Rehber ansiklopediSİ 1

ALAN

Alm. Flache (f.), Fr. Aire (f.), İng. Area. Matematikte; sınırlı, kapalı yüzeylerin ölçüsü. Şekilleri farklı olan pek çok yüzeyin alanları (mesela) daire şeklindeki bir yüzeyle, kare şeklindeki bir yüzeyin ölçüleri yani alanları birbirine eşit olabilir.

Herhangi bir yüzeyin alanını hesaplamak; temel prensip olarak, yüzeyi birim yüzey ölçüsüne (alanlara) ayırmak ve birim alanların sayısını tespit etmekle olur. Bu işlemin tatbiki, çok zor hatta bazı büyük arazi, küre yüzeyi gibi eğri yüzeyler için mümkün olmayabilir veya yapılan işlem doğru netice vermeyebilir. Bu sebepten dolayı bazı geometrik şekillerin alanlarının hesaplanması için formüller geliştirilmiştir.

Birim alan, bir kenarı bir birim olan karedir ve buna bir birim kare denir. Ölçü sembolünün üzerine 2 rakamı koymak suretiyle (birim)² ifade edilir. Alan biriminin askatları ve katları sırasıyla yüzer yüzer küçülür ve büyür. 1 m²nin askatları:

1m² = 100 dm² = 10000 cm² = 1000000 mm² dir.

1 m²nin katları ise; 1 dam² = 100 m², 1hm² = 100 dam² = 10000 m², 1km² = 100 hm² = 10000 dam² = 1000000 m².

Yüzeylerin alanlarını hesaplamak için uygulanacak bir metod, yüzeyi, alanlarının hesabı bilinen geometrik şekillere ayırmaktır. Alanları bilinen geometrik şekillere ayrılmış yüzeyin alanı bu alanların toplamıdır.

Herhangi bir yüzey, alanları hesaplanabilen geometrik şekillere ayrılamıyorsa, bu durumda yüzeyin alanı, integral hesabı ile bulunabilir.

f(x) eğrisi, x ekseni, x=a veya x=b doğruları ile sınırlı bölgenin alanı.

integralinin hesaplanması ile bulunur.

f(x) ve g(x) eğrileri arasındaki alan ise:

integralinin hesaplanmasıyla bulunabilir.

Çeşitli geometrik şekillerin alan formülleri:

Üçgen : A= ah/2 (h: yükseklik, a: taban)

Dirkdörtgen: A=a.b (a: uzun kenar, b: kısa kenar)

Kare : A = a²(a : kenar uzunluğu)

Paralelkenar : A = a.h (a: taban, h: yükseklik)

Daire: A = ^p r² (^p : pi sayısı, r: yarıçap)

Elips : A = ^p .a.b (a: uzun yarıçap, b: kısa yarıçap)

Küre : A = 4^p r² (^p : pi sayısı, r: yarıçap)

Silindir yan yüzeyi: A = 2^p rh (^p: pi sayısı, r: yarıçap, h: yükseklik)

ALARM

Alm. Alarm (m), Fr. Alarme, İng. Alarm, alert. Tehlikeli bir durumu bildirmek için verilen işaret. Alarm durumu: Doğacak tehlikeli bir durumda tehlikeyi önlemek için devamlı hazır vaziyette (teyakkuz) uyanık olmak. Bu hal ancak askeriye, itfaiye ve zabıtada görülür. Alarm, çeşitli işaretlerle (siren, düdük, TRT vs.) ile yapılır. Ayrıca otomatik olarak ev ve arabalara da tehlike anında haber veren ışıklı ve sesli alarm cihazları yerleştirilir. Bunlar belirli bir zaman içinde kendiliğinden, yaklaşma veya dokunma anında tehlikeyi haber verirler.

ALASKA

Kuzey Amerika’da Asya’ya doğru uzanmış bir yarımada. ABD’nin 40. ve en geniş eyaleti. Yüzölçümü 1.518.807 km2, nüfusu ise 521.000’in üzerindedir. Başkenti Juneau (nüfusu 6000)dur.

Alaska’nın Kuzey-Batısı’nın dağlık, ikliminin çok sert ve ulaşımın çok güç olması yüzünden insanların yaşamasına pek elverişli değildir. Buna karşılık güney kısmının okyanusa açılması, yeraltı zenginliklerinin ve petrolün bol olması, stratejik durumunun önemi sayesinde Kuzey Kutbunun kalabalık ve çekici bölgeleri arasına girmiştir.

Alaska, Danimarkalı Bering tarafından 1741 yılında keşfedildi. 1799’da ABD ve Rusya’nın ortaklaşa kurduğu bir şirket vasıtasıyla, bu iki devletin sömürgesi haline geldi. Bu sömürgeciliğin kendisine faydalı olmadığını anlayan Rus Çar’ı İkinci Aleksandır tarafından 1867 yılında ABD’ye satıldı.

Alaska, Büyük Okyanus kıyısında Alaska Körfezi, Batıda Aleut adalarına ulaşır. Doğuda kıyı adaları ile sınırlanır. Kıyıları çok girintili çıkıntılıdır. Toprakları yeraltı madenleri yönünden çok zengindir. 400.000 kilometrekareyi aşan büyük bir kısmı bataklıklarla kaplıdır. Buralar yaşayışa elverişli olmadığı gibi, faydalanılması da mümkün değildir.

Alaska, Kuzey Amerika’nın kuzeyinde batıya doğru bir yarımada şeklinde uzanır. Batıya doğru uzanan burnu ile Asya arasında Bering Boğazı yer alır. Güneyi dağlık, Yukon ırmağının aktığı çukur ve düzlüklerle kaplıdır. Kuzeyi ise tepelik ve yaylalıktır. Güneyde kar ve buzullarla kaplı olan dağlar, genç ve sıradağlar halinde uzanırlar. En yüksek noktası Mac Knley 6193 metredir. En kuzeyde Brooke Dağları vardır. Bunların en yüksek noktası da Michelson doruğu olup yüksekliği 2816 metredir.

Alaska Dağlarının Güney batı kısmına doğru Aleut Sıradağları uzanır. Aleut Takımadaları da bu dağların bir devamı ve uzantısı olarak bilinir. Aleut Sıradağlarında tesiri fazla volkanik yanardağlar mevcuttur.

Göller ve akarsular bakımından zengindir. Bering Denizine dökülen Yukon (uzunluğu 3300 m) Irmağı ile Kuskovin Nehri önemli akarsularıdır. Yarımadanın hemen başlangıcında yer alan İllima ve Clark gölleri de sayılı büyük göllerdendir.

İklim bakımından çeşitli özelliklere sahiptir. Güney ve güneybatısında Büyük Okyanus iklimi, Kuzey kutup bölgesinde kutup iklimi, ortasında ise kara iklimi hakimdir. Yağış mikdarı bölgelere göre değişir.

Alaska’nın toprakları çok, nüfusu ise azdır. Kilometrekare başına 0,2 kişi düşer. Büyük şehirleri, Anchorge, Fairbonks ve Spenart’tır. Nüfusunun yarıdan fazlasını beyazlar teşkil eder. Bunun yanında Eskimo ve Kızılderililer, Çinli ve Filipinliler de vardır. Eskimolar her geçen gün şehirlere gelip buralara yerleşmektedirler. Kızılderililer, kabileler halinde olmayıp köylerde yaşarlar. Halk Hıristiyan olup, protestan mezhebine bağlıdır.

Doğal kaynakları bakımından çok zengindir. Önemli madenleri altın, platin, kok kömürü ve kalaydır. Orman alanları oldukça geniştir. ABD’nin ihtiyacını karşılayabilecek kapasiteye sahiptir. Ham petrol üretiminde Texas’ın ardından ikinci sırada yer alır.

Balıkçılık, kömür işletmeciliği ve konservecilik son derece gelişmiş olup, kürk ihracatında da çok ileridir.

Alaska’da ayı türleri, bizon, fok balığı ve evcil büyük baş hayvanlar bulunur. Süt, önemli bir gelir kaynağıdır. Çiftlik ürünlerinin yıllık değeri 5 ile 6 milyon dolar civarındadır. Hayvani besin olarak yumurta ile sebzelerden patates ve kabak önemli yer tutar.

Ulaşım bakımından geridir. Güney kısmında Seyvart ve Fairbonks arasında tek bir demiryolu ile ABD ve Kanada’yı birbirine bağlayan karayolu vardır. Ulaşım genellikle uçak ve deniz taşıtlarıyla yapılır.