Ramiz ƏSKƏr türk xalqlari əDƏBİyyati oçerkləRİ-1 Bakı – 2011
Yüklə 3,82 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qəzetə mürəttiblərinə
- Hürriyyət haqqında
- Balkan nəğmələri
| Acı həqiqət
(«Bakırqan»dan) Tatar bayı – bilgiçi, Türmələrə girgiçi; Ömür boyu nə etmiş – Orda məlum olğuçu. Bay çağında gülgüçü, Eybin-suçun görgüçü; Tapılmaz bu miskini Doğru yola sürgüçü. Bayın var naxşı derlər, Hər feli yaxşı derlər; Onun dörd bir yanına Münafiqlər dolğuçu. Malı-mülkü bitdisə, Var-dövləti getdisə, Malın qədrin bilməz der, Dostları da gülgüçü. Doğma dil Ey doğma dil, gözəl dil, atam-anamın dili! Çox şeyləri öyrəndim mən səninlə ilgili. Beşikdə layla çaldı anam bu dildə mənə, Hər gecə nağıl dedi mənə bu dildə nənəm. Ey doğma dil! Hər zaman sənin köməyin ilə, Sevincimi, qəmimi daim gətirdim dilə. Ey doğma dil! Səninlə dilə gəldi ilk duam: Qoru, dedim, sən məni, ata-anamı, xudam! Yer yuxusu Çölə ağ qardan Qış yorğan salmış. Yaza qədər yer Yuxuya dalmış. Yatar, oyanmaz, Qış tam ötüncə, – Quşlar cənubdan Geri köçüncə. Yazın ayları, Aprel, mayları, Çox gözəl olur Daşan çayları. Orman uğuldar, Oxuyar quşlar, Göylər kükrəyər, Yağar yağışlar. Gün boyu oxşar Günəş nuru, meh; Hər gecə düşər Qalın qırov, şeh. Düşər yadına Həm o da, bu da, Neçə ki yatar Görər yuxuda. Sakit yatar yer, Görər şirin düş. Oyanma hələ, Gözlə, ötsün qış! Qəzetə mürəttiblərinə Millətin əfkarını tərtib edənlər sizsiniz; Çarəsiz dərdə dəva tərkib edənlər sizsiniz. Sizsiniz, ya, yazıya, yazıçıya qeyrət verən; Yazmaya təşviq edən, tərğib edənlər sizsiniz. Sizsiniz var ömrünüzü millətə təxsis edən; Rahi-qəflətdən bizi təxlis edənlər sizsiniz. Kəndi hüsnündən xəbərsiz bir gözəl çocuq kimi, Qədrinizi kəndiniz tənqis edənlər sizsiniz. Çün səhafətlər mürəttibliyə heç lazım deyil,– Bunları, bilməm nədən, təsvib edənlər sizsiniz. Pək müxalisdir mübəzzirlik mürəttib şəninə; Namünasib işləri tənsib edənlər sizsiniz. Getsəniz də bilxəta bəzən lüzumsuz işlərə, Sonra xülqi-binnədəm təhzib edənlər sizsiniz. Sizsiniz millət yolunda daimən qaim olan, Nəfsinizi bilqiyam təzib edənlər sizsiniz. Sizə təslim eyləmiş millət bütün övraqını; Onları inci kimi mənsur edənlər sizsiniz. Çəkməyin qəm: bizcə, siz məmduhsunuz, məqbulsunuz; İştə şeiri yazmaya məcbur edənlər sizsiniz. Bu şeirim, şübhəsiz, gəlmişdir afaqi-xəyalımdan; Sizi tərdirə məcburəm, deyil kəndi xəyalımdan. Bu söz axır sözümdür: sağ olun, dostlar, mürəttiblər; Sizə dair bir az yazdım – gələncə iqtidarımdan. Hürriyyət haqqında Hara getdi senzurluq, Qulluq, darlıq, kəmxorluq? Geri baxsaq, biryolluq Onlar uzaq qaldı ya. Bir oldular zakonda Tatar, urus, yapon da; Ağ önlüklü zəbun da Tam azadlıq aldı ya. Bütün senzur yabıldı1, Dərdə dərman tapıldı, Qızıl qara boyanan Karxanalar böldü ya. Çox gənc igidlər öldü, Meyidlə dünya doldu, Adları baqi oldu Ta qiyamət dedi ya. Şagird, student – barı2, Dara asılanları,– Siz də bu arslanları Unutmayın dedi ya. Qısqanmadı malların, Qurban qıldı canların, Can verəndə şadlanıb, Gülə-gülə öldü ya. İndi getdi irəli Zəncirlənən dilləri, Millətin bülbülləri Cəh-cəh vurub durdu ya.
Getdi həsrət, ələmlər, Azad oldu qələmlər; Olsun çox-çox salamlar Ruhlarına dedi ya.
Əziz olsun duxları; Bunların ax-uxları Hürriyyəti verdi ya.
Balkan nəğmələri I Hər kəs hökm edər: – Türkiyə bitər! Balkanlar işi Hələ çox gedər. Tək bu Ədirnə Alınmır yenə. Yaniya, Şkudra Yekə həngamə. Çatalca yaman, Ağzı dolu qan, Toplar desinmi, Dastan dünyadan. Ay-hay, Çatalca, Sən yağlı qalça; Udulmayınca İstanbul harda? II Sözlə atışdıq, Əllə vuruşduq; Biz quşlar kimi, Londona uçduq. Burada türklər – Çirkin yörüklər – Ağızlarından Odlar tökülər! «Siz kimsiz?» derlər, «Biz türküz» derlər; Belə deyib heç Ümid üzmürlər. Derlər: «Osmanlı Üç istehkamı Əldə tutanda, Dayanmaz qanı. Artıq yıxıldız, Möhkəm dağıldız. Niyə tarixdən İbrət almırsız? Ruslar da artıq Yaxına gəldi; Ona nemsələr Çoxmu yer verdi»? «Qorxma nemsələr – Biznən kimsələr, Vilhelm layiq, Xəlif desələr. Bizə gəl də bir, Etsəniz səbr, Çatalcada da Sizə var qəbr!» MƏCİD QAFURİ(1880-1934) Başqırdca sesen sözü türkcənin ozan, almancanın zinger kəlməsinin qarşılığıdır, mənası xalq ozanı deməkdir. Xalqın bağrından qopan başqırd sesenləri yüzillər boyu kənd-kənd, şəhər-şəhər dolaşaraq qəhrəmanlıq dastanları (kobayır) söyləmiş, eşq və həsrət nəğmələri ifa etmiş, millətin dərdini və istəklərini dilə gətirmiş, sevincini və kədərini paylaşmış, bir sözlə, xalq ruhuna tərcüman olmuşlar. Başqırd ədəbiyyatında ilk ünlü sesen Yulay oğlu Salavatdır (1752-1800). Salavat bir qəhrəman və sesen olaraq sazı, sözü və qılıncıyla çarlıq rejiminə qarşı milli-azadlıq mübarizəsi aparmışdır. Onun könüllərə səpdiyi toxumlar cücərmiş, başqırdlar içindən Şəmsəddin Zəki, Mithafəddin Ağmolla (1831-1895), Məhəmməd Səlim Ümitbayev (1841-1907) kimi istedadlı şairlər yetişmişdir. Bu il türk dünyasında və Rusiyada anadan olmasının 130-cu ildönümü təntənə ilə qeyd edilən M.Qafuri onların arasında özəl bir yerə sahibdir.Məcid Qafuri (Əbdülməcid Qafurov) 1 avqust 1880-ci ildə Başqırdıstanın Ufa vilayətinin Sterlitamak qəzasının Yelem-Karan kəndində müəllim ailəsində dünyaya göz açmışdır. Kiçik bir təsərrüfat sahibi olan atası Nurqəni eyni zamanda arıçılıqla uğraşır, yayda pətəklərini alaraq dağ döşlərinə üz tutur, qışda kənd məktəbində müəllimlik edir, ailəsini çətinliklə saxlayırdı. Evdə, bayırda və məktəbdə atasına kömək edən Məcid hələ uşaqlıqdan həyatın çətinliklərini, yoxluq və yoxsulluğun nə demək olduğunu şəxsən görmüş və anlamışdı. Atası ona və dörd uşağına yaxşı bir gələcək təmin etmək üçün onları oxutmaq istəyirdi. Kiçik Məcid evdə atasından aldığı dərslər sayəsində oxuyub yazmağı öyrəndi. Sonra kənd məktəbinə gedən Məcid proqramı tez bitirdi və çox zaman məktəbdə atasını əvəz etməyə başladı. Məcid kəndin yaşlılarından və atasından dinlədiyi dastan və nağılları, atalar sözlərini, xalq şeirlərini yaddaşına həkk edir, mahnıların sözlərini əzbərliyordu. Oğlunun oxumaya böyük həvəsini görən Nurqəni 1893-cü ildə onu qonşu Üteş kəndindəki məktəbə göndərdi. Ancaq tale 13 yaşlı yeniyetməni sınağa çəkdi; çox keçmədən əvvəlcə atasını, sonra isə anasını itirən Məcid ağır şərtlər altında təhsilini davam etdirdi və məktəbi bitirdi. 1898-ci ildə Məcid Qafuri o dövrün ən yaxşı mədrəsələrindən birində oxumaq üçün piyada olaraq evdən çıxdı və tam 450 kilometr yol qət edərək Orenburq vilayətinin Troitsk şəhərinə gəldi. Burada Zeynulla İşanın mədrəsəsinə daxil olan Məcid üçün dərslər nə qədər asan idisə, həyat o qədər çətin idi. O, Troitskdəki varlı tatarların və başqırdların, yay tətilləri zamanı köçəri qazaxların uşaqlarına dərslər verərək, qızıl mədənlərində çalışaraq güzəranını təmin edirdi. Troitskdə türk, ərəb, fars və rus dillərini dərindən öyrənən gənc Məcid Şərq ədəbiyyatı, tarix, coğrafiya sahəsindəki biliklərini artırdı. «İşanın şagirdlərinə» adlı ilk şeirini də 1902-ci ildə burada yazdı. Mədrəsə təhsilindəki sxolastik quru təlimi, qüsurları satirik bir dillə tənqid edən bu şeir böyük gurultu qopardı, xocası ilə münasibətlərinin pozulmasına səbəb oldu, nəticədə Məcid mədrəsə hücrəsindən qovularaq şəhərdə ev kirələmək məcburiyyətində qaldı. Bu, onun onsuz da ağır olan maddi durumunu daha da pisləşdirdi. Eyni ildə gənc ədib «Dilənçilikdə keçən ömür» adlı ilk hekayəsini qələmə almaqla ədəbiyyata həm şair, həm də nasir kimi ayaq basmış oldu. 1904-cü ildə Kazana gələn Məcid buradakı yeni tipli «Məhəmmədiyyə» mədrəsəsində, 1906-1909-cu illər arasında isə Ufadaki dünyəvi «Qaliyyə» mədrəsəsində oxudu. Beləliklə, 29 illik həyatının təqribən 20 ilini müxtəlif məktəblərdə oxuyaraq keçirdi və çox yaxşı təhsil aldı. Kazanda yaşadığı illər onun həyatında silinməz izlər buraxdı. Məcid burada böyük tatar alimi və maarifçisi Qəyyum Nəsirovla (1825-1902) və ünlü başqırd yazarı Məhəmməd Səlim Ümidbayevlə, daha sonralar Abdulla Tukayla (1886-1913) tanış oldu, onlardan sosial və siyasi elmlər sahəsində çox şey öyrəndi, Krım, Qafqaz və Orta Asya türk xalqlarının durumu, habelə Osmanlı imperaiyasının vəziyyəti və siyasəti haqqında dərin məlumatlar aldı. Qafurinin ədəbi faaliyətə başladığı illər Rusya imperiyasında böyük siyasi xaos, iqtisadi və milli qarğaşa dövrü idi. Çar rejimi şiddətli fırtınadakı gəmi kimi yırğalanırdı. Bolşeviklər və Lenin çarı yıxmaq üçün fəhlələr, kəndlilər və əsgərlər arasında təşviqat və təbliğat aparırdılar. Özəlliklə Rusyanın türk xalqlarını öz tərəflərinə çəkmək üçün bol siyasi vədlər verir, çarı yıxıb iqtidar olunca hər xalqa öz dilini və milli mədəniyyətini inkişaf etdirmək imkanı verəcəklərini söyləyirdilər. Halbuki çar rejimi milli azlıqlara, özəlliklə də türk xalqlarına ana dilində mətbuat, məktəb kimi ilkin mədəni haqları belə vermək istəmirdi. Türklər müstəmləkə üsul-idarəsinin və rus şovinizminin doğurduğu milli zülm, həm də öz xalqından olan kapitalistlərin və iri torpaq sahiblərinin, sələmçilərin və tacirlərin, rejim tərəfdarı olan din mənsublarının ağır təzyiqi altında əzilirdilər. Zənginlə kasıb arasında dibsiz uçurum yaranmışdı. Ona görə də bir çox yerli xalqçı türk ziyalısı çarizmin devrilməsi ilə milli və iqtisadi problemlərin ortadan qalxacağına inanır, bolşevikləri dəstəkləyirdi. Bu durumda inqilab qorxusu qarşısında qalan çar II Nikolay 17 oktyabr 1905-ci ildə manifest imzalayaraq bəzi güzəştlərə getdi. O tarixdən başlayaraq qeyri-slavyan xalqlar, o cümlədən türklər də öz dillərində qəzət və jurnallar, kitablar nəşr etməyə, siyasi və xeyriyyə təşkilatları qurmağa başladılar. Məcid Qafuri bu zaman artıq bir xeyli məşhurlaşmışdı. Onun gerçəkçi şeir və hekayələri oxucular arasında böyük rəğbət qazanmışdı. Özəlliklə «Sibir dəmir yolu və ya əhvali-millət» (Orenburq, 1904) və «Dilənçilikdə keçən ömür» (Kazan, 1904) adlı ilk kitablarında yazar müdrik bir əda ilə sadə xalq dilində başqırdları maariflənməyə, oxumağa, mədəniyyətə, öz milli haqlarını anlamağa, müdafiə etməyə və almağa çağırırdı. 1905-07-ci illəri əhatə edən I rus inqilabı dövründə Məcid Qafurinin yaradıcılığında xalqçılıqdan, maarifçilikdən inqilabçı-demokratlığa doğru kəskin bir dönüş başlandı. Şairin sakit, öyüdçü-didaktik uslubu qısa zaman ərzində atəşin inqilab şüarları ilə dolu bir şeir dilinə çevrildi. Onun «Zamanı gəldi», «İki quş», «Azadlıq dövrü’, «Dəyişmə», «1906-cı ilin 1907-ci ilə vəsiyyəti», «1907-ci ilin cavabı» kimi şeirləri, «Aclıq ili və ya satılan qız» hekayəsi doğrudan doğruya inqilabi çağırışlarla dolu idi. Çarizmi yıxmaq üçün milləti üsyana səsləyən əsərləri yalnız oxucuların deyil, dövlət qədəmələrinin də diqqətini çəkdi. Kazan prokuroru şəhər polisinə göndərdiyi gizli məktubda yazırdı: «Asi şairin şeirlərində yüksək rütbəli məmurlar və hökumət tiran, müstəbid, başqalarına zərər verən, qaniçən canavar, düşmən adlandırıldığı halda, inqilabçılar qəhrəman, ağıllı insanlar kimi öyülməkdə, onların böyük ağacı, yəni mövcud dövlət quruluşunu yıxmağa yönələn fəaliyyətləri təqdir edilməkdədir...» Məcid Qafuri bir misyon şairiydi. İnandığı davanı son nəfəsinədək yürütdü, prinsiplərindən vaz keçmədi, evrim-devrim (təkamül-inqilab) dilemması qarşısında əsla tərəddüdə düşmədi, daim devrimdən yana oldu. Məzlumla zalımın, acla toxun qovğasında birincilərin cərgəsində yer aldı, həmişə binəsibləri sevdi, onların xoşbəxtliyi üçün savaşdı, onlar üçün yazdı, onlar üçün göz yaşları tökdü. «Halımız» şeirində öz məzlumpərəst kredosunu açıq şəkildə bəyan etdi:
Devrimin məğlubiyyəti Qafurini qorxutmadı, o, mübarizəni bezmədən, usanmadan davam etdirdi. Şair bu dövrdə öz şeirlərini «qəlbinin qanıyla» yazaraq xalqın «qəvi düşməni olan çarlıq rejimi» ilə savaşını dayandırmadı. Əksinə, onun mətin inqilabçı ruhu daha da möhkəmləndi: Mən yazıram şeirləri Ürək-bağrım qanı ilə! Savaşıram çoxdan bəri Xalqımın düşmanı ilə! Qafuri millətin dərdinə laqeyd qalan bəzi liberal, uzlaşmaz ziyalıları, sözdə vətənçi, əməldə mənfəətçi adamları ən sərt dillə tənqid atəşinə tutdu. Bu sətirlətə diqqət edək: Sevgin varsa bu millətə, vətənə, Sev onları, demə «axı mənə nə?» Şairin fikrincə, millətin qurtuluşu üçün sadəcə danışmaq, mübahisə eləmək vaxt itktsindən başqa bir şey deyildir, istiqbal uğrunda mübarizə aparmaq hər bir vətəndaşın müqəddəs vəzifəsi və borcudur. Məcid Qafurinin bir vətəndaş və şair olaraq yeganə dərdi xalqdı, millətdi, onun xoşbəxt sabahı və gələcəyi idi. Maraqlıdır ki, Qafurinin sənətində siyasi istiqlal fikrinə, məsələn, Azərbaycan və Orta Asiya şairlərində olduğu kimi açıq, sətraltı və ya dolaylı şəkildə də olsa rast gəlmirik. Ehtimal ki, bu, Başqırdıstanın coğrafi baxımdan Rusiyanın mərkəzində yerləşməsindən qaynaqlanır. Bəlkə də bu sualın cavabı aşağıdakı misralarda yatır: Millətinə xidmət edən adama Yaraşarmı uşaq kimi oynaşmaq? Oyun var ki, dəyməz xərclənən şama, Mənasızdır boş işlərlə uğraşmaq. Bu nöqtədə Məcid Qafuri ilə Başqırdıstanın müstəqil bir dövlət olması üçün var qüvvəsi ilə çalışan Əhməd Zəki Vəlidi Toğanın yolları ayrıldı. Hətta irəlidə onların arasında siyasi duel də yaşandı, Toğan əleyhinə Qafurinin çox sərt şeirlər yazmasıyla sonuclandı. Bu gündən baxarkən bu iki böyük başqırd arasındakı anlaşmazlığa, qovğaya üzülməmək əldə deyil... 1914-cü ildə I dünya müharibəsi başlayanda Məcid Qafuri onun imperialist mahiyyətini dərhal anladı, savaşın insanlara azadlıq deyil, qan, ölüm və aclıq gətirdiyini göstərən şeirlər qələmə aldı, müharibəni pislədi. 1917-ci ilin oktyabr inqilabını isə böyük sevinclə alqışladı. Şairin sosialist devriminə, Leninə, Stalinə həsr olunmuş şeirləri də vardır. Bunlara misal olaraq «Qəlbimə», «Azadlıq günləri», «İnqilab», «Azadlıq şərəfinə», «At bu şübhələri, bu qorxuları» kimi şeirləri misal göstərmək olar. Oktyabr inqilabından sonra Rusiyada çar tərəfdarları ilə bolşeviklər arasında başlayan vətəndaş müharibəsində də Qafuri tərəddüdsüz olaraq inqilabçıları dəstəklədi. «Yolumuz», «Ver əlini», «And», «Dalğalansın qızıl bayraq», «Haqq-hesab günü», «İgid tatara» şeirlərini yazaraq sovetlər və inqilabçılar lehinə siyasi təşviqat apardı. 1924-cü ildə Leninin ölümünə «Matəmin əks-sədası» şeirini yazan Qafuri daha sonra «O ölmədi» şeirində proletariatın liderinin poetik portretini çəkdi. Bu şeirlərin ideoloji yönünə baxmadann hamısının sənət nöqteyi-nəzərindən çox mükəmməl əsərlər olduğunu, başqırd dilinin poetik inkişafına böyük töhfə verdiyini etiraf etmək lazımdır. Məcid Qafurinin ən yaxşı əsərlərindən biri 1920-ci ildə yazdığı «İşçi» («Eşsə») poemasıdır. Burada başqırd və tatar kəndlilərinin yerli topraq sahibləri tərəfindən amansız istismar edilməsi, nəticədə onların dilənçi halına düşməsi və proletarlaşması realist bir şəkildə işlənmişdir. 1923-cü ildə Başqırdıstan ictimaiyyəti bütün sovet xalqları ilə birlikdə Məcid Qafurinin ədəbiyyata gəlişinin 20-ci ildönümünü o günə qədər görünməmiş bir təntənə ilə bayram etdi. Qafuriyə Başqırdıstanın xalq şairi adı verildi. Ona iriməbləğli xüsusi maaş bağlandı, böyük və rahat bir mənzil ayrıldı, xəstəliyi nəzərə alınaraq bir inək bağışlandı. 1924-29-cu illərdə tatarca çıxan «Yeni köy» qəzətində çalışan Məcid Qafuri yeni-yeni şeirlər yazmaqla yanaşı nəsr və dramaturgiya, uşaq ədəbiyyatı sahələrində də ən yaxşı əsərlərini qələmə aldı, özəlliklə hekayə və povest janrında bir-birindən maraqlı əsərlər yazdı. «Qara üzlər», «Həyat pillələri», «Şairin qızıl mədənlərində» adlı povestlər yazıçının öz gözləri ilə gördüyü, şəxsən yaşadığı olayların möhürünü daşıyır. «Qara üzlər» Qafurinin uşaq yaşlarında şahid olduğu faciəvi bir eşqin dastanıdır. Birbirlərini sevən Həlimə və Zakirin qarşısına çıxan maneələr, yəni islam fanatizmi, eşqə feodal baxışı onları «əski dünyanın qurbanları» etmiş, axırda ölümlərinə səbəb olmuşdur. Bu əsər daha sonra dram halında işlənərək səhnələşdirilmiş, uzun müddət tatar və başqırd teatrlarında uğurla oynanmışdır. Məcid Qafurinin «Həyat pillələri» adlı povesti sadə bir kəndli gəncin həyatından bəhs edir. Əsərdə Vahid adlı bir gəncin məktəb və əsgərlik həyatı, axırda inqilabçı olması, sinfi mübarizəsi sovet ədəbiyyatının sosyalizm realizmi sənət metodu baxımından təsvir edilmişdir. «Şairin qızıl mədənlərində» adlı povestdə isə Qafuri öz həyatını yazmışdır. Ünlü proletar ədibi Maksim Qorkinin «Mənim universitetlərim» adlı avtobioqrafik əsəri ilə səsləşən bu povest Məcid Qafurinin gənclik illərində Uralda Ramiyev qardaşlarına məxsus qızıl mədənlərində çalışarkən yaşadığı əzab və məşəqqət dolu olayları əhatə edir. Məcid Qafuri çox-çox sonralar Zakir Dərdmənd adlı simvolist-dekadent şairin həmin sahibkar ramiyevlərdən biri olduğunu öyrənmiş, bir şairin başqa bir şairi necə amansızcasına istismar etdiyini göstərmiş, kapitalizmin iç üzünü açmışdır. Bu əsər bir baxıma ədibin yarımçıq qalmış «Xatiratım» adlı əsərinin tərkib hissəsidir. Həyatının bu məhsuldar çağında Məcid Qafuri «Belaya çayının sahilində», «Vəhşi qaz», «Təəssürat», «Qoca ovçu», «Ural dağlarında» adlı gözəl hekayələrini də qələmə almışdır. Başqırd ədəbiyyatında təmsil janrında ilk əsərlərin müəllifi də yenə Qafuridir. Məcid Qafuri 1926-cı ildə «Qızıl ulduz» dramını, 1927-28-ci illərdə «İşçi» poemasının motivləri əsasında eyniadlı operanın librettosunu yazmışdır. Bu opera Kazanda Tatar Akademik Dram Teatrı tərəfindən tamaşaya qoyulmuş və böyük rəğbət qazanmışdır. Qafuri eynı zamanda bir çox başqırd xalq qəhrəmanlıq dastanlarını, mifoloji mətnləri, nağılları toplamış, onları ədəbi yöndən cilalamışdır. Çoxşaxəli coşqun ədəbi və sosial fəaliyyəti, ədəbiyyatın və sənətin müxtəlif sahələrındə və janrlarında əsərlər yazması, Başqırdıstanda ilkləri gerçəkləşdirməsi baxımından onu sovet türk ədəbiyyatları tarixində yalnız ünlü özbək ədibi Həmzə Həkimzadə Niyazi ilə müqayisə etmək mümkündür. Məcid Qafuri 28 oktyabr 1934-ci ildə 54 yaşında Ufada əbədiyyətə qovuşmuş və şəhərin mərkəzindəki A.Motrosov adına parkda dəfn edilmişdir. 1948-ci ildə ədibin həyatının son 11 ilində yaşadığı mənzili Qafuri ev-muzeyinə çevrilmiş, 5 metr yüksəkliyində əzəmətli heykəli ucaldılmışdır. Başqırdıstandakı bir çox elm və mədəniyyət mərkəzinə, o cümlədən Rusiya Elmlər Akademiyası Ufa filialının Dil, Ədəbiyyat və Tarix İnstitutuna, doğulub böyüdüyü rayona, bəzi məktəblərə, müxtəlif şəhərlərdəki prospekt və küçələrə Məcid Qafurinin adı verilmişdir. Ədibin yaradıcılığı ciddi şəkildə tədqiq edilmiş, haqqında saysız elmi-ədəbi məqalə, bir neçə dissertasiya yazılmışdır. Hər yönüylə Məcid Qafuri, onun həyatı, sənəti və mübarizəsi budur. Ona bugün ideoloji yöndən baxmağın, bəzi məqamları təftiş etməyin heç bir mənası yoxdur. Yeganə gerçək Məcid Qafurinin XX yüzilin ən ünlü başqırdlarından biri, başqırd və ortaq türk ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi və böyük sesen olmasıdır. MƏHƏBBƏT Bugün eşqim oldu mənə bir möhnət, Bu könlümdən əsla çıkmaz, nə hikmət? El gözündə yoxsa da bir dəyəri, Mənim üçün bulunmaz bir səadət. Xarab etti cismimi bu fikirlər, Düşününcə qəlbə dolar məlamət. Ər qədrini ərlər bilə bilərmi, Edər bunu yalnız əshabi-himmət. Necə qəmli fikrə oldum mübtəla, Nə cəhənnəm qaldı düşdə, nə cənnət. Məhəbbətsiz varmı zövqü həyatın, Bu dünyanı tutub duran – məhəbbət. 1907. BİR XATİRƏ Bu eşqim başqa bir gəncə verilsə, Mənim tək sevməyi bacarmaz kimsə. Kaş saqilik edə huri gözəllər, Eşqin şərabından doyunca içsəm. Mən səni sevdiyim o gündən bəri, Eyş-işrət etməkdən ümidi kəsdim, Görərmi gözlərim başqa dilbəri, Dünyaya, taleyə, bəxtimə küstüm. Mən səni sevirəm, bu bir etiraf, Sən kindən uzaqsan, çiçək qədər saf. Könlümə qazılmış bir surətin var, Nə olar, gəl qızma, insaf et, insaf. Könlümdə yalnız bu surətin qaldı, Dünyada həyatım necə qaraldı, Eşqimə dəlilmi istərsən, buyur: Vücudum zəifdir, üzüm saraldı. Ey gözəl, o qara sevdan başımda, Gündüz xəyalımda, gecə düşümdə, Bu eşqin odundan gəl məni qurtar, Məhv etmə sən məni bu gənc yaşımda. Bircə yol şad eylə, ey boyu bəstə, Gülüşün dərmandır, ürəyim xəstə. Bir qəmli bülbüləm eşqin yolunda, Həsrətlə ötərəm qızılgül üstə. 1907.
Adı həyat olan gəmidəyik biz. Bilinmir, biz ömrün harasındayıq, Ölümlə olumun arasındayıq. Öndə bir qaya var, qorxunc görkəmi, Sovuşsa sahilə çıxar bu gəmi. Ya suya batacaq, ya da qalacaq, Qismətdə nə varsa, o da olacaq. Qarışıq duyğular bürüyür bizi, Ümiddən qorxuya sürüyür bizi. Batırsa bu gəmi, qoy batsın, nə qəm, Bizi nə gözləyir? Cənnət, cəhənnəm? 1915. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|