Referati Bajardi: Nurzullayev D. Reja

---

 

 

 

          

AL-BUKHARI UNIVERSITY 

 

Tarix fakulteti 

Tarix(Sharq mintaqalari boʻyicha) yo'nalishi 

3-guruh talabasining  

O’zbekiston tarixi fanidan 

Referati 

 

 

 

 

 

 

Bajardi: Nurzullayev D. 

 

 

 

---

Reja: 

1.Tarixiy shaharlar haqida malumot 

2.Andijon,Buxoro 

3.Guliston,Jizzax  

4.Qarshi  

 

 

 

---

O’zbekiston 12 viloyatga (Andijon, Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, 

Namangan, Samarqand, Sirdaryo, Surxondaryo, Toshkent, Farg’ona, Xorazm) ga 

bo’linadi va Qoraqalpog’istonning bir avtonom respublikasini o’z ichiga oladi. 

O’zbekiston Respublikasida 162 ta tuman va 118 ta shahar mavjud. Mamlakat 

aholisining 42% dan ko’prog’i shaharlarda yashaydi. O’zbekistonning eng yirik 

shahri mamlakatning poytaxti bo’lib, Toshkent aholisi 2,3 million kishini tashkil 

qiladi. O’zbekistonning rus aholisining yarmidan ko’pi Toshkentda yashaydi va 

ularning qariyb 30 foizini tashkil qiladi. Ikkinchi yirik shahar – Namangan (398 

ming kishi). Keyingi o’rinda – Samarqand (366 ming kishi). Samarqand 1930 

yilgacha O’zbekiston SSRning poytaxti edi. Farg’ona vodiysida bir qator yirik 

shaharlar joylashgan: Andijon (356 ming); Farg’ona (320 ming); Qo’qon (200 

ming). Asrlar davomida o’zbek xalqining eng yirik madaniy va siyosiy markazi 

bo’lgan qadim Buxoroni (271 ming kishi) eslatib o’tish zarur. Nukus (260 ming 

kishi) – Qoraqalpoq avtonom respublikasining poytaxtidir. 

Andijon 

Qadimgi nomlari: Andukon, Andigon. 

Andijon Farg’ona vodiysining sharqiy qismida, Andijon-Say daryosining antik 

qatlamlarida, Toshkent shahridan 260 km janubi-sharqda (385 km yo’l bo’ylab), 

Qirg’izistonning O’sh shahridan 40 km shimoli-g’arbda joylashgan. Bu maydon 

4200 kvadrat kilometrni tashkil etadi. 

Andijon qadimiy shahar, Oltin Vodiyning marvaridi. Birinchi marta 9-asrdan 

boshlab, Farg’ona vodiysining janubi-sharqiy qismida, Buyuk tog’lar, Andijon-

Soyat daryosida qurilgan Buyuk Ipak yo’lining chorrahasida eng qadimiy 

shaharlardan biri sifatida tilga olingan. Uning kelib chiqishi aniq sanasi 

o’rnatilmagan. Bu qadimiy tarixiy mamlakat, o’ziga xos an’analar, qishloq 

xo’jaligining yagona maktabidir. 

Andijon viloyati – Oʻzbekiston Respublikasi tarkibidagi 

viloyat. Fargʻona vodiysining sharqiy qismida. 1941-yil 6-martda tashkil etilgan. 

Maydoni 4,2 ming km². Aholisi 2196,0 ming kishi (2000). Andijon viloyatida 14 

qishloq tuman, 11 shahar va 95 qishloq fuqarolari yigʻini bor (2000). Markazi –

 Andijon shahri. 

Aholisining koʻpchiligini oʻzbeklar tashkil 

etadi. Qirgʻizlar, Tojiklar, Uygʻurlar, Ruslar, Koreyslar, Qangli VA boshqalar ham 

bor. Rossiya Qoʻqon xonligini bosib olgach, bu yerga rus, ukrain, tatar, arman, 

yahudiy va boshqa kuchib kelgan. 1 km² ga oʻrtacha 517 kishi toʻgʻri keladi. Milliy 

---

tarkibi: oʻzbeklar – 86,8 %, qirgʻizlar 3,8 %, tatarlar 3,1 %, Qanglilar 2 % ,ruslar 

2 %. Shaharliklar 657,7 ming kishi, qishloq aholisi 1539,2 ming kishi (2000). 

 

Buxoro 

Sugd tilidan tarjima qilingan, «βuxarak» «muvaffaqiyatli yer» degan ma’noni 

anglatadi. 

Buxoro-Buxoro viloyatining markazi va O’zbekistonning qadimiy shaharlaridan 

biridir. Buxoro yoshi 2500 dan oshgan. 

Qadim zamonlarda u Markaziy Osiyoning bir bo’lagi – So’g’d edi. Ko’p asrlar 

davomida Xitoy va Yevropadan kelgan tuya karvonlari Buyuk Ipak yo’li bo’ylab 

Buxoro orqali yuk olib ketishgan. Asrlar mobaynida bu shahar nafaqat savdo 

uchun, balki Islom uchun ham markaz bo’lib kelgan. U musulmonlar orasida 

Buxoro-i sharifning «Buyuk Buxoro» unvonini haqli qildi. Buxoro islomning 

yettita muqaddas shaharlaridan biri bo’lib, ta’sirchan me’moriy va boy tarixga ega. 

Buxoroda ming yillik tarixga ega binolar saqlanib qolgan, u eng qadimiy markaz 

bo’lib, asrlar davomida deyarli o’zgarmagan. 

Buxoro — Oʻzbekiston Respublikasining qadimiy shaharlaridan biri, Buxoro 

viloyatining maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi. Buyuk ipаk yoʻlida yirik 

tijorat markazlaridan boʻlgan. Oʻzbekistonning janubiy-gʻarbida, Zarafshon 

daryosi quyi oqimida joylashgan. Toshkentdan 616 km. Buxoro 2 ta shahar rayoni 

(Fayzulla Xoʻjayev va Toʻqimachilik)ga boʻlingan. Aholisi 280000 (2019). 

Buxoro shahri qadim zamonlarda qanday nomlangani — nomaʼlum. Milodiy V 

asrga oid xitoy manbalarida Buxoro shahri Nyumi tarzida tilga olinib oʻtilgan. 

Binobarin, shaharda shu nomdagi mulk hukmdorining qarorgohi ham boʻlgan. Tan 

imperiyasining VII asrga oid solnomalarida Buxoro shahri An (Ango), Ansi, Buxo 

(Buxe, Fuxo) shakllarida qayd etib oʻtilgan. Keyinchalik shahar har xil nomlana 

boshladi. Arab qadimiy manbalarda u Bumiskat, Madinat us-sufriya (Mis 

shahar), Numijkat (soʻgʻdcha numij yoki namich degani mashhur degan maʼnoni 

anglatgan) tarzida keltirilgan. Qadimiy zamonlarda yashagan mahalliy 

mualliflarning fikricha, shaharning nomi Buxor, yaʼni „Sanamlar turgan 

ibodatxona“ maʼnosini anglatuvchi bir soʻzdan kelib chiqqan. 

Ayrim tadqiqotchilarning faraz qilishlaricha, Buxoro nomi mintaqaning eng asosiy 

buddaviylik ibodatxonasi vixara yoki ana shu 

vixaraning sug'diy transkripsiyasi boʻlmish buxoro (ibodatxona) soʻzidan kelib 

---

chiqqan. Ammo buddaviylik va moniylik diniy taʼlimotlariga oid osori atiqalar 

shahar hududida ham, umuman, Buxoro vohasida ham topilgan emas. 

Buxoro (Buxara) toponimi ilk bor Soʻgʻd yozuvlari bilan Buxoroda zarb qilingan 

mis tangalarida tilga olingan (milodiy IV-V asrlar).  

Buxoro shahri sharqning mashhur qadimiy shaharlaridan biri. Arxeologik 

maʼlumotlarga koʻra, Buxoroga miloddan avval VI asrda asos solingan. Zarafshon 

daryosining quyi oqimida joylashgan Buxoro shahri va uning atrofidagi yerlar 

qadimda nihoyatda xushmanzara — hayvonot va oʻsimlik dunyosi betakror, koʻl 

va oqar suvlarga boy boʻlib, tarixchi Narshaxiyning „Buxoro tarixi“ asaridagi 

maʼlumotlar buni tasdiqlaydi. 

Shahar yoshi aniqlashga doir tadqiqotlar 

Shuningdek, shaharning yoshini aniqlash maqsadida butun Buxoro vohasi boʻylab, 

chunonchi yirik arxeologik yodgorliklar — Poykend, Qoʻrgʻoni Vardonze, 

Romitan, Varaxsha, Xoja Boʻston, Qoʻzimontepa, Oqsochtepa va boshqa shahar 

harobalarida keng arxeologik qazishmalar olib borildi. Arxeologik tadqiqotlar 

jarayonida Buxoro xususidagi yozma manbalarda keltirilgan maʼlumotlar bilan 

arxeologik topilmalar qiyoslanib, quyidagicha xulosaga kelindi. Zarafshon 

daryosining quyi oqimidagi dastlabki manzilgohlar jyoz davri (miloddan avvalgi 2-

ming yillikning 2-yarmi) dayoq vujudga kelib, ular sinchli yarim yertoʻlalardan 

iborat boʻlgan (qurib qolgan Mohondaryo tarmogʻi mintaqasida olib borilgan 

tadqiqotlar buni tasdiqlaydi); miloddan avvalgi 6—5-asrlarda Zarafshon 

daryosining yirik tarmogilari deltalari joylashgan yerlarda mustahkamlanmagan 

manzilgoxlar paydo boʻlgan. Miloddan avvalgi 4-asrda esa Buxoro arki qurilajak 

hudud baland mudofaa devori va keng xandaq bilan oʻrab olinib, uning etagida 

uchta mustahkamlangan manzilgoh joylashgan (bu xil manzilgohlar miloddan 

avvalgi 1-ming yillik boshidan Oʻrta Osiyoning dehqonchilik qilinadigan 

viloyatlariga xosdir). Mazkur manzilgohlardan biri Firobdiz, ikkinchisi 

Navmichkat, uchinchisi Buxoro deb atalgan. Keyinchalik bu uch manzilgoh oʻzaro 

birlashib va toʻxtovsiz taraqqiy etib borib, kattagina shaharga — Buxoro 

vohasining savdohunarmandchilik va maʼmuriy markaziga aylangan. 

 

Guliston 

Guliston nomi forscha – «gulli bog'» yoki «gul bog’i» dan olingan. 

---

Guliston – Sirdaryo viloyatining sharqiy qismida, Sirdaryoning chap qirg’og’ida, 

Farg’ona vodiysidan chiqib, Toshkentdan 118 km uzoqlikda joylashgan Sirdaryo 

viloyatining markazi. 

Qadimgi nomlari – 1922 yilgacha och Cho’l, Mirzacho’l (1961 yilgacha). 

Jizzax viloyatida 1990 yilda qayta tiklanganidan keyin Sirdaryo viloyati markazi 

Jizzaxdan Gulistonga ko’chirildi. 

 

Jizzax 

Jizzax shahrining nomi Sug’diy «kichik qal’a» so’zidan kelib chiqqan. 

Jizzax viloyati – Jizzax viloyati O’zbekistonning ma’muriy markazi hisoblanadi. 

Jizzax Nuroz tog’lari shimolida, Toshkent shahridan 180 km janubi-g’arbda, 

Samarqanddan 90 km shimoli-sharqda, Sanzar daryosida joylashgan. 

Shahar X asrdan ma’lum. U Buyuk Ipak yo’lidagi vohada Farg’ona vodiysidan 

Samarqandgacha bo’lgan oraliq nuqtada shakllanadi. Qozog’iston SSR tashkil 

etilganidan va 1956 yilgacha Jizzax viloyati Qozog’istonning bir qismi edi. 1956 

yilda Jizzax viloyati O’zbekistonga ko’chirildi va Jizzax o’zbek shahriga aylandi. 

Jizzax viloyati — Oʻzbekiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. Respublikaning 

markaziy qismida. 1973-yil 28-dekabrda tashkil etilgan. Shim.-sharqda 

Qozogʻiston Respublikasi va Sirdaryo viloyati, janubi-gʻarbda Samarqand, Navoiy 

viloyatlari, janubisharqda Tojikiston Respublikasi bilan chegaradosh. Maydon 21,2 

ming km2. Aholisi 1 382,10 ming kishi (2020). Jizzax viloyatida 12 qishloq 

tumani (Arnasoy, Baxmal, Doʻstlik, Sharof Rashidov, Zarbdor, Zafarobod, Zomin, 

Mirzachoʻl, Paxtakor, Yangiobod, Forish, Gʻallaorol), 9 shahar (Gagarin, 

Dashtobod, Doʻstlik, Jizzax, Marjonbuloq, Paxtakor, Gʻallaorol,Zarbdor,Zomin), 8 

shaharcha (Boʻston, Zafarobod, Oʻsmat, Uchquloch, 

Bog'don,Pishag'ar,Qoʻytosh,Sharq yulduzi), 95 qishloq fuqarolari yigʻini bor 

(2001). Markazi — Jizzax shahri (Jizzax viloyati tumanlari haqida tegishli 

maqolalarga q. 

 

Qarshi 

Qadimgi nomlari: Naxshab, Nasaf, Bek Budi 

Qarshi – Qashqadaryo viloyatining ma’muriy markazi. Shahar Qarshi vohasida, 

Qashqadaryoda joylashgan. Qarshi shahri Toshkent shahridan 520 km janubiy-

---

g’arbiy-g’arbiy va O’zbekiston chegarasining 335 km. Shimolda Afg’oniston bilan 

chegaradoshdir. 

Shahar tarixi miloddan oldingi VII asrga borib taqaladi, u har doim dushmanlar 

uchun qoqinadigan blok bo’lib, aholining har qanday dushmanga nisbatan qattiq 

qarshiligi bilan bog’liq. Qarshi Samarqand va Buxorodan qadimgi karvon 

yo’lagida Afg’oniston va Hindistonga joylashtirilgan. 

1970-yillarning boshlarida Amudaryodan sug’orish kanali qurildi. Shahar tabiiy 

gaz qazib chiqarishda muhim ahamiyatga ega. 

Qarshi (Naxshap, Navtaka, Nasaf, Behbudiy — 1926—1937-yillarda) —

 Oʻzbekiston Respublikasining Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926-yildan), 

viloyat markazi (1943-yildan). 

Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro temir yoʻl va 

avtomobil yoʻllari kesishgan joyda. Maydoni 7,5 ming gektar. Aholisi 275 ming 

kishi (2021). Qarshi Oʻzbekistonning qadimiy shaharlaridan biri. U turli davrlarda 

Bolo, Nashebolo, Naxshap, Nasaf, nomlari bilan yuritilib, XIV asrdan Qarshi deb 

atala boshlagan. 

Qarshi shahrining oʻzbek tarixida oʻziga xos oʻrni bor. Birinchidan, Qarshi — 

Movarounnahrdagi birinchi yirik turkiy tilli shahar. U payti Xorazmda (Urganch), 

Fargʻonada (Andijon), Shosh vohasida (Toshkent), Sirdaryo boʻylarida bir qancha 

yirik shaharlarda turkiy til hukmron edi, lekin Movarounnahrda bunday shahar 

yoʻq edi. Qarshining qurilishi bilan bu yerda turli-tuman aholi joylashdi, ammo 

turkiy shaharda hukmron tilga aylandi. U payti moʻgʻullarning oʻzi ham allaqachon 

turkiy tilda gapirardi. Xususan, Kebakxonning ona tili turkiy til boʻlganini arab 

sayyohi Ibn Battuta qayd etgan. Chigʻatoy ulusi, undan keyin Temuriylar davrida 

turkiy til rasmiy yozishmalar tili boʻlib xizmat qildi. 

Qarshida Koʻkgumbaz masjidi (XVI asr), qadimiy hammom (XVI asr), 

Qashqadaryo ustidagi qadimiy koʻprik (1583), Sharofboy madrasasi (XVIII asr 

boshlarida), Charmgar masjidi (XIX asr oʻrtalari), Bektemir 

madrasasi (1905), Xoja Abdulaziz madrasasi (XIX asr), Qilichbek madrasasi (XIX 

asr) va boshqa meʼmoriy obidalar saqlanib qolgan. 

 

Samarqand 

Samarqand qadimiy adabiyotlarda Sug’diyona (Sug’d), Marakand (yunoncha) deb 

nomlangan. 

---

Samarqand – Samarqand viloyati markazi bo’lgan O’zbekistonning ikkinchi yirik 

shahri. 

Samarqand dunyoning eng qadimgi shaharlaridan biri sanaladi, 2750 yil. Ikki ming 

yildan ziyod vaqt mobaynida Buyuk Ipak yo’lining asosiy nuqtasi bo’ldi. Shahar 

Buyuk Iskandar Zulqarnayn askarlari, arab xalifaligining qo’shinlari, 

Chingizxonning mo’g’ul qo’shinlari tomonidan bosib olingan. Ko’plab halokatlar 

va yong’inlardan so’ng, qayta tiklandi, o’sdi, yirik Markaziy Osiyo davlatlari 

poytaxti bo’ldi. 

Uzoq vaqt davomida Samarqand Buyuk bobokalonimiz bo’lgan Amir Temurning 

yirik imperiyasining poytaxti edi. 

Samarqand qadimiy me’morchilikning ko’plab namunalarini saqlab qoldi. 

2001 yilda Samarqand shahri YUNESKOning Butunjahon merosi ro’yxatiga 

kiritilgan. 

Samarqand viloyati — Oʻzbekiston Respublikasida birinchi tashkil boʻlgan 

viloyatlardan hisoblanadi. U 1938-yil 15 yanvarda tashkil topgan. Ushbu viloyat 

respublika hududining markaziy qismida, Zarafshon daryosining oʻrta oqimi 

havzasida joylashgan. Uning chegaralari gʻarb va shimoli-gʻarbda Navoiy viloyati, 

shimol va shimoli- sharqda Jizzax va janubda Qashqadaryo viloyatlari, janubi-

sharqda Tojikiston bilan tutash. 

Viloyatning markaziy qismi goʻzal vohadan iborat boʻlib, bu voha uncha keng 

boʻlmay sharqdan-gʻarbga tomon Zarafshon va Turkiston togʻ tizmalari orasini 

egallagan. Viloyatning asosiy sugʻoriladigan yerlari xuddi ana shu maydonlarni 

egallagan. 

Koʻhna, noyob tarixiy obidalarga boy boʻlgan Samarqand shahri viloyatning 

markaziy shahri boʻlib, u 1924–1930-yillarda Oʻzbekiston poytaxti vazifasini 

bajargan. 

 

Termiz 

Shaharning nomi qadimgi «tara-maiyeta» so’zidan olngan, ya’ni «o’tish joyi» 

degan ma’noni anglatadi. Qadim zamonlarda Amudaryoda muhim o’tish joyi bor 

edi. 

Termiz O’zbekistonning janubiy shahri, Surxondaryo viloyatining ma’muriy 

markazi hisoblanadi. 

---

Shahar g’arbda Turkmaniston, sharqda Tojikiston va janubda Afg’oniston bilan 

chegaradosh. U Amudaryoning o’ng qirg’og’ida joylashgan bo’lib, u orqali 

Afg’oniston chegarasi Surxondaryoning janubida, Toshkent shahridan janubi-

g’arbdan 490 kilometr janubida joylashgan. 

2002 yilda Termiz shahrining 2500 yilligi nishonlandi. 

Termiz, Oʻzbekiston Respublikasining Surxondaryo viloyatidagi shahar. 

Viloyat markazi Amudaryoning oʻng sohilida, 

Oʻzbekistonning janub qismida, Afgʻoniston chegarasiga yaqin, oʻrtacha 310 

m balandlikda joylashgan. Xalqaro daryo porti. Temir yoʻl 

stansiyasi. Toshkentdan 708 km. Maydoni 27,8 km². Aholisi 119,6 ming kishi 

(2004)  Arxeologik topilmalar, arab va yunon manbalarida keltirilgan maʼlumotlar 

Termizning Sharqdagi qadimgi  shaharlardan biri ekanligidan dalolat beradi. 

Shaharning qulay geografik oʻrni, strategik ahamiyatga molik joyda 

boʻlganligi, sharqni gʻarb, jan.ni shimol bilan bogʻlovchi savdo chorrahasida barpo 

etilishi, uning tez surʼatlar bilan rivojlanishiga zamin yaratgan. Buyuk ipak 

yoʻlinint muhim bir tarmogʻi ham Termiz orqali oʻtgan. 

Qadimgi Sharq sivilizatsiyasining shakllanishida Termizning oʻziga xos oʻrni bor. 

Koʻxna Termizning qalʼa qismida olib borilgan arxeologik izlanishlar natijalari va 

yozma manbalarning tahliliga koʻra shaharga mil. av. 1ming yillikning oʻrtalarida 

asos solingan. 

T. Sugʻdiyona, Xorazm, Margʻiyona va Parfiya davlatlari bilan madaniy va savdo 

aloqalarini oʻrnatgan. Topilmalarga qaraganda shaharning Hindiston bilan madaniy 

va savdo aloqalari ham juda faol va uzviy boʻlgan. 

Mil. av. 4–3-asrlarda 10 ga maydonni egallagan Termizning qad. qalʼasi oʻrnida 

aholi manzili boʻlgan. Hofizi Abruyning yozishicha, shahar nomi "Taramastxa" 

(baqtriycha "narigi sohildagi manzil") soʻzidan olingan boʻlib, asrlar davomida 

turlicha atalib kelgan (mas., Antioxiya, Demetrias, Tarmid, Tarmiz, Tami, 

Tamo), 10-asrdan Termiz deb atala boshlagan. 

Termiz mil. av. 3–2-asrlarga kelib Baqtriyaning eng 

rivojlangan, siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazlaridan biriga aylandi. Ashyoviy 

dalillarga koʻra bu davrlarda shaharda meʼmorlik va hunarmandchilikning bir 

qancha sohalari (kulolchilik, degrezlik va 

metallsozlik, shishasozlik), Salavkiylar, YunonBaqtriya shohlari tovarpul muomala

si Movarounnahrning boshqa shaharlariga qaraganda ancha oldin 

rivojlanganligidan dalolat beradi. 

---

 

Farg’ona 

Qadimgi nomlari – Yangi Margelan, Skobelev. 

Farg’ona shahrining nomi ikki farscha so’zdan (Parij – farishta) va (Xona – Uy), 

ya’ni, «Farishtalar uyi» yoki «farishtalar shahri». 

Farg’ona-Farg’ona vodiysining janubiy qismida, Farg’ona viloyatining ma’muriy 

markazi Toshkent shahridan 420 kilometr sharqda joylashgan. 

Shahar 1876 yilda Nyu-Margelan deb nomlangan birinchi harbiy gubernator M.D. 

Skobelev tomonidan tashkil etilgan. 

Farg’ona Markaziy Osiyodagi eng qadimgi madaniy yodgorliklardan biridir. 

Farg’ona neftni qazib olish uchun muhim markazlardan biri 1908 yilda u yerda 

birinchi neftni qayta ishlash zavodi qurildi. 

Fargʻona (1907-yilgacha — Yangi Margʻilon; 1907—1924-yillarda Skobelev, 

mahalliy talaffuzda — Iskobil deb atalgan. Podsho Rossiyasining Oʻrta Osiyoni 

bosib olishda va keyingi yillarda koʻplab qirgʻinbarotlar uyushtirgan generali M.D. 

Skobelev nomiga qoʻyilgan) — Fargʻona viloyatining maʼmuriy, iktisodiy va 

madaniy markazi, respublikaning yirik shaharlaridan biri. Maydoni 0,09 ming km². 

Aholisi 222,4 ming kishi (2004, Fargʻona vodiysidagi shaharlar ichida aholi soni 

boʻyicha 3-oʻrinda). Shahar Fargʻona vodiysining jan. qismida, Olay togʻlarining 

etagida, 580 m balandlikda joylashgan.  

 

Xiva 

  O’zbekistonning Xorazm viloyatida joylashgan. 

Xiva antik davrda Xorazm deb atalardi, keyinchalik esa Xivazm – Xorazm deb 

nomlangan. Xivaning ko’p yillik tarixi Xorazmning taqdiri bilan uzviy bog’liqdir. 

Xiva Markaziy Osiyoning eng qadimgi shaharlaridan biri bo’lib, Xorazm 

vohasining janubiy qismida joylashgan. Janubdan Qoraqum cho’lining qumli 

gumbazlari qadimgi o’zbek zaminiga, Qizilqum qumli shimoliy-sharq tomonda 

joylashgan. 

Xiva XX-asrda ilk marotaba eslab o’tilgan kichik shahardir.Uzoq vaqt davomida 

Buyuk ipak yo’lining asosiy markazlaridan biri edi. 

---

Xivani ochiq osmon ostidagi shahar muzeyi deb atash mumkin. 

Xiva– Xorazmning qadimiy shaharlardan biri bo’lib, o’rta asr sharq 

mе'morchiligining tеngsiz javohiridir. U xozirgi Urganch shahridan 25 km janub 

tomonidagi tеkislikda joylashgan. 

Rivoyat qilishlariga ko’ra Xiva shahriga Nux payg’ambarning o’g’li Som asos 

solgan. Shahar karvon yo’lida joylashganligi uchun u еrda savdogarlar tеz-tеz 

bo’lishib turishardi. Shaharga tushib, uning chuqur quduqidan chiqayotgan 

obihayotdan bahra olgan yo’lovchilar hayratdan “xеy-voh” dеb yuborishgan. Buni 

o’zlaricha talqin qilgan mahalliy axoli shaharni “Xеy-voh”, “Xayva”, “Xivaq” dеb 

aytib boshlashgan. 

O’sha davr solnomachilaridan biri Al-Istaxriy (930 yil) Xiva shahrini o’z davrining 

eng yirik 30 ta shahri ro’yxatiga kiritgan. 

Xiva shahri va uning tеvarak-atrofi Xеykanik (xozirgi Polvonyop) arig’idan 

sug’orilib obod va xushmanzara bo’lgan. Mazkur ariq Amudaryodan bir irmoq 

sifatidan ajralib chiqqan. O’zbеkiston Fanlar akadеmiyasi tomonidan 1984-1993 

yillarda Xiva shahrida o’tkazilgan arxеologik qazishmalar natijasi shuni 

ko’rsatadiki, “Ichan Qal'a” xududi eramizdan avvalgi V asrda paydo bo’lgan. 

Savdo-sotiq rivojlangan, obod Xiva shahri XIII asr boshlarida mo’g’illar 

tomonidan vayron qilingan, kеyingi asrlarda shahar har tomonlama rivojlangan. Bu 

еrda ma'muriy binolar qurilib, shahar obodonlashtirilib, savdo-sotiq rivojlandi. 

Lеkin, bu yuksalish uzoq davom qilmadi. 1740 yili Eron shoxi Nodirshox Xiva 

xonligiga xujum boshlaydi. 1740 yili kеch kuzda Xiva shahrini ishg’ol qiladi. 

Nodirshox xujumi natijasida Xiva shahri butunlay vayron qilinib, mamlakat 

Eronga qaram bo’lgan o’lkaga aylantirilgan. Shundan kеyin mamlakatda bir nеcha 

yillar ko’chmanchi turkman zodagonlari hukmronlik qildilar. Ular bilan mahalliy 

o’zbеk zodagonlari o’rtasida davlatni qo’lga olish uchun bo’lgan qonli kurashlar 

natijasida mamlakat vayron bo’ldi, xalq esa chidab bo’lmas darajada 

qashshoqlashdi. Nihoyat, qonli urushlar, o’zaro nizolarga bir qadar barham bеrildi. 

XIX asrning boshlariga kеlib Xiva xonligi taxtiga Qo’ng’irot sulolasidan bo’lgan 

xonlar chiqib 1920 yilgacha idora qilishgan. 

XIX asrga kеlib shahar kеngaydi, u ikki qismdan, ya'ni Ichan Qal'a shahriston 

(ichki shahar) va Dеshon Qal'a rabot (tashqi shahar)dan iborat bo’lib. Shahar 

tеvaragida esa o’nlab qishloqlar joylashgan edi. 

 

 

---

 

1997 yil 20 oktyabr – Xiva shahrining 2500 yillik yubileyiga bag’ishlangan 

tantanali marosim o’tkazildi. Xonlikning eng yirik shaharlarida biri Xiva edi. U 

XVII asr boshidan to 1920 – yilgacha Xiva xonligining poytaxti bo`lgan. Xiva 

shahri qadimda Xiyvaq deb atalgan. Xivaning mashhurligi u bunyod etilgan 

davrlardanoq Sharq bilan G`arbni bog`lovchi savdo yo`li o`tganligi bilan 

izohlanadi. Milodning IV asri boshlarida Xiva Xarazm davlati bilan Eron 

sosoniylari davlati tarkibiga kirgan. XVII asr boshlarida Amudaryo o`zani 

o`zgarishi oqibatida xonlik poytaxti Urganchda aholi yashashi uchun noqulay 

vaziyat yuzaga kelgach, xonlik poytaxti Xiva shahriga ko`chirildi. XVIII asr 

o`rtalarida Eron shohi Nodirshoh qo`shinlari, keyinchalik turkmalarning yovqut 

qabilasi hujumi oqibatida shahar vayron qilingan edi. Xiva xoni Muhammad Amin 

inoq hukmdorligi davrida (1770 – 1790) turkmanlarning yovmut qabilasi 

qo`shinlari tor – mol etilgan va Xiva shahri qayta teklangan. XIX asr o`rtalarida 

Xiva xoni Ollohqulixon (1825 – 1842) davrida shahar atrofi yana mustahkam 

devor biuoan o`ralgan. Devorning uzunligi 6 km. bo`lgan. Xiva shahrining 

memoriy qiyofasiga XVIII asr oxiridan boshlab asos solina boshlagan va bu ish 

XX asrning boshlarigacha davom etgan. Shahar me`moray ansanbili yaxlitligi 

jihatdan O`rta Osiyoda yagona hisoblanadi. Bu ansanbilning ichida dastlab Ichan 

qal`a (ya`ni ichki qal`a; shahriston) bunyod etilgan. Ichan qal`ada – xon saroyi, 

aslzodalar yashaydigan maskan, maqbara, madrasa, masjidlar joylashgan. Ichan 

qal`aning umumiy maydoni 26 gektar. Devorning uzunligi 2200 metr. Ichan 

qal`ada o`zar kesishadigan ikkita katta ko`cha o`tgan. Bu ko`chjalarda to`rtta 

darvoza qurilgan. Bu darvozalardan Dishan qal`aga chiqiladi. Dishan qal`ada esa 

hunarmand, kosiblar, savdogarlar yashashgan va ularning rastalari joylashgan. 

Dishan qal`aning uzuligi 1250 metr bo`lib, uning o`nta darvozasi bo`lgan. Xiva 

---

shahrida joylashgan me`moray yodgorlik Sayid Aloviddin maqbarasidir. Bu 

maqbara XIV asrda qurilgan edi. Shuningdek, Xivada ko`hna ark, masjidi jomi`, 

Oq masjid, Uch avliyo maqbarasi, Sherg`ozixon maqbarasi, Ollohqulixon 

karvonsaroyi, Qutlug` Murod inoq madrassasi, Muhammad Amin inoq madrassasi, 

Ollohqulixon bunyod ettirgan 163 xonadan iborat Toshhovli saroyi va boshqalr 

muhim tarixiy me`morchilik yodgorliklari bo`lib, ular xivalik o`z kasbining ajoyib 

ustalari – naqqoshlar, toshganch, yog`och o`ymakorlarining mahoratini ko`z-ko`z 

qilib turadi. Bularning bari XVIII asr oxiri – XI asr boshlarida O`rta Osiyo 

me`morchilik san`atining qayta tiklanganligidan, bu borada ayniqsa Xiva xonligi 

me`morlari dong taratganligidan dalolat beradi.  Xiva nafaqat O`rta Osiyoda, ayni 

paytda dunyoga ham mashhur shahar. Buning isboti – 1997 – yilda YUNESKO 

qarori bilan shu shahar 2500 yilligi nishonlanganligidir. Bugungu avlod o`z ota-

bobolarning madaniy meroslari bilan haqli ravishda faxrlanadilar. Xiva xonligining 

yana bir yirik shahari – Ko`hna Urganchdir. Bu shaharga asos solinganiga 2000 

yildan oshdi. Shahar muhim karvon yo`llari kisishgan yerda joylashganligi uchun 

ham tez rivojlanga. XVI - XIX asrlar faqatgina o`zoro urushlar, ichki urushlar, 

nizolar va toji taxt talashuvlari tarixidangina iborat bo`lmay, bu davrlarda ham 

xonliklarda madaniy hayot to’xtab qolmadi. Hatto, toji taxt uchun, markaziy 

hokimiyatni kuchaytirish uchun qo`shnilarninghududlarini bosib olish uchun 

ayovsiz kurashgan hukmdorlar orasida ham ijod bilan shug`illangan, ilm-fan va 

adabiyot ahliga homiylik qilgan, o`z davlatlari tarixini yaratgan hukmdorlar ham 

bo`lgan. Masalan, Abdulaxon, Ubaydilloxon II, Subhonqulixonlar; Xiva xoni 

Abdulg`ozixon; Qo`qon xoni Umarxon shular jumlasidandir. Uchala xonlik 

xalqlarini ma`naviy hayotda birlashtirib turgan kuch o`zbek tili bo`ldi. Ayni paytda 

davlat idora ishlarida fors tii ham qullanilgan. Ijtimoiy hayota o`zbek va fors tillari 

qo`llanilgan. An`anaga ko`ra esa fanda va maktabda arab tili muhim o`rin tutgan. 

Madrasalar uch (boshlang`ich, o`rta va yuqori) bosqichli bo`lib, ularda arab, fors 

va o`zbek tili mukammal o`rgatilgan. Shuningdek, fiqh, hisob, handasa, 

astranomiya, axloq, falsafa, antiq, adabiyot, geografiya, tarix tabobat o`qitilgan. Bu 

bayram dastlab YuNESKO ning Parijdagi Bosh qarorgohida boshlandi. Xiva 

shahrining Ark maydonida 1997 yil 20 oktyabrda o’tgan teatrlashgan tomosha o’z 

mohiyati, tarixiy falsafiy teranligi (muallif O.Matjon, rejissyor Rustam Hamidov, 

bastakor Rustam Abdullayev) bilan e’tiborga molik. Unda shahar tarixi 

umumlashgan badiiy sahnaviy yechimlarda taqdim etilgan. Massagetlar malikasi 

To’marisning chavandoz qizlar qurshovidagi shiddatli va keskin harakatlarga boy 

raqslarida vatan mustaqilligi uchun olib borgan kurashi mujassam etilsa, Xiva 

shahri haqidagi rivoyat asosidagi “Farishtalar raqsi”da  tariximizning o’qilmagan 

sahifalari qayta jonlandi. Xivaning qutlug’ bayramiga kelgan mehmonlar – 

vazirlik, idora va tashkilotlar rahbarlari, diplomatik korpus va xalqaro tashkilotlar, 

---

xorijiy mamlakatlar vakillari bayramona bezatilgan ark maydonidan joy oldilar. 

Yig’ilganlar nigohida shahar sehru sinoatidan hayrat, qalbida hayajon: guyo ular 

shu onlarda olis moziy bag’rida turgandek.  

 

TOSHKENT 

Shaharning tarixi eramizdan avvalgi III  asrning oxiri – yozma manbalar va 

zamonaviy shaharning ichidagi qadimiy qo`rg`on qoldiqlari saqlanib qolgan 

davrdan boshlab kuzatilishi mumkin. Bu qadimiy shahar Salar arig’i bo’yida 

joylashgan Mingo’rik qo`rg`onidir. Arxeologlar o’zlariinng qazlmalari asosida 

qo`rg`onning birinchi mustahkamlovchm inshootlari eramizdan avval 1-asrning 

oxirida – eramizning 1 asri boshida qurilgan, degan xulosaga kelganlar, ya’ni 

shahar 20 asrlik tarixga ega. Birinchi yozma manbalarning orasida Xitoy elchisi 

Chjan Tszan yozuvlariga asoslangan Xitoy solnomalarini aytib o’tish mumkin, 

Buyuk ipak yo’li  bo’ylab birinchi karvon yo’lining o’tkazilishi shu elchining ismi 

bilan bog’liq deb hisoblanadi.Turli nomlangan har xil Xitoy manbalarida shahar 

Shi deb nomlangan. U paytda bu shahar Kongyuy davlatining tarkibiga kirgan. 

Lekin uning eramizdagi III – IV asrning boshida parchalanib ketganligidan so’ng 

Shi kichik mustaqil davlatga aylanadi. Tez orada u O’rta Osiyoning hududida 

ulkan davlat yaratgan eftalitlar tomonidan bosib olingan. Xitoyning «Shi» nomli 

iyeroglifi tosh ma’nosini anglatadi. Lekin manbalar faqat bu nom bilan 

kifoyalanmaydi. Masalan, Erondagi Sosoniylar sulolasining vakili bo’lgan shoh 

Shopur 1 ning Zardushtiylik Ka’basida eramizinng 262 yilida yozilgan yozuvida 

«Choch» deb yozilgan edi.Eramizning IV asridan boshlab Choch shahri ko’pgina 

to’qnashuvlarning markazida bo’lib qoladi. 550 yilda Turk hoqonligi tuziladi, unga 

turklar zabt etgan Choch shahri ham kirgan. Shaharga ko’chmanchi turk 

qabilalarining ko’p sonli aholisi kelgan. Turk hoqonligining ag’darilganligidan 

keyin Choch shahrini mahalliy hukmdorlar boshqarar edilar. 

VII – VIII asrlarda shaharning aholisi aralash edi. Jamoatchilikning sara qismini 

turk va so’g’d aholisining zodagonlari tashkil etar edi. 713 yilda arab sarkardasi 

ibn Qutaybaning lashkarlari Choch shahriga yurish qilib, u yerda xalifaning 

hukmronligini o’rnatganlar. Shu vaqtda Toshkent vohasida, ilk o’rta asrlar davrida 

to’rrt a shahar va 20 ta qal’adan iborat bo’lgan tarmoq hosil bo’lib, ularning biri – 

Madinat ash-Shosh markaziy o’rin tutgan. Mingo’rik qal’asidagi qoldiqlari 

o’rganilgan shaharni arab manbalari shunday deb atar edilar. VII – VIII asrlarda 

Mingo’rik rivojlanib, gullab-yashnagan. Uning ichiga ark qal’asi va shaharning 

o’zi – Shahriston kirar edi. Islomning tarqalishi sekinlik bilan borar edi. Chochning 

aholisi Muqannaning ta’limotini qo’llab-quvvatladilar – xalifalik arboblariinng 

---

zulmiga qarshi bosh ko’tarib chiqdilar. Jazo choralari ko’rilib, Choch shahri yer 

bilan yakson etildi. Xarobalarga aylantirilgan shahar anchagacha avvalgi holatiga 

kela olmay, qachonlardir katta shahar bo’lgan Mingo’rik o’rnida asrlar bo’yi 

kichikkina qishloq mavjud bo’lgan. IX  asrda xalifalikning hukumati bergan 

farmoyishga ko’ra shaharinng obodonchiligi va suvsozligi ehtiyojlari uchun katta 

mablag’lar ajratilgan. 

IX-X asrlarning yozma manalarida shaharning yana bir nomi aytib o’tiladi – 

Binkent. U ark qal’asiga, ichki shaharga (shahriston yoki madina) va ikkita shahar 

yoni o’troq aholisi yashaydigan qismlariga bo’lingan: ichki (rabad-dexil) va tashqi 

(rabad-xaridj). Ark ikkita darvozasi bo’lgan devor bilan o’ralgan, uning ichida 

hukmdorning saroyi, xazina va zindon bo’lgan edi. 

IX-XII asrlar - hunarmandchilik, savdo-sotiq va madaniyatning gullab-yashnab 

rivojlangan davri edi. Bu davr Movarounnahrning iqtisodiy va madaniy 

taraqqiyotidagi «oltin asr», «Musulmon Tiklanish davri» deb ataladi, bunda 

Toshkent shahri asosiy o’rinlardan birini egallab turar edi. 

X asrning oxirida Abu-Rayhon Beruniyning asarida poytaxtning nomi ilk bor 

Toshkent kabi yozilgan edi. XI asrning ikkinchi yarmida Toshkent nomi turk 

tilshunos olimi Mahmud Qoshg’ariy asarida aytib o’tilgan, olim Toshkent – 

Binkentning turkcha nomi ekanligini ta’kidlagan. 

XIII asrinng boshida Muhammad Xorazmshohning buyrug’ia ko’ra shahar 

umuman suv ta’minotidan mahrum etilgan bo’lib, aholisi uni tark etishga majbur 

bo’ldi. Mo’g’ul-tatar qo’shinlari bo’m-ush shaharga kirib borib, uni tagi bilan yo’q 

qilib tashladilar. 

Amir Temurning hukmronligi davrida Toshkent shahrida va uning atrofdarida katta 

qurilish ishlari olib borilgan. XIII asrda buzib tashlangan Banokat shahar qal’asi 

qata tiklanishb qurilgan va Amir Temuring o’g’li sharafiga Shohruhiya degan 

yangi nomni olgan. Oxirgi Temuriylarning davrida Toshkent goh Samarqandning 

oliy hukmdoriga, goh Buxoro hukmdoriga, goh Farg’ona hukmdoriga bo’ysunar 

edi. 

1503 yilda Toshkentni Shayboniyxon bosib olib, egallagan. Eng qudratli xonlardan 

biri bo’lgan Suyunij-xo’ja-sultonning hukmronligi paytida Toshkentning iqtisodiy 

va madaniy markaz sifatidagi roli ancha oshgan. Shayboniyzodalar va qozoq 

sultonlari o’rtasidagi poytaxtni egallash uchun kurash ko’p yillar mobaynida 

davom etgan. 

---

XVI asrda Toshkent shahrida fuqarolik inshootlarini qurish keng avj olgan. Bu 

inshootlarning bir qismi bizning davrimizgacha yetib kelgan. 1554 yilda Navro’z 

Ahmad Shayboniylar davlatining oliy hukmdori bo’lib qoldi, unga Farg’ona 

shaharlari am bo’ysunadigan bo’ldi. Lekin Buxoroning qamal qilinishi natijasiz 

bo’lib chiqdi, xon esa Samarqand shahriga qaytganda o’z oromgohida o’ldirilgan. 

Shu XVI asrda Buxoro hukmdori Toshkentga yurishlar qilgan. 1582 yilda 

Abdullaxon Toshkentni o’ziga butunlay bo’ysundirib oldi. Birinchi 

ashtarxoniylarning hukmronligi davrida (XVII asr) Toshkentda qozoq sultonlari 

mustahkamlanib oldilar. Shu davrga kelib Toshkentning zamonaviy nomi barqaror 

bo’lib qoldi. 

1723 yilgacha Toshkent qozoqlarning qo’l stidaligicha qolaverdi, keyin u ulkan 

davlatini yaratgan jung’or qabilalarininghukmronligiga tushib qoldi. Ular uchun 

Toshkent daromad manbai sifatida muhim shahar bo’lgan. Ular hukmronlik qilgan 

davrda O’rta Osiyoda ilk bora shahardagi uylar va mulklarinng ro’yxati 

o’tkazilgan. Lekin 1758 yilda Xitoy jung’or davlatini tor-mor etganidan keyin 

Toshkent Xitoyning uzoq masofadagi hukmronligiga o’tib qoldi. Mintaqada shu 

davrga kelib yuzaga kelgan vaziyat Toshkent shahriga go’yoki mustaqil holda 

yashashga imkon berdi. Shu davrda shahar to’rtta dahadan (Shayhontohur, 

Beshyog’och, Ko’kcha va Sebzor dahalari)  iborat edi, ularni to’rtta mustaqil 

hokimlar – xo’jalar boshqarar edi. Ularning boshqaruvi «to’rtta hokim davri» deb 

ataladi. Lekin ularing butun shaharni qo’lga kiritishga intilishlari qurolik 

to’qnashuvga olib keldi. Yunusxo’ja, vafot etgan Shayhontohur dahasi hokimining 

o’g’li g’alaba qozondi. U hokimiyat tepasiga chiqishi bilan o’z siyosati va o’z 

qo’shinlari bo’lgan yaxlit Toshkent davlati tuziladi. Artilleriya to’plarining 

joylashtirilishi hisobga olingan holda himoya devorlari barpo etiladi. Ularning 

balandligi 8 metrga, qalinligi esa asosi yonida 2 metrga yetgan. 8 ta kirish 

darvozasi qo’riqlanadigan bo’ldi. Toshkent davlati o’zining maxsus tangalarini 

zarb eta boshladi. Aholi ham Yunusxo’janig o’tkazgan siyosatini qo’llab-

quvatlagan, chunki u barcha chora-tadbirlarni tinchlik manfaatlarida o’tkazar edi. 

Toshkentni Qo’qon xonligi XIX asrda bosib qo’lga kiritishi bilan mustaqillik davri 

barham topdi. Anhor qirg’og’ida baland devorlar bilan o’ralgan yangi Ark qo’rildi. 

Uning ichida o’z navbatida maxsus devor va uchta choh bilan o’ralgan qal’a 

qurilgan. Shu davrning shahar himoya devorida o’n ikkita darvoza bo’lgan. 

XIX asrning ikkinchi yarmida chor Rossiyasi tomonidan shaharni ishg’ol qilishga 

urinishlar bo’lib, 1865 yil 16 iyunda ular g’alabaga erishganlar, 1867 yilda esa u 

Turkiston general-gubernatorligining ma’muriy markaziga aylanadi. Eski 

shaharning sharqiy tomonidan yangi, yevropacha shahar bunyod etildi. 

---

Toshkent shuningdek Rossiya podshosiga yoqmagan kishilarni surgun qilish joyiga 

aylandi. Bu yerda XX asrga kelib revolyutsiya ruhidagi juda ko’p kishilar yig’ilgan 

edi, ular mahalliy yoshlar bilan muloqot qilib turib shaharni revolyutsiya 

voqealariga tayyorlab borganlar. 

1918 yil aprel oyida poytaxti Toshkent shahrida bo’lgan Turkiston avtonom 

respublikasi tuziladi. 1924 yilda milliy jihatdan ajratilish oqibatida poytaxti 

Samarqand bo’lgan O’zbek SSR hosil bo’ladi. 1930 yilda Toshkent qaytadan 

poytaxtga aylanadi. 

1991 yilda SSSR tarkibidan chiqib, O’zbekiston Respublikasi o’zini poytaxti 

Toshkent  shahri bo’lgan mustaqil davlat deb e’lon qiladi. Toshkent 

Toshkentning qadimgi nomlari – Yuni, Chach, Shash (Madina -Ash-Shash), Binket 

(Bink). 

Toshkent – Toshkent  shahrining ma’muriy markazi O’zbekiston Respublikasi 

poytaxtidir. O’zbekiston va Markaziy Osiyodagi eng ko’p aholi yashaydigan joy. 

Toshkent bugungi kunda mamlakatimizning asosiy siyosiy, iqtisodiy, madaniy va 

ilmiy markazidir. 

O’zbekiston Respublikasining poytaxti respublikaning shimoliy-sharqiy qismida, 

Chirchiq daryosi tekisligida joylashgan bo’lib, 30 ming gektar maydonni egallaydi. 

Bugungi kunda shaharning deyarli yarmi obodonlashtirildi.Toshkent shahar 

ma’muriyati tomonidan 11 tumanga bo’lingan. 

Toshkent shahrining  2009 yilda 2200 yilligini nishonladi. Ilgari u juda katta 

shahar bo’lmagan va tarixida o’zining janubiy qo’shnilari – Samarqand va Buxoro 

bo’lgan. 

O’zbekiston mustaqillik yillarida katta o’zgarishlarni amalga oshirildi. 

Toshkent — Oʻzbekistonning poytaxti va eng yirik shahardir, shuningdek, aholisi 

boʻyicha Markaziy Osiyodagi eng yirik qadimiy shaharlardan biridir. Bu shahar 

Oʻzbekistonning shimoli-sharqiy qismida, Qozogʻiston bilan chegaraga yaqin 

qismda joylashgan boʻlib, maydoni 334,8 km2 (129.3 2) ni tashkil etadi. 2021-yilgi 

maʼlumotlarga koʻra, Toshkent aholisi 2 694 400 nafarni yoki Oʻzbekiston 

aholisining qariyb 8% ni tashkil etadi. 

   Milodiy VIII asr oʻrtalarida islomiy taʼsir boshlangunga qadar, 

Toshkentga sugʻd va turkiy madaniyat taʼsir koʻrsatgan. 1219-

yilda Chingizxon Toshkentni vayron qilganidan soʻng, shahar qayta tiklandi 

va Buyuk Ipak yoʻlidan foyda koʻrdi. XVIII—XIX asrlardan boshlab ushbu 

---

shahar Qoʻqon xonligi tomonidan zabt etilgunga qadar, mustaqil shahar-davlatga 

aylangan edi. 1865-yilda Toshkent Rossiya imperiyasi tarkibiga kirdi 

hamda Turkiston general-gubernatorligi markazi boʻldi. Sovet davrida bu shahar 

butun Sovet Ittifoqining majburiy deportatsiyasi tufayli katta oʻsish va demografik 

oʻzgarishlarga guvoh boʻlgan. 1966-yilda boʻlgan Toshkent zilzilasi tufayli 

Toshkentning katta qismi vayron boʻlgan edi, biroq u namunali Sovet shahri 

oʻlaroq qayta qurilgan. Oʻsha paytda Toshkent Sovet 

Ittifoqining Moskva, Leningrad va Kiyev shaharlaridan keyin turadigan toʻrtinchi 

yirik shahar boʻlgan 

 

SAMARQAND 

1996 yil 18 oktyabr kuni Amir Temur tavalludining 660 yilligi tantanalari 

doirasida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan  Samarqand shahri “Amir 

Temur” ordeni bilan taqdirlangan va bu kunni Samarqand shahri kuni sifatida 

nishonlash taklif qilingan. Ayni shu kuni Samarqandda Sohibqiron Amir 

Temurning haykali ochilgan. Shundan buyon ushbu kun  keng nishonlanib 

kelinadi. 

 

YUNESKO Bosh konferensiyasi qaroriga muvofiq, 2007 yilda Samarqand 

shahrining 2750 yilligi keng nishonlangan. 

 

Samarqand shahrida bir qator yirik  tadbirlar, jumladan 1997 yildan beri har ikki 

yilda “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivali o'tkazib kelinmoqda. 

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI 

 Davlatimiz rahbari   Xoram viloyatiga 

tashrifi chog‘ida Xorazm Ma’mun akademiyasi faoliyati bilan ham tanishib, bu ilm 

markazida ilmiy yo‘nalishlarni kengaytirish, tadqiqotlar samaradorligini oshirish, 

ularni amaliyotga keng joriy qilish, moddiy-texnik ta’minotni yaxshilash haqida 

alohida ta’kidlagani ana shu yuksak e’tiborning yana bir isbotidir. Muloqot 

chog‘ida Ma’mun akademiyasi tomonidan arxeologiya yo‘nalishida erishilgan 

muvaffaqiyatlardan foydalanib, bu ilmiy muassasani sayyohlik yo‘nalishlariga 

---

kiritish, xalqimiz tarixini chet ellik turistlarga targ‘ib qilish masalalariga e’tibor 

qaratildi. 

Ma’lumki, Xorazm Ma’mun akademiyasi Birinchi Prezidentimiz Islom 

Karimovning 1997 yil 11 noyabrdagi farmoniga muvofiq qayta tashkil etilgan edi. 

2006 yili YUNESKO shafeligida Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi 

nishonlandi. Bugungi kunda bu ilm-fan dargohida 41 nafar ilmiy xodim, jumladan, 

7 nafar nafar fan doktori, 19 nafar fan nomzodi faoliyat yuritmoqda. Ular Xorazm 

davlatchilik tarixi, ona yurtimizdan yetishib chiqqan olimlarning jahon fani va 

madaniyati rivojiga qo‘shgan hissasi, Xorazm me’moriy yodgorliklarini biologik, 

fizik va boshqa salbiy ta’sirlardan himoya qilish, hududdagi ekologik holatni 

yaxshilash, yer-suv resurslaridan oqilona foydalanish, tuproq unumdorligini 

oshirish, voha sharoitiga mos qishloq xo‘jaligi o‘simliklarini iqlimlashtirish, 

sho‘rlanish va cho‘llanishning oldini olish kabi yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqotlar 

olib borishmoqda. Ma’mun akademiyasi Xiva shahrida joylashganligi bu ilmiy 

muassasani sayyohlik yo‘nalishlariga kiritish uchun imkon yaratadi. Davlatimiz 

rahbari Xivadagi Ichan qal’a majmuasiga tashrifi chog‘ida tarixiy obidalarni 

rekonstruksiya qilish, turizm borasidagi imkoniyatlarni to‘liq ishga solish 

masalalariga alohida e’tibor qaratdi. 

Davlatimiz rahbari tomonidan akademiya olimlari oldiga qo‘yilgan dolzarb 

vazifalarni aholi faoliyatiga tatbiq etish haqida fikrlar yuritildi va amaliy ishlarga 

kirishildi. Xususan, joriy yilning aprel oyida genetik tahlil laboratoriyasiga 

AQSHning O‘zbekistondagi elchixonasi FULBRAYT dasturi orqali amerikalik 

biotexnolog olimning tashrifi ko‘zda tutilgan. Xorijlik yetuk olimdan Urganch 

davlat universiteti biologiya yo‘nalishi talabalari 15 kun davomida 

biotexnologiyaning yutuqlari bo‘yicha ma’ruza tingladilar. Xorazm Ma’mun 

akademiyasi genetik tahlil laboratoriyasida iqtidorli talabalar bilan amaliy 

tadqiqotlar olib borilishi rejalashtirilgan. 

Bugungi kunda akademiyamiz olimlari nafaqat respublikamizning Fanlar 

akademiyasi ilmiy-tekshirish institutlari bilan, balki jahonning yetakchi ilmiy 

markazlari va oliy ta’lim muassasalari, jumladan, Germaniya, Amerika Tabiat 

tarixi muzeyi, Florida va Kaliforniya universitetlari, AQSH qishloq xo‘jaligi 

departamentiga qarashli “Termitlarga qarshi kurash” markazi, Germaniyaning 

Bonn, Xorvatiyaning Zagreb, Moskva davlat universitetlari va boshqa bir qator ilm 

dargohlari bilan hamkorlikda ilmiy tadqiqotlar olib bormoqdalar.