| Yer qabığının və litosferin əsas struktur elementləri
Yer qabığının əsas struktur elementləri qitələr və okeanlardır. Bunlar geofiziki mənada başa düşülən qitə qabığı zonası ilə qitə ətəyinə görə təyin olunur. Yer səthinin 2/5 hissəsini qitələr, 3/5 hissə-sini isə okeanlar təşkil edir. Okeanların sahilə yaxın böyük məsafələrə uzanan zonalarında, xüsusən Sakit okeanda, qitə- okean sərhəddi iri dərinlik çatları ilə təyin edilir ki, bu da Benyof zonası adlanır. Bu zona
bəzi yerlərdə çox dərində, üst və alt mantiya arasında qeyd olunur.
Litosfer lateral istiqamətdə geodinamik prinsip əsasında ayrı- ayrı plitələrə, litosfer plitələrinə ay-rılr. Yerin müasir strukturunda yeddi əsas iri litosfer plitəsi ayrılır: Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Avroasiya, Afrika, Hindistan- Avstraliya, Antar-ktida, Sakitokean. Sakitokean istisna olmaqla bu plitələr özündə həm qitə, həm də okean sahələrini birləşdirir. İri plitələrlə yanaşı çox sayda xırda plitə-lər də ayrılır. Qitə və okean hüdudlarında plitələrin əsas sahəsi qabığın və litosferin stabil bloklarına müvafiq gəlir.
Müasir okeanlarda litosfer plitələri arasın-dakı sərhəddə hərəkətli ortaokean dağ silsilələri yerləşir. Okeanların sərhədləri boyu, okeanlarla qitələr ara-sında keçid zonalarında, yəni, Benyof zonası arxa-sında kənar qitə tipli hərəkətli- orogen qurşaqlar yerləşir. Qurşaqların digər bir tipi isə qitələr arası ilə uzanır. Buna misal olaraq Avroasiya və Afrika qitələri arasında yerləşən Aralıqdənizi hərəkətli- orogen qurşağını və Ural- Monqol qurşağı- cavan platformanı göstərmək olar.
Dostları ilə paylaş: |
