Raqamli mobil aloqa

• “Kafolatlanmagan xizmat”
modeli 
(ingl. Best Effort Servise – 
“Imkon qadar xizmat”)
“nozik” rostlash mexanizmi hisoblanmay-
di, trafikni rostlashsiz va alohida sinflarga ajratishsiz faqat o‘tka-
zish qobiliyatini oshiruvchi model;
• “Jamlangan xizmat”
modeli 
(ingl. Integrated Service — Inf-
Serv)
signalning butun marshruti davomida zarur o‘tkazish qobili-
yatini kafolatlash bilan boshidan oxirigacha 
(ingl. End to end)
bir 
xil xizmat sifatini ta’minlaydi;
• “Ajratilgan xizmat”
modeli 
(ingl. Differentiated Service — Diff-
Serv)
talab etilgan xizmatlarni ko‘rsatish maqsadida tarmoq ning 
yadrosida resurslarni taqsimlash va tarmoq chegaralarida ma’lum 
klassifikatorlar va cheklashlar o‘rnatish hamda bularni kombinat-
siyalari asosida QoS ni kerakli darajasini ta’minlaydi. Bu modelda 
trafikni sinflarga bo‘lish va ularni har biri uchun QoS darajasini 
aniqlash kiritiladi. DiffServ trafik shakllanishini boshqarish (pa-
ketlarni sinflarga bo‘lish, belgilash, intensivlikni boshqarish) va 
siyosatni boshqarish (resurslarni taqsimlash, paketlarni o‘chirish 
siyosati) funksiyalaridan tashkil topgan. DiffServ trafik ustuvor-
liklarini “aqlli” boshqarishni yorqin misoli bo‘la oladi.
22.5. LTE tizimlarda xizmat ko‘rsatish sifati
Yuqorida ta’kidlanganidek, 3GPP loyihasi ko‘p sonli ula-
nish texnologiyalarini bir qatorini o‘rganib chiqib, LTE tizim-

---

333
lari uchun “pastga” kanalda OFDM, “yuqoriga” kanalda esa 
SC-FDMA texnologiyalarini tanladi. Bu tanlov nafaqat spektr-
ning moslashuv chanligini, balki kanallarni o‘tkazish qobiliyatiga, 
spektral samaradorlikka, shuningdek, QoS sifatiga qo‘yilgan qat’iy 
talablarni qoniqtiradi.
GSM va W-CDMA tizimlarida ishlatiladigan QoS konsepsiyasi 
murakkabligi sababli LTE tizimining ishlab chiquvchilari teskari 
moslashuvchanlikni qo‘llab-quvvatlagan holda oddiy va ixcham 
ulanishni o‘ziga birlashtira oladigan QoS konsepsiyasini tadbiq 
etishga harakat bo‘ldi. LTE tizimida sinflarga asoslangan xizmat 
ko‘rsatish sifati konsepsiyasi ishlatildi. U operatorlarga turli pa-
ketli xizmatlarni differensiyalash uchun oson va samarador ye-
chimni taqdim etadi.
3GPP ishlanmalarida katta e’tibor xizmat ko‘rsatish sifatini 
ta’minlash, tarmoqni tanlash va indentifikatsion ma’lumotlar-
dan foydalanishga qaratilgan. Masalan, Wi-Fi va sotali tarmoq-
larda ishlashga mo‘ljallangan qo‘p rejimli terminallarning paydo 
bo‘lishi turli radioulanish texnologiyalarida abonentlarga xizmat 
ko‘rsatish imkonini yaratadi. Shu munosabat bilan LTE tizimida 
abonentga zarur bo‘lgan xizmatlarni taqdim etish uchun qulay-
roq infratuzilmani tiklash mexanizmi ko‘zda tutilgan. Manzil-
lashtirish, mobillikni ta’minlash, bog‘lanishlarning uzluksizligini 
ta’minlash, ma’lumotlarni himoyalash va boshqa maqsadlarda 
ishlatiladigan abonent va tarmoq uskunalari uchun identifikator-
lar tanlashda spetsifikatsiya mualliflari katta yondashuvchanlikni 
namoyon etdilar. Shunday qilib yangi tarmoqlarda ham GSM 
va UMTS tarmoqlarida qo‘llaniladigan identifikatorlardan, ham 
E-UTRAN tarmoqlarida yangi funksiyalarni paydo bo‘lishini aks 
ettirgan identifikatorlardan foydalanish ruxsat etilgan. Bundan 
tashqari, 3GPP ning 8 chi relizida yangi avlod mobil aloqa tar-
moqlarida axborot xavfsizligi darajasini oshirishga yo‘naltirilgan 
qator imkoniyatlar ham paydo bo‘ldi.
LTE tizimi ishlab chiquvchilari ta’kidlashlaricha, ular taqdim 
etgan arxitekturaviy o‘zgarishlar VoIP yoki interaktiv onlayn 

---

334
o‘yinlar kabi ilovalar uchun muhim bo‘lgan ma’lumot uzatish 
ushlanishlarini sezilarli darajada kamaytirishga imkon beradi. Ma-
salan, LTE tarmog‘ida qisqa IP-paketlar uzatishda va uncha katta 
bo‘lmagan tarmoq yuklamasi holatida 5MGs o‘tkazish polosasida 
paketni umumiy ushlanishi 5ms ni, undan kichikroq polosalarda 
esa 10ms dan ortiqroqni tashkil etishi kerak. Bu qiymatlar esa 
bugungi 3G tarmoqlarining eng ilg‘orlarining ko‘rsatkichlaridan 
ham kamida 50 foizga yuqoriroqdir.
Ulanish o‘rnatishdagi ushlanishlarni qisqartirishga qaratilgan 
talablar operatorlarga QoS ni nazorat qilish uchun sodda va sa-
marador mexanizmlarini taqdim etadigan 3GRR xizmatlar si-
fatining bugungi konsepsiyasini rivojlanishini ta’minlaydi. LTE 
tarmoqlarda mantiqiy ulanish o‘rnatilgan QoS darajasiga bog‘liq 
(bunday ulanishni “tunnel” deyish mumkin) bo‘ladi. Abonent 
turli QoS darajalari asosida ko‘plab tunnellarga ega bo‘lishi mum-
kin (zamonaviy 3G tarmoqlarida bunday tunnel PDP kontekst va 
radioulanish kanalidan 
(ingl. Radio Access Bearer, RAB)
tashkil 
topgan). Ulanish o‘rnatilishida ushlanishlarni qisqartirish mum-
kin, agarda tunnellar oldindan o‘rnatilgan bo‘lsa (ya’ni ushbu 
tunnelga bog‘langan aloqa sessiyasi boshlangunicha). Tunnelni 
oldindan o‘rnatish tufayli aloqa sessiyasini o‘rnatish uchun kam 
tizim signallarini talab qiladi va shu tufayli ushlanish vaqtini qis-
qartiradi. Binobarin, tunnellarni AU yoqilishi bilan o‘rnatish im-
koni mavjud. Bunday yondashuvni VoIP xizmatlari kabi GB 
(ingl. 
Guaranteed Bandwidth)
ma’lumot uzatishni kafolatlangan tezli-
gini talab qiladigan xizmatlarga bog‘liq tunnellar uchun ham ish-
latish mumkin. Oldindan o‘rnatilgan tunnellar amaliy va samarali 
bo‘lishi uchun quyidagi jarayonlarni bajarish talab qilinadi:
•
Ulanishlar boshqaruvi 
(ingl. Admission control)
va tunnel 
o‘rnatish funksiyalarini ikkita alohida jarayonlarga ajratish, chun-
ki aks holda tunnellar oldindan o‘rnatilib, resurslar zaruratsiz za-
xiralangan bo‘lib qoladi;
•
Oldindan o‘rnatiladigan tunnellarga tayinlangan xizmat-
lar sifati darajalarini operatorlar tomonidan yaxshiroq nazorat 

---

335
imkonini ta’minlash. Buni tunnellarni o‘rnatish uchun tarmoq 
tomonidan boshqariladigan maxsus jarayonlar tufayli amalga 
oshirish mumkin;
•
Oldindan o‘rnatiladigan tunnellarda ilovalarni zichlashtiril-
gan oqimlari ustidan operatorlar tomonidan yaxshiroq nazorat 
imkonini ta’minlash. Buni faqatgina yuklamani turli tunnellarga 
taqsimlovchi 
(ingl. mapping)
paketlar filtrlari ustidan nazorat rux-
sati tarmoqqa berilgan holda amalga oshirish mumkin.
Xizmatlar sifatining bunday arxitekturasi operatorlarga har bir 
alohida tunnelga bog‘liq bo‘lgan QoS darajalari ustidan, alohida 
tunnellar o‘rnatish vaqtlarini aniqlash ustidan va alohida tunnel-
larga bog‘lanadigan ilovalar oqimlari ustidan to‘liq nazorat qi-
lishni ta’minlaydi. Shunday qilib, LTE tizimida xizmatlar sifatini 
nazorat qilishning samarali mexanizmini yaratish mumkin.