Rahman ve Rahim Olan Allah’ın Adıyla Orijinal adı: Adab’us Salat Merhum İmam Humeyni (r a) Yayımlayan: İmam Humeyni’nin (r a) Eserlerini

Birinci Makale

Namazın tüm hallerinde ve ibadetlerin tamamında zorunlu olan adap hakkındadır ve bunu birkaç bölüm halinde açıklamaya çalışacağız.

Birinci Bölüm

İbadette kalbi adaptan ve ahiret yolundaki sâlikin batınî vazifelerinden biri de, rububiyetin izzetine ve ubudiyetin zilletine dikkat etmektir. Bu, sâlikin önemli menzillerinden biridir. Herkesin yol alma gücü, bu olgunun kuvveti derecesincedir. Daha da önemlisi insaniyetin yetkinlik ve eksikliği bu olgunun tam ve eksik oluşuna tabidir. İnsanda kendini beğenmişlik ve bencillik olgusu ne kadar çok olursa, insanlık kemalinden ve rububiyet dergahı makamından da o kadar uzak düşmüş olur. Kendini beğenmişlik ve kendine tapınma hicabı, tüm hicaplardan daha kalın ve karanlıktır. Bu hicabın yırtılması, bütün hicapların yırtılmasından daha zor olup tüm hicapların yırtılmasına bir öncüldür. Daha da önemlisi bu, gayp ve şahadet kilitlerinin anahtarı ve bu hicabın yırtılışının ardından ruhani kemaline yükselme kapılarının kapısıdır. İnsan, benliğe ve hayali kemal ve cemaline baktığı sürece, mutlak cemal ve kemalden yoksun ve uzak düşmüş olur. Allah’a doğru yol almanın ilk şartı, hak ve batıldaki riyazet ölçüsü, bu menzilden çıkmadır. O halde enaniyyet ve kendini beğenmişlik adımıyla, benlik ve bencillik hicabında aşama kaydeden her sâlikin ibadeti batıl ve yolculuğu Allah’a olmayıp nefsedir. “Putların annesi, sizin nefis putunuzdur.”¹

Yüce Allah şöyle buyuruyor: “Allah’a ve Resulü’ne hicret etmek üzere evinden çıkan, sonra kendisine ölüm gelen kişinin ecri şüphesiz Allah’a aittir.”²

Fiziki hicret ve hicretin şekli, beden ile fiziki menzilden Kabe’ye veya evliyaların (a.s) mukaddes mekanlarına yönelik yapılan hicretten ibarettir. Manevi hicret ise, nefis ve dünya evinden çıkıp Allah ve Resulü’ne doğru gitmektir. Peygambere ve veliye doğru yapılan hicret de Allah’a doğru yapılan hicrettir. Nefis, kendine bağlı olduğu ve benliğe teveccüh ettiği müddetçe yolcu değildir. Bencilliğin kalıntıları sâlikin gözünde bulunduğu, benlik şehrinin duvarları ve bencillik ilanının ezanı işitildiği sürece o mukimdir, yolcu ve muhacir değildir.

Misbah-u Şeriat kitabında İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmaktadır: “Kulluk, batını rububiyet olan bir cevherdir; o halde kulluk ile elde edilemeyen her şey, rububiyette bulunur ve rububiyet de örtülü olan her şey ise, kullukla hasıl olur.”¹

Ubudiyet adımıyla yola koyulan ve kulluğun zillet damgasını alnına vuran kimse, rububiyetin izzetine ulaşmaya yol bulur. Rububiyet hakikatlerine ulaşma yolu, ubudiyet basamaklarında yürümektir. Ubudiyette, benlik ve bencillikte yok olan şey, rububiyet himayesinin gölgesinde bulunur. Öyle ki sâlik; Ehl-i Sünnet ve Şia arasında meşhur olan hadiste² nakledildiği gibi Hak Teala’nın kendisinin kulak, göz, el ve ayağı olacağı bir makama ulaşır.

Çünkü sâlik, kendi tasarrufundan geçip, kendi vücut memleketini tamamen Hakk’a teslim edip, evi ev sahibine verip rububiyet izzetinde fani olunca da ev sahibinin kendisi işlerinin sorumlusu olur. O halde onun fiilleri, ilahi fiillerdir; onun gözü ilahi olur, Hakk’ın gözüyle bakar, kulağı ilahi kulak olur ve Hakk’ın kulağıyla duyar. Her ne kadar nefsin rububiyeti kamil olur ve izzeti hedef edinilip düşünülürse, o oranda rububiyet izzeti azalır ve eksik olur. Çünkü bu ikisi birbirlerinin mukabilindedirler: “Dünya ve ahiret, birbirlerinin kumasıdırlar.”³

O halde, Allah’a doğru yol alan sâlikin, kendi zillet makamını anlaması, ubudiyet zilletini ve rububiyet izzetini sürekli göz önünde tutması zorunludur ve bu bakış güçlendiği oranda, ibadet daha da ruhanileşir ve ibadet ruhu daha da kuvvetlenir. Böylece Hakk’ın ve kamil evliyaların (a.s) elinden tutmasıyla ubudiyetin hakikatine ve cevherine ulaşmayı başardığı taktirde ise ibadetin sırlarından bir parça anlar. Bütün ibadetlerde özellikle kapsayıcı bir makamı bulunan ve ibadetteki yeri, insan-ı kamilin yeri olan, İsm-i a’zam konumunda bulunan ve hatta İsm-i a’zam’ın kendisi olan namazda bu iki makam, yani hakikat olan rububiyet izzeti makamı ve onun saydamı olan ubudiyet zilleti makamı gizlidir. Müstahap olan “kunut” ve farz olan “secde” amellerinin bundan sonra inşallah kendisine işaret edeceğimiz bir takım özgünlükleri vardır.

Mutlak ubudiyetin kemalin en yüce mertebesi ve insaniyetin en yüksek makamı olduğu bilinmelidir. Allah’ın en kamil yaratığı Muhammed (s.a.a) asaleten ve diğer kamil evliyalar ise bağımlı olarak bu makamdan nasiplenmiştir. Bunlar dışındakilerin en mutlak ubudiyet makamından bir nasibi yoktur. Diğerlerinin ubudiyet ayakları sakat, ibadet ve ubudiyetleri ise kusurludur. Ubudiyet adımı dışında mutlak hakiki miraca ulaşılamaz. Bunun için ayet-i şerifede şöyle buyurulmaktadır: “Kulunu götüren O (Allah) yücedir.”¹

Ubudiyet adımı ve rububiyet cezbesi, o mukaddes zatı (Peygamber’i) yakınlık miracına ve vuslata ulaştırmıştır. Secdede hasıl olan ve mutlak fenadan dönüşü simgeleyen namazdaki “teşehhüt”te de risaletten önce ubudiyete teveccüh söz konusudur. Ve bu, risalet makamının da ubudiyet cevheri neticesinde olduğuna işaret olabilir. Bu konunun, mevcut sayfaların vazifesi dışında kalan uzun bir açıklaması vardır.

İkinci Bölüm

Sülûk Ehlinin Makamlarının Mertebeleri Hakkındadır

Bil ki, ehl-i sülûkun bu ve diğer makamlarda sayısız mertebe ve dereceleri vardır. Biz, o mertebelerin bazılarını genel olarak açıklıyoruz. Ama onun tüm yönlerini bilmek ve mertebelerinin hepsini saymak bu fakirin gücünden hariçtir: “Yaratılmışların nefesleri ölçüsünce Allah’a giden yolları vardır.”¹

Bu mertebelerden biri “ilim” mertebesidir. Bu da sülûk ehline bir ilmin ve felsefi burhanın ubudiyet zilletini ve rububiyyet izzetini ispat etmesidir. Tahakkuk diyarının hepsinin ve vücut dairesinin tamamının salt bağ ve bağımlılık ve de salt fakirlik ve ihtiyaçtan ibaret olduğu yüce gerçeği de ilimlerde ve aşkın felsefede açıklığa kavuşan öz marifetlerden biridir. İzzet, mülk ve saltanat, yüce mukaddes zata (Allah’a) hastır. İzzetin ve yüceliğin lezzetlerinden, hiç kimseye bir nasip yoktur. Ubudiyet ve fakirlik/güçsüzlük zilleti tüm varlıkların alınlarına kazınmış ve hakikatlerinin özüne yazılmıştır. İrfan ve şuhudun hakikati ile riyazet ve sülûkun neticesi, hakikat üzerinden hicabın kalkması, insanın kendinde ve tüm varlıklarda ubudiyet zilleti ve fakirlik/güçsüzlük ve huzu gerçeğini görmesidir. Kainat efendisine (s.a.a) isnat edilen “Ey Allah’ım! Eşyayı bana olduğu gibi göster.”² duası belki de bu makama işarettir. Yani Kainat efendisi (s.a.a), Rububiyet izzetinin şuhudunu gerektiren ubudiyet zilletini müşahede etme ricasında bulunmuştur.

O halde, eğer hakikat yolunun sâliki ve ubudiyet yolunun yolcusu, ilmî sülûk adımı ve fikri seyir merkebi vasıtasıyla bu yolu kat ederse, ilim hicabına ulaşır ve insaniyetin ilk makamını elde eder. Lakin bu hicap, “ilim en büyük hicaptır” dedikleri karanlık hicaplardandır. Sâlik, bu hicapta kalmamalı ve onu yırtmalıdır. Eğer sâlik, bu makamla yetinir ve kalbi, bu bağ ile hapsederse, aldanmaya vaki olabilir. Bu makamdaki aldanma, sâlikin bir çok ilmî ayrıntılara girmesi, düşünsel çabalar ile bu maksat için bir çok delil öne sürmesi, diğer menzillerden mahrum kalması, kalbinin bu makama ilgi duyması, fenaullah’a ulaşmak olan ideal neticeden gafil olması, ömrünü fakat burhan hicabı ve onun şubelerinde sarf etmesidir. Ayrıntıların çokluğu fazlalaştıkça hicab da büyür ve hakikatten uzaklaşmak fazlalaşır. Öyleyse, sâlik bu makamda ilim çokluğu, onun gafleti ve delil kuvveti vasıtasıyla hak ve hakikatten uzak ve talep yolculuğundan geri kalarak şeytanın oyununa gelmemelidir. Sâlik azim silahıyla kuşanmalı, gerçek ideali isteme yolunda ciddiyet göstermekten gaflet etmemeli ve kendini ikinci makam olan diğer makama ulaştırmalıdır.

Ve bu da, aklın burhan kuvveti ve ilmî sülûk ile idrak ettiği şeyi akıl kalemiyle kalp sayfasına yazması, ubudiyet zilleti ve rububiyet izzeti hakikatini kalbe ulaştırması ve ilmî bağlılık ve hicaplardan kurtulması tarzındadır. İnşallah ileride bu makama işaret edeceğiz. O halde ikinci makamın neticesi hakikatlere imanın husulüdür.

Üçüncü makam, gerçekte imanın kamillik derecesi olan “nefsin itminan ve güven” makamıdır. Allah, dostuna hitaben şöyle buyuruyor: “İnanmıyor musun?” (İbrahim): Hayır (inandım) ancak kalbimin tatmin olması için dedi.”¹ Bu mertebeye de belki bundan sonra işaret edilecektir.

Dördüncü makam, ismi ve sıfati tecellilerin tebasıyla sâlikin kalbinde zuhur eden ve onun kalbinin tamamını şuhud nuruyla aydınlatan, ilahi bir nur ve rahmani bir tecelli olan “müşahede” makamıdır. Bu makamda, zikredilmesi mümkün olmayan bir çok dereceler vardır. Bu makamda nafile ibadetlerden hasıl olan yakınlaşmadan (onun kulağı, gözü ve eli olurum, hadisine işarettir)² bir numune belirir ve sâlik kendini sonsuz denizde gark olmuş görür ve ondan sonra içinde “kader” in esaslarından bir parçanın keşfedildiği çok derin bir deniz bulur.

Bu makamların her birinin içinde, sâlik için büyük bir helaketin olduğu kendine has dereceler vardır. Sâlik, bütün makamlarda kendini bencillik ve benlikten arındırmalı ve de kendini beğenmiş ve bencil olmamalıdır. Bunlar özellikle sâlik için, kötülüklerin çoğunun kaynağıdır ve bundan sonra inşallah bu konuya işaret edeceğiz.