Referat tmtq 0801 qrupunun tələbəsi Novruzova Aida Yaşar qızı Bakı 2011

Aida Novruzova

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN TURİZM İNSTİTUTU

TURİZMDƏ MENECMENT VƏ MARKETİNQ

KAFEDRASI

SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI

fənni üzrə

REFERAT

TMTQ 0801 qrupunun tələbəsi Novruzova Aida Yaşar qızı

Bakı – 2011

Sahibkarlıq fəaliyyətinin ümumi xarakteristikasi və iqtisadi hüquqi əsasları

Sahibkarliq anlayışı və onun əsas xüsusiyyətləri. Sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişaf mərhələləri. Sahibkarlığın meydana gelməsinin tarixi kökləri və sahibkarlıq fəaliyyətinin təkamülü. Sahibkarliq fəaliyyəti müasir təssərüfatı forması kimi. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa hüququ olan fiziki və hüquqi şəxslər. Müəssilərin əsas hüquqları və vəzifələri. Müasir dövrdə sahibkarlığın iqdisadiyyatdaki rolu və əhəmiyyəti.

Sahibkarlığın iqtisadi fealiyyet növü kimi yaranma tarixi orta əsrlərdən baslanır. Artıq bu dövrdə tacirlər, satıcılar, sənətkarlar sahibkarlıqla məşgul olmağa başlamışlar. Məhsuldar qüvvələrin və istehsal münasibətlərinin inkişafı nəticəsində sahibkarlıq fəaliyyəti daha çox bəşəri xarakter almışdır. Sahibkarlığın inkişafı hal- hazırda yüksək bir mərhələyə gəlib çıxmişdır. Indi sahibkar özünəməxsus olan fabrik və zavodda digər işçilərlə bərabər çalışır.

XVI əsrin ortalarından etibarən səhm kağitalı əsasında səhmdar cəmiyyətləri təşkil edilməyə başladı. Ilk səhmdar cəmiyyəti beynəlxalq cəmiyyətlər sferasında yaranmışdır. 1554-cü ildə Rusiyada ticarət etmək üçün ingiltərə ticarət şirkətinin əsası qoyuldu. 1600-cü ildə İngiltərənin OST-İndiya, 1602-ci ildə Hollandiyanın OST-İndiya şirkətləri təsis edildi.

XVII əsrin sonlarından etibarən iqtisadiyyatda ilk dəfə səhmdar bankları yaradıldı. 1694-cü ildə İngiltərədə və 1695-ci ildə Şotlandiyada ilk səhmdar bankının əsası qoyuldu. XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərində əksər ölkələrdə bank fəaliyyətinin təşkili ilə bağlı səhmdar cəmiyyətləri geniş spektrdə inkişaf etməyə başladı.

Rusiyada sahibkarlıq hələ qədim dövrlərdə yaranmışdır və I Pyotrun hakimiyyəti illərində daha çox inkişaf etmişdir. Sahibkarlığın ilkin ibtidai əsasını manufakturalar təşkil etmişdir . XX əsrin əvvələrində sahibkarlığın yerli təzahürləri yaranmaqla sahibkar məsuliyyətçi kimi formalaşmağa başladı. Bu prosesə ilk növbədə xarici kapitalın və dövlətin başlıca təsiri oldu.

Sahibkarlıq fəaliyyətində 1921-1926- cı illərdə həyata keçirilən yeni iqtisadi siyasət dövretmədə müəyyən qədər canlanma əmələ gəldi. Lakin 20-ci illərin sonlarından etibarən həyata keçirilən məcburi kollektivləşdirmə sahibkarlığ yenidən məhdudlaşdirdı.

XVIII əsrin əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində məşhur fransız iqtisadçısı J.Sey “Siyasi iqtisadın traktatları “ adlı əsərində sahibkarlıq fəaliyyətini istehsalın 3 amili- torpaq, kapital , əməyin birləşdirilməsi ilə xarakterizə edir.

D.Rikardo isə kapitalizmi ən təbii və mütləq istehsal sahəsi kimi qəbul edir,sahibkarlıq fəaliyyətini isə təsərrüfatçılığın səmərəliliyinin məcburi elementi hesab edir.

Fransız iqtisadçısı Andre Marsall ilk dəfə olaraq istehsalın yuxarıda göstərilən 3 klassik faktoruna dördüncü faktoru da –təşkilatçılıq qabiliyyətini də əlavə etdi.

Amerikan iqtisadçısı C.Klark ,S.Seyin üçvalentli formulunda müəyyən dəyişikliklər etdi. Onların fikrincə istehsalprosesində 4 faktor iştirak edir.:

1. 
   Kapital
   
2. 
   Istehsal
   
3. 
   Sahibkarlıq fəaliyyəti
   
4. 
   Işçi qüvvəsi
   

Sahibkarlıq dedikde elə fəaliyyət növü başa düşülürki, bu zaman xüsusi şəxslər , müəssisə və təşkilatlar məhsul istehsal etmək , xidmətlər göstərməklə sərfəli şərtlərlə qarşılıqlı məhsul mübadilələri həyata keçirirlər.

Bəzi iqtisadçılar “sahibkar ” terminlərini müxtəlif cür şərh edirlər.

Boda: sahibkar- müəssisədə istehsalı təşkil edən , onu planlaşdıran nəzarət edən və bunun üçün məsuliyyət daşıyan şəxsdir.

Riçard Kantilyon : sahibkar- risk şəraitində fəaliyyət göstərən insandır.

Piter Druker: sahibkar- maksimum mənfəət əldə etmək üçün bütün imkanlardan istifadə edən insandır.

Devid Maklelland : sahibkar- hər bir risk şəraitində fəaliyyət göstərən enerjili insandır.

Iqtisadi ədəbiyyatda sahibkarlıq fəaliyyətinin aşağıdakı xarakterik cizgiləri aydınlaşdırır:

• 
  Təsərrüfat subyektlərini azadlığı və müstəqilliyi. Yəni , hər hansı bir sahibkar müəyyən məsələlərlə bağlı qərar qəbul edərkən hüquqi normalar çərçivəsində müstəqilliyə malikdir.
  
• 
  Iqtisadi mənafe, maddi maraq. Beləki , sahibkarlıq fəaliyyətində başlıca məqsəd maksimum mənfəət əldə etməkdir.
  
• 
  Təsərrüfat riski və məsuliyyət
  

Sahibkarların subyektləri bunlardır:

• 
  Fəaliyyət qabiliyyəti olan Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı
  
• 
  Mülkiyyət formasından asılı olmayan hüquqi şəxslər
  
• 
  Hər bir xarici vətəndaş və vətəndaşlığı olmayan şəxs
  
• 
  Xarici hüquqi şəxs
  

Sahibkar aşağıdakı hüquqa malikdir:

• 
  Istənilən müəssisələr yaratmaq, idarəetmə orqanlarında vəzifə tutmaq və bu orqanların işində iştirak etmək
  
• 
  Təsərrüfat-maliyyə fəaliyətini müstəqil həyata keçirmək
  
• 
  Işçiləri işə qəbul etmək və işdən azad etmək, onların əməyinin ödənilməsinin formasını müəyyən etmək
  
• 
  Öz məhsulları üçün qiymətlər müəyyənləşdirmək
  
• 
  Sahibkarlıq fəaliyyətində əldə edilən mənfəətdən vergilər və digər icbari ödənişlər çıxdıqdan sonra onun qalan hissəsindən sərbəst istifadə etmək
  

Sahibkarın vəzifələri

• 
  Qüvvədə olan qanunvericilikdən və bağladığı müqavilələrdən irəli gələn bütün vəzifələri yerinə yetirək
  
• 
  Işçinin əmək haqqını Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyilə müəyyən olunmuş minimum məbləğdən az olmayan səviyyədə ödəmək
  
• 
  Qanunvericilikdə müəyən edilmiş vergi, dövlət sığortası, sosial müdafiə və digər fonda ayirmaları ödəmək
  

• 
  Ekoloji təhlükəsizliyin, əməyin mühafizəsinin, təhlükəsizlik texnikasının və sanitariyasının təmin edilməsi
  
• 
  Antiinhisar qanunvericiliyinə riayət etmək , haqsız rəqabət metodundan istifadə olunmasına yol verməmək
  

Müasir şəraitdəsahibkarlığın ən geniş yayılmış formalarından biri səhmdar cəmiyyətdir. Səhmdar cəmiyyəti əksəriyyəti dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinə əsaslanan müəssilərin özəlləşdirilməsi yolu ilə yaradılır. Səhmdar cəmiyyəti qapalı və yaxud açıq tipli səhmdar cəmiyyət formasında yaradılır. Səhmləri yalnız təsisçilər arasında bölüşdürən və təsisçilərin əksəriyyətinin razılığı ilə özgəninkiləşdirən cəmiyyət qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti hesab edilir. Səhmləri müstəqil şirkətdə özgəninkiləşdirən cəmiyyət qapalı tiplidir. Səhmləri müstəqil surətdə özgəninkiləşdirilə bilən cəmiyyət açıq tipli səhmdar cəmiyyəti hesab edilir.