatı. Bakı – 2001 Redaktor: Safruh. Texniki redaktor: Səlim Əhmədov. Korrektor: Vüsalə. Bilgisayarda dwzənləyən: Məhəbbət Yığılmağa verilmişdir: 18.10.1999. Çapa imzalanmışdır: 04.10.2001. Formatı 60x841/16 Şərti ç. v. 8,8 Hesab nəşr vərəqi 9,0 Tirajı 500.
1995-ci ildən Azərbaycan radiosunda ayda bir dəfə türk xalqlarını və topluluqlarını tanıdan “Qonaq eldən gələr” verilişini hazırlayır. 1993-cü ildən Azərbaycan Ensiklopediyasında çalışır. “Uşaq ensiklopediya”sının III cildini onun rəhbərlik etdiyi qrup nəşrə hazırlayıb. Hazırda “Türk xalqlarının tanınmış adamlar” ensiklopediyasında qrup rəhbəridir. Yüklə 7,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|