R. R. Denktaşa bağışlayıram

Antik Salamis şəhərinin xarabalıqları.

Tarixçilər adaya hakim olmuş dövlətlərdən geniş bəhs etsələr də, əhalinin etnik tərkibindən ətraflı söhbət açmırlar. Səyahət­namələrdə isə, Osmanlılar adanı fəth etməzdən öncə orada məs­cidlərin olduğu qeyd edilir. Dəniz sahillə­rin­də möhtə­şəm qala-şə­hər­lər salınma­sına baxma­yaraq, Osmanlı do­nanması 1571-ci ildə on­la­rı yenərək adaya yiyələnir.

Hər yüksəlişin bir enişi də olur. Osmanlı hökuməti 1878-ci ildə adanı Böyük Bri­taniyaya icarəyə vermək məcburiyyətində qalır. Bi­rin­ci Dünya Savaşında Os­man­lılar məğlub olduğundan, 1923-cü il Lozanı barış anlaşmasına (Lozanına sülhü) görə, ingilislərin ada­da nəzarəti güclənir. Ancaq bu, Türkiyənin ondan əlini tam çəkməsi demək deyil­di. Bunu sonrakı anlaşma­lar­dan da aydın görmək olar. İngilislər icra müddəti başa çatandan sonra adanı Türkiyəyə qaytarmadılar. 1959-cu ildə London və Surix(Zurix) anlaşmalarına görə B.Britaniya, Türkiyə və Yunanıstan Kıbrısın müstəqilliyinin qarantı elan edildilər. 1960-cı ilin avqustunda isə adada müstəqil dövlət – Kıbrıs Respublikası yaradıldı. Qəbul edilmiş Anayasaya görə, dövlət və hökumət başçısı Prezident idi. Prezidenti 5 il müddətinə yunan icması, yardımçısını isə həmin müddətə Türk icması seçə bilərdi. Qanunverici hakimiyyət birpalatalı parla­mentdən ibarət idi. Millət vəkillərinin 35-i rum, 15-i Türk idi. İcra orqanları 7-nin 3-ə nisbətindəydi. Yəni, yeddi bakandan üçü mütləq Türk olmalıydı. Dış işləri, savunma və maliyyə bakanlarından birinin Türk olması da ayrıca qeyd edilmişdi.

Anayasaya görə, adanın bütövlükdə və ya bir hissəsinin başqa bir ölkə ilə birləşdirilməsi, eləcə də Kıbrıs Respublikasının Türkiyə və Yunanıstanın birlikdə üzv olmadıqları uluslararası birliyə daxil olması yasaq idi. Anlaşma şərtləri pozulduğu halda qarantor ölkələrin birlikdə və ya ayrı-ayrılıqda adaya ordu və polis gücləri göndərmək hüququ vardı.

Bu müqaviləni Kıbrıs Türk xalqı tərəfindən Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Rum xalqı tərəfindən Baş piskopos (baş yepiskop) III Makarios imzalamışdı. Elə ilk seçimdə də III Makarios Prezident, Dr. Fazıl Küçük vitse-Prezident seçilmişdi.

Lakin III Makarios vədini pozdu. Təyin etdiyi ilk dörd bakan EOKA-çı (Ethniki Organosis Kyprion Agoniston — Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Birliyi) oldu. EOKA bölgə öndəri Yorgacis İç işlər Bakanı təyin edilmişdi. Ona “AKRİTAS” şərti adı altında rumlardan ibarət silahlı dəstələr yaratmaq və Yunanıstanla sıx əlaqə quraraq, bu dəstələri təlimləndirmək tapşırığı verilmişdi. Yaxşı təlim görmüş və silahlandırılmış bu dəstələrin qarşısına bir vəzifə qoyulmuşdu: Türkləri zor gücünə adadan qovmaq və ya məhv etmək!

Makarios Kıbrıs Respublikasının Prezidenti olsa da, adanı Yunanıstana birləşdirmək istəyini gizlətmirdi. Qəzetlərə verdiyi müsahibələrdə bunu açıq bəyan edirdi. Məs.: 1963-cü ilin 28 martında “Cyprus Mail” və həmin ilin 9 aprelində “The London Times” qəzetlərinə verdiyi müsahibələrdə deyirdi:

“Beni tanıyan hiçbir Rum, benim milli bir Kıbrıs kimliyinin yaratılması için çaba harcayacağıma asla inanmaz. Antlaşmalar bir Millet deyil, bir Devlet yaratmıştır”

(28 Mart 1963, Cyprus Mail)
“Yunanistan’a birleşmek her Kıbrıslı Rum’un daima kalpten desteklediyi bir emeldir. Bir Cumhuriyet kurarak bu emele son vermek mümkün deyildir.”

(9 Nisan 1963, The London Times)
Qəbul olunmuş Anayasanın Kıbrısı Yunanıstana qatmağı əngəllə­diyini görən rumlar, 1962-ci ilin ocak (yanvar) ayından Anayasanın 13 maddəsini dəyişmək üçün əməli fəaliyyətə keçdilər. Dəyişilməsi nəzərdə tutulan maddələr arasında vitse-Prezidentin veto hüququnun ləğvi, Türk və rum bələdiyyələrinə ayrıca seçimi əngəlləmək, 7-nin 3-ə nisbətini aradan qaldırmaq və s. vardı.

Türklərin bu dəyişikliyi qətiyyətlə rədd etdiyini görən rumlar istəklərini silah gücünə həyata keçirməyə çalışdılar. 1963-cü il dekabrın 21-də (həmin gön Kıbrısda “Kanlı Noel” kimi tarixə döşöb) AKRİTAS planına uyüun olaraq, Lefkoşada (Nikosia) Türklər yaşayan məhəllələrə, xəstəxanalara, mağazalara hücuma keçdilər. Onlar 24 saata adanı Türklərdən təmizləməyi planlaşdırmışdılar. Lefkoşada başlayan bu hücum adanın hər yerində davam etdirildi. 4000 Türk dövlət məmuru, bakanlar, millət vəkilləri vəzifədən qovulmuş, yerlərinə rumlar təyin edilmişdilər. Bu plan Türklərin dirənməsi nəticəsində baş tutmadı. Lakin 103 kəndin dağıdılmasına, 30 min Türkün qaçqına çevrilməsinə, mal-mülkünün yağmalanmasına səbəb oldu.

Xarici ölkələrin qəzetləri həmin günlər haqqında belə yazır:
Kıbrıs’ta anarşi
“21 Aralık sabahı Rumların açtığı ateşle bir Türk kadın ve erkeğinin ölmesine yol açan kurşun, hiç şübhe yok ki, bilinçli bir şekilde Türklerin tahrik edilmesi amacına yönelikti. Bundan bir ve ya iki hafta önce sivil giyimli Rumların Lefkoşa’da Türklerin kimliklerini görmek istemeleri böyük olaylara yol açmıştı”.

Guardian, 31.12.1963
Dehşete düşüren bir manzara
“...Türk evlerini gördüyüm zaman, dehşete düşüren bir manzara ile karşılaştım. Duvarlardan başka hiç bir şey yoktu. Bir napalm bombasının daha fazla mahvedebileceyinden şüpheliyim. 40 tane beton bina iskeleti saydım. Her ev ayrı-ayrı benzin dökülerek yakıldı. Tavandan evin içine enmiş olan kiremitlerin altında, yatak sustaları (birbirine karışmış), çocuk yatakları, sandalye, masa ve dolap buldum.

Ayvasıl’dan bir mil uzaklıktaki komşu köyde, 16 tane harap olmuş ve yakılmış ev saydım. Hepsi Türk eviydi. Bu köyden 100’den fazla Türk yok olmuş. Hiçbir köyde zerre kadar zarar gören bir Rum evi görmedim...”

Daily Herald, 1.1.1964.
Siyasi sorumsuzluk
“Makarios da dahil, tüm Rum toplumu eski idealleri olan silah zoru ile ENOSİS’i gerçekleştirme yoluna dönmüşler. Kıbrıslı Rumlar BM ile işbirliyine son vererek Türkleri ezmek, hatta adadan atmak istiyorlar”.

London Times, 15.4.1964

Yasaklanmış şehir’de
“Bu akşam 9 gün içinde 200 ile 300 Türk’ün katledildiyi Lefkoşa’nın Türk kesimine gittik. Biz oraya giden ilk Batılı gazeteciler idik. Orada kelimelerle anlatılamayacak korkular gördük.”

Washington Post, 28.12.1963

Robert Estabrook’un makalesi;
Kıbrıs’ta nefret
“Cübbeli ve sakallı Başpiskopos Makarios gerçekleri örtbas eden bir Bizans yeteneyine sahiptir.”

“Makarios hökumeti bilinçli bir şekilde çatışmaları başlattı ve Kıbrıs’lı Türkleri yok etmek için kararlıdır.”

Washington Post, 16.1.1964