HAS: Geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardır. Padişah ve divan üyeleri ile beylerbeyi ve sancakbeyine ayrılır.
ZEAMET: Geliri 20.000-100.000 akçe arasındaki arazidir.beylerbeyi,sancakbeyi, müderris,naib,tabibe ayrılır.
TIMAR: Geliri 3.000-20.000 akçe arasındadır.En düşük devlet memuruna verilir.
EĞİTİM
ÖRGÜN EĞİTİM
SARAY
ŞEHZADEGAN MEKTEBİ: 7 yaşına geldiğinde şehzadeler Badi Bismillah olarak ilk derse başlarlar.
ENDERUN
HAREM
SIBYAN MEKTEBİ (Çocuk Mektebi)
MEDRESE
Osmanlı Devleti’nin ilk medresesi Orhan Bey döneminde İznik’te açılan İznik Orhaniyesi’dir.
Osmanlı Devleti’nden günümüze kalan en eski medrese ise İznik Süleyman Paşa Medresesi’dir.
Medrese’ye atanan ilk müderris Davud-u Kayser’dir.
Fatih döneminde ise dönemin Yüksekokulu sayılan günümüzdeki İlahiyat Fakültesi ayarında Sahn-ı SemanMedresesi açılmıştır.
Kanuni döneminde ise İstanbul’da Süleymaniye Medreseleri açılmıştır.( En büyük medrese).
Medreselerdeki akademik kariyer basamakları ise şöyledir;
OSMANLI BİLİM İNSANLARI
MOLLA FENARİ: II. Murat zamanında yaşamıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk Şeyhülislamı’dır.
ALİ KUŞÇU: Fatih zamanında yaşamıştır. Akkoyunlular’da elçi iken Osmanlı’ya gelerek Ayasofya medresesinin müderrisliğini yapmıştır. İstanbul’un ilk enlem ve boylamını hesaplamıştır.
ALTUNCUZADE: Fatih zamanında yaşamıştır. İdrar yollarına yönelik çalışmalar yapmıştır.
SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN: Fatih zamanında yaşamıştır. Osmanlının ilk ve en ünlü cerrahıdır. Kitabül Cerrahiyet’ül Haniyye adlı eserini Fatih’e sunmuştur. Kendisi deneysel farmakolojinin öncüsüdür.
PİRİ REİS: Kanuni zamanında yaşamıştır. Kitab’ül Bahriye’yi yazdı. Bu eserinde Amerikan’ın keşfi ve dünya haritasından ve dünyanın yuvarlaklığından bahsetti. Çizdiği ilk dünya haritasını Yavuz Sultan Selim’e sundu. Hint deniz savaşında ki başarısızlığından dolayı idam edildi.
SEYDİ ALİ REİS: Kanuni zamanında yaşamıştır. Kitab’ül Muhit (yön kitabı) ve Mirat’ül memalik (Ülkelerin Aynası) (Hint denizi seferi sırasında yazmıştır.) adında eserleri bulunur.
TAKİYÜDDİN MEHMET: III. Murat zamanında yaşamıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk rasathanesini (gözlem evi) açmıştır. Kendisi otomatik makineler üzerine Osmanlı’da ilk eser verendir.
EVLİYA ÇELEBİ: 17.yy yaşamıştır. Seyahatname adlı eseri vardır.
KÂTİP ÇELEBİ: 17.yy yaşamıştır. Bibliyograf’tır. Keşfü Zünun ( Merak edilen şey ) adlı serinde 15000’e yakın eseri künyesiyle birlikte vermiştir. Avrupa’da Hacı Kalfa ve Hacı Halife olarak bilinir. Cihannüma adında da bir Coğrafya eseri bulunmaktadır.
LAGARİ HASAN ÇELEBİ: IV. Murat zamanında yaşamış insanlık tarihinin ilk roketle uçan insanıdır.
HEZARFEN AHMET ÇELEBİ: IV. Murat zamanında yaşamış insanlık tarihinin ilk başarılı uçuşunu yapan insandır.
KOÇİ BEY: IV. Murat zamanında yaşamıştır. 17.yy da devletin durumunu, yapılacak ıslahatları belirlemek amacıyla rapor ( risale )yazmıştır.
HUMBARACI AHMET PAŞA: I.Mahmut zamanında yaşamıştır. Osmanlı Devleti’ne gelen ilk batılı teknik uzmandır. Topçu ocağını ıslah etmiştir.
NAİMA: 18.yy da yaşamıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk resmi tarihçisidir( Vakanüvist).
AHMET CEVDET PAŞA: 19.yy da yaşamış batı tarzında bir devlet adamıdır. Mecelle’yi yazmıştır.
ORDU:
İlk düzenli orduyu Orhan Bey yaya ve müsellem adıyla kurdu. Ancak bu ordunun fetih hareketlerine yetişememesinden dolayı Murat Edirne’de Kapıkulu Ocakları’nı kurdu. Bu ocağın özellikleri ise şunlardır;
Asker ihtiyacını Pençik (esir edilen her beş kişiden birinin askere alındığı sistem) ve Devşirme usulleriyle (her Hristiyan ailelerden gönül rızası alınarak Müslümanlaştırıp asker ve memur ihtiyacını giderme sistemi) karşılanmıştır.
Bu sınıftaki askerler her padişah değişikliğinde Cülus bahşişi alırlar ve her üç ayda birde Ulufe adında maaş alırlar.En etkili ocağı Yeniçeri Ocağı’dır.
KARA KUVVETLERİ
KAPIKULU OCAĞI
Acemioğlanlar: Herkesin ilk geldiği yer. Günümüzdeki Acemi birliği.
Yeniçeriocağı : Ordunun vurucu kısmı
Cebeci ocağı: Silah bakım ve onarım
Topçu ocağı: Top yapar.
Top Arabaları ocağı: Top arabası yapar.
Humbaracı ocağı: Ateşli silahlar yapar.
Lağımcı Ocağı: Tünel kazar,fitil yani dinamit döşer.
EYALET ASKERLERİ
Ordunun en kalabalık sınıfıdır.
Tımar toprağından elde edilen gelirle geçimini sağlar.
Ancak Tımar sistemi XVII.yy dan itibaren bozulmuştur.
YARDIMCI KUVVETLER
Beşliler (Savaş esnasında acil beş evden alınan bir erkeğin oluşturduğu birlik)
Sakalar (Sucu)
Turnalar (Haberci)
Deliler (Cesaretli)
Akıncılar (Sınır boylarını korur.)
Azaplar( Bekar erkek)
Yaya ve müsellemler
DENİZ KUVVETLERİ
Karesioğulları’na son vererek denizci olundu.
Komutanına kaptan-ı derya askerine ise levent denir.
Gelibolu;Rusçuk,Edincik,Sinop,Samsun,Trabzon,Karasamürsel,İzmir,Antalya’da tersaneler açıldı.
Fatih zamanında Karadeniz,Kanuni zamanında ise Akdeniz bir Türk gölü haline geldi.
Fiskalizm: Gelirleri en üstte giderleri en düşüğe azaltmayı benimseyen ekonomik anlayıştır.
Merkantilizm: Zenginliğin ölçüsünün toprak değil de altın ve gümüş gibi değerli madenlerle ölçüldüğü sistemdir. Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir.
Narh sistemi: Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlarına müdahale etmesidir.
Gedik: İş yeri açma ruhsatıdır.
Lonca teşkilatı: Ahilikten farkları; Gayrimüsliminde üye olması ve cihata katılım olmayışıdır. Başında bulunana Şeyh veya Pir denir. Lonca’nın devletle veya esnafla ilişkisini Kethüdalar sağlar.Esnafı Muhtesipler denetler.Esnafları Yiğitbaşı korur.Malın kalitesini ise Ehli Hibre’leryapar. Devlete fiyatlandırma konusunda yardımcı olur.
PARALAR
BASAN PADİŞAH
CİNSİ
İSMİ
ORHAN BEY
GÜMÜŞ
AKÇE
II.SÜLEYMAN
BAKIR
AKÇE
FSM
Altın
SİKKE-İ HASENE
S.ABDÜLMECİT
KAĞIT
MECİDİYE(KURUŞ)
DEMİR
SULTANİ
VERGİ
VERGİLER
ÖŞÜR: Müslümanların ürünlerinden peşin olarak 1/10 oranında alınan vergi.
HARAÇ : Gayrimüslimlerin ürünlerinden peşin olarak 2/10 oranında alınan vergi.
CİZYE: Gayrimüslimin askere gitmemesi karşılığı ödediği vergi.
AĞNAM: Küçükbaş hayvanlardan alınan vergi.
ÇİFTHANE: Bir köylünün bir çift öküzüyle devlete ait olan tarlayı sürdüğü kadar ödediği vergi.
ÇİFTBOZAN: Mazeretsiz olarak iki yıl üst üste ekmeyenden alınır. Üretici üçüncü yılda ekmezse toprak elinden alınır.
AVARIZ: Olağanüstü durumlarda alınır.
DERBENT: Köprü yol ve geçitlerden geçenlerden alınır.
BAC: Pazarcılardan alınır.
MİMARİ VE SANAT
MİMARİ
SARAYLAR
Osmanlı Devleti’nin ilk sarayı Orhan Bey zamanında Bursa’da açılan Bey Sarayı’dır.
En uzun süre yönetim merkezi olan sarayı Topkapı Sarayı’dır.
İlk ısıtmalı sarayı XVIII. yy’da Ağrı Doğubayazıt’ta inşa edilen İshak Paşa Sarayı’dır.
Batı tarzında yapılan ilk sarayı mimarlığını Serkis Balyan’ın yaptırdığı II. Abdülhamit’in yönetim merkezi olarak kullandığı saray Yıldız Sarayı’dır.
Ayrıca Sultan Abdülaziz zamanında Çırağan ve Beylerbeyi sarayları da yapılmıştır.
CAMİLER
Osmanlı devletinin ilk camisi İznik’te yapılan Hacı Özbek Cami’dir.
Mimar Sinan ise yaptığı camileri kategoriye ayırmıştır. Buna göre;
ÇIRAKLIK: Şehzade Camii
KALFALIK: Süleymaniye Camii
USTALIK: Selimiye Camii
Osmanlıda batı tarzında yapılan ilk cami İstanbul’da yer alan Nuruosmaniye Camii’dir.
Dört ve altı minareli camilere sadece Osmanlı Devleti’nde rastlanır.
Sultan Ahmet Camii ise Mimar Sinan’ın öğrencisi Sedefkar Mehmet Ağa tarafından yapılmıştır.
SANAT
Hat: Arapça’yı güzel yazma sanatıdır. Hattın en önemli temsilcisi “hattatların kıblesi” unvanlı Şeyh Hamdullah’tır. Hafız Osman, Hattat Osman ve Ahmet Karahisari ünlü hattatçılardandır.
Minyatür: Uğraşana Nakkaş veya Musavver denir. Resmin yerini almıştır. Perspektif kurallarına uyulmayan ve içindeki insani figürlerin boyutlarını statüye göre değişen sanat dalıdır. En önemli nakkaşlar Matrakçı Nasuh, Levni ve Nakkaş Sinan Bey’dir.Sinan Bey’in yapmış olduğu Gül Koklayan Fatih eseri minyatürü portre görünümüne geçirmiştir.
Tezhip: Kitap süsleme sanatıdır. Uğraşana “Müzehhip” denir.
Resim:
Portresini yaptıran ilk padişah Fatih’tir. Fatih’in portresini İtalyan sanatçı Bellini yapmıştır.
II. Mahmut ise portresini devlet dairelerine astırdı.(Tasvir-i Hümayun)
Osmanlı’da ilk resim sergisini Şeker Ahmet Paşa açmıştır.
Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah Tacirleri tabloları ile ise Osman Hamdi Bey ünlendi.
Müzik
“Müzik ilminin şeyhi” lakaplı Itri, Dede Efendi, Tanburi Cemil Bey ve Hacı Arif Bey önemli bestekarlardır.
Çinicilik: İstanbul, İznik, Diyarbakır ve Kütahya önemli çini merkezleridir.
YAZI, DİL VE EDEBİYATI
Sözlü Edebiyat: Karacaoğlan (17.yy), Dadaloğlu, Köroğlu önemli sözlü edebiyatçılarıdır.
Yazılı Edebiyat: Baki, Nebi, Nabi, Nefi (17.yy Siham-ı kaza (kaza okları) adında bir eseri vardır.),Fuzuli (Leyla ile Mecnun) ve Nedim
OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ DÖNEMİ
OSMAN BEY
Lakabı Fahruddin’dir.1302 yılında Bizans ile yaptığı Koyunhisar Savaşı’nı kazanıp Bilecik’i merkez yaptı.
İlk defa vergi aldı.
İlk defa kadı ataması yaptı.( İlk kadı Dursun Fakih’tir.)
ORHAN BEY DÖNEMİ
1326 yılında Bursa’yı alıp başkent yaptı.
Bursa’nın alınmasına tepki duyan Bizans ile 1329 ‘da Palekanon (Maltepe) ( Eskihisar) Savaşı’nı kazanarak İznik’i alıp başkent yaptı. Bizans imparatoru olmak isteyen Kantakuzen’e yardım etti ve karşılığında kendisine Çimpe Kalesi hediye edildi. Bu kale Osmanlı’nın Rumeli’deki ilk toprak parçasıdır. Karesioğulları’na son verilerek Anadolu Türk siyasi Birliği için ilk adım atıldı. Kendisi döneminde ayrıca;
İlk defa iskân politikası uygulandı.
İlk defa Yaya ve Müsellem adıyla ordu kuruldu.
İlk defa Divan-ı Hümayun kuruldu.
İlk defa vezir ataması yapıldı. (Atanan ilk vezir Alaaddin Paşa’dır.)
İlk defa medrese açıldı. (İznik’te açılan bu medrese İznik Orhaniyesi adındadır.)
İlk defa müderris ataması yapıldı. (Medreseye atanan ilk müderris Davud-u Kayser’dir.)
İlk defa gümüşpara basıldı. (Gümüş olan bu paraya akçe ismi verildi.)
İlk defa camii yapıldı. (İznik Hacı Özbek Camii)
İlk defa saray yapıldı.( Bursa’daki Bey Sarayı )
İlk defa Sultan unvanını kullandı.( Sultan’ül Guzat ( Gazilerin Sultanı)unvanını kullandı.)
I.MURAT DÖNEMİ
Gazi Hünkâr ve Hüdavendigar unvanlarıyla anıldı. Ahilerden Ankara’yı aldı
Germiyanoğulları’nı çeyiz yoluyla, Hamitoğuları’nı para yoluyla satın aldı
1363 yılında Bizans ile yapılan Sazlıdere Savaşı sonrası Edirne alınarak başkent yapıldı. Bunun üzerine Bizans Avrupa devletlerinden yardım isteyerek bir Haçlı İttifakı oluşturdu.
İlk Osmanlı-Haçlı Savaşı Sırp Sındığı Savaşı kazanıldı. (1364)
1389 da ise I.Kosova Savaşı Haçlılara karşı kazanıldı. Savaş meydanında gezen I.Murat bir Sırplı tarafından şehit edildi.(Osmanlı tarihinde ilk ve son defa bir padişah savaş meydanında şehit edilmiştir.)
Bu savaşta ilk defa top kullanılmıştır.
I.MURAT DÖNEMİ DİĞER GELİŞMELER
Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. (Manastır’da kurulan bu beylerbeyliğine Lala Şahin Paşa atanmıştır.)
İlk defa kazasker, subaşı ve defterdar ataması yapıldı.
İlk defa Edirne’de Kapıkulu Ocağı kuruldu ve bu ocağa bağlı Acemioğlanlar, Yeniçeri ve Topçu ocakları kuruldu.
Kapıkulu ordusunun asker ihtiyacının karşılanması için Pençik sistemi (Mevlana Rüstem’in önerisiyle hayata geçirildi) uygulanmaya başlandı.
NOT:Osmanlı Devleti Balkanlarda Kalp kazanmak için İstimalet (Hoşgörü) politikasını da uygulamıştır.
YILDIRIM BAYEZIT
İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. (1391-1401 yılları arasında dört defa kuşatmıştır.)
1396 Niğbolu Savaşı ile Bulgaristan tamamen Osmanlının eline geçti ve halife Yıldırım Bayezit’e “Sultanı İklimi Rum” (Anadolu Memleketinin Sultanı) unvanını verdi.
Not: Kuşatmalara yardımcı olmak için Güzelcehisar yani Anadolu Hisarı yapılmıştır.
NOT: Beyazıt; Candaroğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları, Aydınoğulları ve Karamanoğulları’na son vererek ilk defa geniş ölçüde Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
1402 ANKARA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ
Timurdan kaçan beylerin (Karakoyunlular,Celayiroğulları) Osmanlı’ya sığınması ve Osmanlı’nın da bu beyleri Timur’a geri vermemesi.
İkisinin de Türk dünyası lideri olmak istemesi.
Beylikleri sona eren beylerin ve Akkoyunlular’ın Timur’un Anadolu’ya gelmesi için kışkırtması.
Timur’un Sivas’ı işgal etmesi.
ANKARA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
Yeni beylikler ortaya çıktı.
Yıldırım Beyazıt, eşi ve Mustafa Çelebi Timur a esir düştü.
İstanbul’un alınması 50 yıl gecikmiştir.
Yıldırımoğulları arasında 1402-1413 yılları arasında taht kavgaları başlamıştır. Bu döneme Fetret ya da “Fasıla-i Saltanat” denir.
ÇELEBİ MEHMET
Osmanlı devletinin ikinci kurucusu sayılır.
Kendisi döneminde Musa’yı destekleyen Şeyh Bedrettin İsyanı çıkmıştır.(Bu isyan Osmanlı Devleti’ndeki ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanmadır.)
Bu dönemde Düzmece Mustafa isyanı çıkmıştır.
II.MURAT
Tahta çıktığında Macaristan üzerine sefer yapan Murat Anadolu’da Karamanoğulları isyan edince Macarlar ile kuruluş döneminin en kötü antlaşması olan Edirne Segedin Antlaşması’nı imzalamıştır. Bu antlaşmaya göre Sırp krallığı kurulacak ve 10 yıl boyunca savaşılmayacaktır. Bunun üzerine II. Murat tahtını 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’e bırakmıştır. Ancak ufak yaştaki bir çocuğun tahta geçtiğini gören Avrupalılar Edirne Segedin’i bozup bir haçlı ordusu oluşturmuştur. Bunun üzerine devlet adamları yeniçerileri kışkırtıp Buçuktepe İsyanı’nın çıkmasını sağlayarak (ilk yeniçeri isyanı)Fatih’in babasına bir mektup yollamasını sağladılar. Bunun üzerine ordunun başına geçen II. Murat Varna Savaşı’nı sonrada II. Kosova Savaşı’nı Haçlılara karşı kazandı.
II. Kosova Savaşı’nın sonuçları ise şunlardır;
1683 II. Viyana’ya kadar Osmanlı’nın üzerine bir haçlı ittifakı kurulamadı.
Balkanlar kesin Türk yurdu haline geldi.( Tarihteki Miryakefalon Savaşı ile sonuçları açısından benzerlikler gösterir.)
OSMANLI DEVLETİ YÜKSELME DÖNEMİ
FATİH SULTAN MEHMET
İstanbul’un fethinin nedenleri;
İstanbul’un Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünü bozması
Bizans’ın Anadolu beylikleri ile işbirliği içinde olması
Peygamber efendimizin Hadis-i Şerifi
Bizans’ın Avrupalı devletlerden yardım isteyerek Haçlı Seferleri’ne neden olması
İpek yolu ve boğazlara sahip olması
Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini devlete karşı kışkırtması
Fetih için yapılan hazırlıklar
400 parçalık donanma hazırlandı.
Rumelihisarı yaptırıldı.(Boğazkesen)
Şahi toplarının döktürülmesi.
Anadolu beylikleriyle saldırmazlık (Karamanoğulları ile) antlaşmaları imzalanması.
Hareketli kuleler ve mancınık sisteminin oluşturulması.(Silivri ve vize kaleleri alındı.)
Bizans’ın aldığı önlemler
Grejuva ateşini çoğaltmaları.
Haliç’e zincir çekildi.
Avrupa’dan yardım istendi.
Bizans savaş sırasında komple Katolik oldu ve bu Katolikliğe bir tek kişi karşı çıktı. Bizans’lı yüksek devlet memuru olan Notaras “ İstanbul’da Latin külahı görmektense Osmanlı’nın sarığını görmeyi tercih ederim.” demiştir.
İstanbul 29 Mayıs 1453’te fethedildi. Fethin sonuçları şunlardır;
II. Mehmet Fatih unvanını aldı.
İstanbul başkent yapıldı.
Ortaçağ kapandı Yeniçağ başladı.
İpek yolu ve boğazlar Osmanlı’nın denetimine girdi. Bunun üzerine Avrupalı devletler İspanya ve Portekiz’in önderliğinde 1492 yılında Coğrafi Keşifler başladı.
Ateşli silahların surları yıkabileceğinin anlaşılması üzerine feodalite rejiminin sonuna gelindi.
Osmanlı’nın kuruluş dönemi sona erdi yükselme dönemi başladı.
İstanbul’dan kaçan bilginler İtalya’ya giderek Rönesans’ın başlamasına neden oldular.Bu dönemde Venedik ile yapılan savaş sonucu 1479 yılında ilk defa Osmanlı devleti kapitülasyon vermiştir.
ANADOLU’DA;
Candaroğulları’ndan Sinop ve Samsun,
Karamanoğulları’ndan Konya ve Karaman,
Trabzon –Rum İmparatorluğu’na son verildi.
Cenevizliler’den Amasra alındı.
1473 Otlukbeli Savaşı’yla Akkoyunlular’dan Doğu Anadolu alındı.
BALKANLAR’DA;
Sırbistan (Belgrat hariç)
Arnavutluk
Bosna-hersek
Eflak(Romanya)
Boğdan (Moldova)
Mora yarımadası
Kırım alındı (Karadeniz Türk gölü haline geldi.)Rodos kuşatıldı fakat alınamadı.
FATİH DÖNEMİ DİĞER GELİŞMELER
Topkapı sarayı yapıldı.
İlk defa altın para basıldı.(Sikke-i hasene)
İlk defa İstanbul’da medrese açıldı (Sahnı Seman Medresesi (ilahiyat fakültesi)
Kanunname-i Ali Osmani yani örfi hukuk kuralları yazılı hale getirildi.(Padişahın mutlak otoritesi için kardeş katlini getirmiştir.)
Fatihle beraber divana sadrazamlar başkanlık etmeye başladı.
II.BEYAZIT DÖNEMİ II. Beyazıt taht kavgasına giriştiği cemi mağlup etti. Bunun üzerine Cem önce Karamanoğulları’na (bunun üzerine Beyazıt Karamanoğulları’na tamamen son verdi.) sonra sırasıyla Dulkadiroğulları, Memlükler (bunun üzerine Memlükler ile altı yıl savaşıldı ancak bir sonuç alınmadı.) oradan da Rodos Şövalyeleri’ne ve en sonunda Papa’ya teslim edildi. Böylece Osmanlı tarihinde ilk defa bir iç sorun bir dış sorun haline geldi. Yine bu dönemde Antalya’da çıkan Şah kulu isyanı bastırıldı. Beyazıt dönemine yükselmenin içinde duraklama dönemi denir.
YAVUZ SULTAN SELİM
1514- Safeviler’e karşı Çaldıran Zaferi ile Doğu Anadolu’daki Şii tehlikesi önlenmiştir.
1515- Turnadağ Savaşı’yla Dulkadiroğulları beyliğine son verilerek Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
1516- Mercidabık Savaşı’yla Memlükler mağlup edilerek Suriye ele geçirildi.
1517- Ridaniye Savaşı’yla Memlükler Devleti’ne tamamen son verildi.Ridaniye Savaşı’nın sonuçları ise şunlardır;
Halifelik Osmanlı’ya geçti. Böylece teokratik yönetim güçlendi.