Rehber ansiklopediSİ 1

AÇIK ARTIRMA ve EKSİLTME

Alm. Öffentliche Versteigerung und Submission, Fr. Vente aux enchéres et adjudication, İng. Sale by auction. Devletin (genel bütçe - katma bütçe) ve mahalli idarelerin (il özel idaresi ve belediye) alım, satım, hizmet yapımı, kira, trampa ve taşıma işlerinde tahmin edilen bedeli Genel Bütçe Kanunu ile tesbit edilecek tutarı geçmeyen ve isteklilerin tekliflerini sözlü olarak belirttiği ihale usulleri.

Bu usulde ihale işlemleri içinde yer alan tahmini bedel tesbiti, onay belgesi düzenlenmesi, şartname, ilan ve geçici teminat alınması şartlarına uyulur. Artırmalarda uygun bedel, tahmin edilen bedelden aşağı olmamak üzere teklif edilen bedellerin en yükseğidir. Eksiltmelerde uygun bedel, tahmin edilen bedeli geçmemek şartıyla, teklif edilen bedellerin tercihe layık görülenidir.

Açık artırma veya eksiltmede teklif mektupla da yapılabilir. Bütün teklifler ihaleye ait artırma ve eksiltme kağıdına yazılır. Teklifler ihale komisyonu önünde yapılır. İhale sonucu karara bağlanır. İstekli çıkmadığı, isteklilerin belgeleri veya son teklifleri uygun görülmediği takdirde yeniden aynı usulle ihale açılır veya idare yararı görüldüğü takdirde ihalenin bitiş tarihinden itibaren 15 gün içinde iş pazarlıkla yaptırılabilir.

AÇIK DENİZ

Alm. Hochsee, Fr. Pleine (haute) mer, İng. High seas. Kıyıya paralel çizilen ve belli uzaklıktan geçen hattın yani karasularının sınırı dışındaki deniz. Devletler umumi hukuku terimidir. Varsayılan bu hat ile kara arasındaki mesafeye “Karasuları” denir. Kıta sahanlığı ise, karasularının dışında, 200 m derinliğe kadar uzanan deniz yatağına ve deniz altı bölgelerinin toprak altına denir. Karasularımız 6 mil olarak kabul edilmektedir. 1982 tarihli Deniz Hukuku Konferansında karasuları 12 mile çıkarılmıştır. Ülkemiz bu anlaşmayı kabul etmediğini açıklamıştır.

Açık denizler hukuki rejiminin hareket noktasını “Açık denizlerin serbestliği” ilkesi teşkil eder. Her devletin ticaret ve harp gemileri barış ve savaş anlarında açık denizlerde bulunabilir ve seyrüsefer yapabilir. Bu sahada balık avlamak ve deniz dibinden istifade etmek her devletin hakkıdır. Açık denizlerde gemilerde işlenen suç, o geminin bağlı olduğu devletin arazisinde işlenmiş gibidir. 1958 Cenevre Konvansiyonunun ikinci maddesine göre; açık denizler bütün milletlere açık olduğu için hiçbir devlet herhangi bir kesiminde kendi hakimiyetinin olduğunu ileri süremez. Buna rağmen bazı ülkeler sahillerinden 250 mil uzaklığa kadar olan deniz kısmını kendi sahası olarak kabul etmişlerdir.

Bir yandan hızla artan dünya nüfusu, öte yandan karadaki tabii kaynakların azalması ve hatta tükenmesi ihtimalinin ortaya çıkması madenler bakımından dikkati okyanus tabanlarına çekmiştir. Açık denizlerden faydalanmak, üstün teknoloji ve devlet olarak zengin olmayı gerektirir. Bu sebeplerden, günümüzde açık denizlerin nimetlerinden ancak bir kaç devlet faydalanabilmektedir. Açık denizlerin yatağı ve toprak altının hukuki rejimi, çözüm bekleyen bir mesele olarak dünya milletlerinin karşısındadır.

AÇIK KALP AMELİYATI

(Bkz. Kalp Cerrahisi)

AÇIK LİMAN

(Bkz. Serbest Bölge)

AÇIK OTURUM

Alm. Geichtssitzung (f), Öffentliche Debatte (f), Fr. Audience Publique, İng. Public Audience, panel discussion. Herhangi bir konunun dinleyiciler ve izleyiciler önünde, müzakere veya münakaşası için tertiblenen ve herkese açık olan toplantı.

Açık oturumda tartışılacak konuların sınırları, oturumu yönetecek kişi tarafından tesbit edilir. Konuyla ilgili görüşleri savunacak olan konuşmacılar tanıtılır ve kendilerine söz verilir. Açık oturumu yöneten kişi, kurallara uymayan konuşmacının sözünü kesebilir. Oturum sonunda lüzum görülürse, konunun ve anlatılanların kısa bir özeti yapılır.

Açıklık, amme (kamu) vasfını haiz meclisler ve mahkemelerde ana kaidedir. Mahkemelerde oturumlar iki çeşittir: Oturumun herkese açık yapılmasına açık oturum denir. Buna aynı zamanda duruşmaların aleniliği prensibi de denir. Mahkemelerde oturumun açık yapılması anayasanın 141. maddesi ile belirtilmiştir.

Oturumların ikinci çeşidi olan kapalılık, usul kanunlarında ifade edilmiştir. Duruşmaların açık yapılması genel, kapalılığı ise istisnai kuraldır.

Buna karşılık, derneklerin, şirketlerin vb. yönetim toplantıları kapalı yapılmaktadır.

AÇIK OY

Alm. Offene Abstimmung, Fr. Scrutin libre, İng. Open vote. Sözle veya işaretle oy sahibinin hangi yönde oy kullandığını gösterecek şekilde yapılan oylama. Bir kurul, meclis veya topluluğun karara varmak, düşüncesini belirtmek için bu topluluklara dahil üyelerin adı okunarak düşüncesinin sorulması veya kararını yazması biçiminde yapılan bir oy verme çeşidi. Anayasamız, parlamentoda hangi hallerde açık oylamaya başvurulacağını belirtmiştir. Genel ve mahalli seçimlerde, seçmenler arasında düşmanlık doğmaması ve seçime hile karıştırılmaması için gizli oy, açık tasnif prensibi uygulanır. 1950 tarihli seçim kanunu yapılıncaya kadar, Türkiye’de bu prensibin tersi uygulanmıştı. Yani oylama açık, tasnif gizli yapılmıştır. Bu hal Cumhuriyet Halk Partisinin yirmi yedi yıllık iktidarı döneminde uygulanmıştır.

AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ

Alm. Offenmarkt. operationen (f), Fr. Opérations de marché ouvert, İng. Open market operations. Ekonomik alanda, devletin enflasyonu önlemek veya para ve kredi hacmini daraltmak için aldığı tedbirler. Açık piyasa işlemleri ilk olarak on dokuzuncu asırda İngiltere ve Amerika’da tatbik edilmiştir. Daha sonra diğer memleketlerde de uygulanmıştır. Bugün dünya devletlerinde geniş ölçüde uygulanmaktadır. Açık piyasa işlemleri uygulandığında Merkez bankası, portföyündeki kıymetli evrakı satışa çıkarır. Bunları satın alan bankalardaki para, Merkez bankasına girer. Bankaların nakit hacmi ve kredi imkanları daralmış olur. Bunun önemli bir sonucu olarak talep azalır, dolayısıyla fiat artışları ve enflasyon yavaşlatılmış olur.