Raqamli mobil aloqa

9.2-rasm.
Kanal signallarining vaqt bo‘yicha joylanishi 
(a), abonentlar orasidagi chastota va vaqt bo‘yicha resursning 
taqsimlanishi (b), chastota va vaqt bo‘yicha taqsimlanishlarning 
KCHAKF/KVAKF kombinatsiyasi (d).

---

141
Bundan oldinroq e’tibor berilgan GSM standarti ikkita diapazon 
chastotalarida ishlashi bayon qilingan edi, ya’ni MS uzatgichlari 
uchun 890…915MHz va BTS uzatgichlari uchun 935…960MHz. 
Kanallarining ham chastotaviy va ham vaqt bo‘yicha taqsimlani-
shini bajaruvchi bu standartda tor polosali (aloqa kanalining po-
losa kengligi 200kHz) ko‘p stansiyali foydalana olish qo‘llaniladi. 
Chastotali taqsimlash doirasida himoya polosalarini hisobga ol-
gan holda, standart uzatish va qabul qilish chastotalari 45MHz 
tarqoq likka ajratilgan 124 dupleks kanallarni o‘z ichiga oladi.
Vaqt bo‘yicha taqsimlash doirasida axborotni aloqa kanali vo-
sitasida 124 ta kanalning har biriga taalluqli 577 
MS
davomlilik-
ka ega bo‘lgan 8 ta vaqt intervali (slot) ning birginasi davomida 
uzatish amalga oshiriladi. Tashkiliy jihatdan 8 ta slotlar davom-
liligi 4,615 ms bo‘lgan kadrlar (ingl. atama “frame”) ichiga bir-
lashtiriladi, va ular o‘z navbatida multkadr, super kadr va giper-
kadrlarga ketma-ket guruhlashtiriladi. Giperkadrning davomliligi 
GSM standartining vaqt strukturasidagi kadrlar ketma-ketligi-
ning davrini aniqlaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, giperkadr ko‘la-
mi doirasida kadrning nomeri uzatiluvchi axborotni kriptografik 
himoyalashda kirish parametri sifatida qo‘llaniladi.
9.3. Kanallarni kod bo‘yicha ajratish bilan ko‘p marta va ko‘p 
stansiyali foydalanish KKAKF(CDMA)
Buning negizida an’anaviy bo‘lib qolgan tor polosali tizimlarga 
nisbatan uzatiluvchi xabarning polosasi ataylab bir necha barobar 
yoki ko‘p marta kengaytirilishni ko‘zda tutuvchi keng polosali 
(spread spectrum) uzatish nazariyasiga amal qilish yotadi. Bunday 
tizimlarda spektrning sun’iy kengaytirilishi qoida asosida ikkita 
asosiy usulning biri bilan amalga oshiriladi:
• to‘g‘ridan to‘g‘ri kengaytirish — 
direct sequence spread spec-
trum (DSSS);
• sakrash yo‘li bilan tashuvchi chastotani o‘zgartirish — 
fre-
quency hop spread spectrum (FHSS). 

---

142
Birinchi variantda axborot xabari T davomlilikga ega bo‘lgan 
ele mentlar (chiplar)dan tashkil topgan psevdo tasodifiy ketma-ket-
lik (PTK)ni manipulyatsiyalaydi. Bu yerda chipning davomiyligi 
uzatiluvchi bit yoki simvol davomiyligi T ga nisbatan ko‘p maro-
taba (N marta) kichikdir.
Kattalik N birlamchi xabar polosasiga nisbatan solishtirgandagi 
polosa kengayishining darajasini xarakterlaydi va spektr kenga yish 
koeffitsienti deb nomlanadi 
(ingliz matnlarda spreading factor yoki 
processing gain).
Keltirilgan 9.3-b,e rasmdagi diagrammalar raqamli ikkilik uza-
tish va binar PTK uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri spektr kengay tirishning 
protsedura mazmunini namoyish qiladi. 9.3-d rasmda davriy bi-
narli PTK ko‘rsatilgan va uning davri o‘z ichiga N = 8 chiplarni 
kiritgan holda bitta xabar jo‘natmaning davomligi to‘g‘ri keladi 
(umuman olganda PTKning davri ixtiyoriy bo‘lishi mumkin, xu-
susan, xabar jo‘natmasining davomliligidan ancha katta bo‘lishi; 
umuman PTK mutlaqo aperiodik bo‘lishi ham mumkin. To‘g‘ri-
dan to‘g‘ri kengaytirishning natijasi yaqqol ko‘rinib turibdi (9.3-d 
rasm), axborot jo‘natma o‘z ichida nol bitni olib yursa (D(t) ning 
musbat qutbi, 9.3-b rasm), unda ko‘paytirgichning chiqishida 
PTKning eng birinchi holati mavjud bo‘ladi. Joriy bitning “1” 
qiymati jo‘natma bilan uzatilsa, unda PTKning qutbi teskarisiga 
o‘zgaradi. Hosil bo‘lgan signal ko‘paytirgichdan so‘ng standart 
tashuvchi modulyatoriga o‘tkaziladi (BFM, KFM va h.k.).
Uzatiluvchi D(t) ma’lumotlar oqimi bilan qayd etilgan PTK 
ustidagi manipulyatsiya s(t) ularning oddiy ko‘paytirish amali bi-
lan bajariladi (9.3-a rasm). 
Bundan ko‘rinib turibdiki, spektrni to‘g‘ridan to‘g‘ri kengay-
tirish protsedurasi Gauss kanal bo‘yicha ikkilik uzatishning xa-
laqitbardoshligini yomonlashtirmaydi, signallarni uzatiluvchi 0 va 
1 bitlarga taalluqli qilib bergan holda o‘zaro teskari qoladi. 
Spektr kengaytirishning ikkinchi usulini qo‘llaganda axborot xabar-
larining har bir simvollari ma’lum ketma-ketlik bilan ta yinlangan 
holda disret chastotalar to‘plami yordamida uzatilishi zarur.

---

143
Mavjud va kelajakda takomillashtirilgan sotali aloqa tizimlar-
da sinxron yoki asinxron variantda amalga oshiriluvchi spektr ning 
to‘g‘ridan to‘g‘ri kengaytirilishi ustun qo‘llaniladi. Bu ikkita DSSS 
modifikatsiyalarining farqi ancha sezilarlidir. Birinchi usulni barcha 
individual adres ketma-ketliklarni (signaturalarni) sinxronizatsiyalash 
imkoni bo‘lgandagina qo‘llash mumkin. Signaturalar alohida abo-
nentlarga shunday taqdim etiladiki, qabul qilish tomonda turli abo-
nentlarning signallari o‘zaro vaqt siljishlarga ega bo‘lmasligi kerak. 
“Pastga” deb nomlanuvchi liniyaga shunga o‘xshash holat xarakter-
lidir. Bu yerda aniq bir vaqtning o‘zida, ya’ni BTSdan turli xil MSga 
uzatilgan signallar bitta trassa bo‘ylab o‘zaro kechikmasdan keladi.
K abonentning
axborot signali
kodlar ketma-ketligi
C
i
(t)-D
i
(t)
C
i
(t)-D
i
(t)
D
i
(t)
C
i
(t)
Tg=T
t
t
t
C
i
(t)