Rehber ansiklopediSİ 1

ABDÜLKADİR ÇELEBİ

Osmanlı Devletinin on ikinci şeyhülislamı. İsmi Abdülkadir bin Muhammed’dir. Ispartalı (Hamidli) Mehmed Efendinin oğludur. Bu sebeple Abdülkadir-i Hamidi diye bilinir. Isparta’da doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 1548 (H. 955) senesinde Bursa’da yetmiş yaşını geçmiş olarak vefat etti. Kendi yaptırdığı mescid ve medresenin bahçesinde Musa Baba kabrinin yanına defnedildi.

Abdülkadir Çelebi, fakir bir aileye mensub olduğu için ilk tahsilini memleketinde yaptı. Daha sonra Bursa’ya geldi ve Sultan Medresesinde hoca olan Molla Rükneddin Efendiden ilim tahsil etti. Hayali Çelebi ile ders arkadaşı idiler. Fıkıh ilminde üstün bir dereceye yükseldi. Maişetini temin için özel dersler verdi. Kanuni Sultan Süleyman Hanın yakınlarından Mustafa Ağaya ders verdi. Bu esnada ilim, edeb ve ahlakıyla dikkati çeken Abdülkadir Çelebi, Mustafa Ağa vasıtasıyla İstanbul’daki el-Hac Hasen Ağazade ve Davud Paşa medreselerine, daha sonra da Bursa’daki Sultaniye Medresesine müderris tayin edildi. İstanbul Sahn Medreselerinde müderrislik yaptı. 1520 (H. 927) senesinde Bursa kadılığına, aynı sene içinde Anadolu Kazaskerliğine tayin dildi. On dört yıl bu vazifede kaldıktan sonra, doğruluğu ve namusluluğunu çekemeyenlerin, hakkında çıkardıkları dedikodular sebebiyle, emekliye ayrıldı. Bir hac kafilesi ile hacca gitti. Dönüşünde hakkındaki söylentilerin kaybolduğu görüldü.

Abdülkadir Efendi, 1542 (H. 949) senesinde şeyhülislamlığa getirildi. Fakat hastalığı sebebiyle üç ay sonra bu vazifeden istifa ederek köşesine çekildi. Bursa’da ilim ve ibadetle hayatını sürdürdü. Orada bir mescid ve bir medrese inşa eyledi.

Abdülkadir Efendi, özü sözü doğru ve çok cömert idi. Şairliği de olup. şiirlerinde Kadri mahlasını kullanırdı. Şiirleri beş beyitlik gazeller halindedir. Alim ve faziletli kimselere çok önem verirdi. Bu sebepten evi alimlerin toplandığı bir mahfel haline gelmişti.

Abdülkadir Çelebi’nin fetvalarının toplandığı Fetava-yı Kadiriyye adlı eserinin yanında, şiirlerini ihtiva edenleri de vardır.

ABDÜLKADİR FEYYUMİ

Mısır'da yetişen Şafii mezhebi alimlerinin büyüklerinden. İsmi, Abdülkadir bin Muhammed el-Feyyumi'dir. Doğum tarihi bilinmemektedir. 1613 (H. 1022)te Mısır'da vefat etti. Şemseddin-i Remli'den ve zamanının diğer alimlerinden din ve fen ilimlerini öğrenip bunlarda söz sahibi oldu. İlmi ve fazileti ile meşhur oldu. Bir çok kitap yazdı. Evliya arasında yüksek bir derecesi olan Abdülkadir Feyyumi, Allahü tealanın zat ve sıfatlarına ait bilgilerde yüksek marifet sahibiydi.

Eserleri:

1) Şerhü'l-Minhac; İmam-ı Nevevi'nin Minhac kitabına yazdığı büyük şerhtir. 2) Şerhü'l-Behce, 3) Şerhü'n-Nüzhe: Matematik ilmine dairdir. 4) Şerhu'r-Ruhbiyye: Feraiz (miras hukuku)  hakkında yazılan ve Ruhbiyye diye meşhur olan manzumenin şerhidir. 5) Metnü'l-Lem' ve Şerhu Metni'l-Mukni: Matematik ve cebir ilimlerine dairdir.

ABDÜLKADİR GEYLANİ

Büyük İslam alimlerinden ve evliyanın meşhurlarından. Künyesi Ebu Muhammed'dir. Muhyiddin, Gavsü'l-Azam, Kutb-i Rabbani, Sultan-ı Evliya, Kutb-u Azam gibi lakaplarla anılmaktadır. Babası Ebu Salih Musa bin Abdullah, annesi Fatıma binti Ebu Abdullah Ümmü'l-Hayr'dır. Babasının ismi kaynaklarda farklıdır. Peygamber efendimizin soyundan olup, hem seyyid hem şeriftir. 1077 (H. 471)de İran'ın Geylan şehrinde doğdu, 1166 (H. 561)da Bağdat'ta vefat etti. Kabri Bağdat'tadır.

Önce doğduğu yer olan Geylan'da ilim öğrenmeye başladı. Küçük yaşta Kur'an-ı kerimi ezberledi. Daha sonra Bağdat'a gidip, zamanın meşhur alimlerinden ilim tahsiline devam etti. Fıkıh ilmini, Ebu Hattab Mahfuz, Ebü'l-Vefa, Ali bin Ukayl, Ebu Hüseyin bin Kadı Ebu Ya'la ve diğer fıkıh alimlerinden; hadis ilmini, Ebu Galib bin Bakıllani, Ebu Said Muhammed bin Abdülkerim, Ebu Cafer ve diğer hadis alimlerinden; tasavvuf ilmini ise, Ebu Salih hazretlerinden, Şeyh Ebu Sa'id Ali Mahzumi'den ve Ebü'l-Hayr Muhammed bin Müslim Debbas'tan tahsil etti. İlim tahsilini tamamladıktan sonra vaz ve ders vermeye başladı. Derslerine devam edenler arasında pekçok alim ve salih yetişti. Fıkıh ve hadis ilimlerinde müctehidlik derecesine yükseldi. Önceleri Şafii mezhebinde iken, Hanbeli mezhebinin ortadan kalkmak üzere olduğunu görerek Hanbeli mezhebine geçti. Böylece bu mezhep yayıldı. Bir ara vaz ve ders vermeyi bırakıp, yalnızlığı tercih ederek, inzivaya çekildi. Bütün vakitlerini ibadet ve nefis mücadelesiyle geçirdi. Bir müddet bu hayata devam eden Abdülkadir Geylani, tekrar ders , vaz ve fetva vermeye başladı. İki mezhepte de fetva verirdi. Pekçok kimse onun sohbetleri ile olgunlaştı; beş yüz Yahudi ve Hıristiyan onun huzurunda Müslüman oldu. Tam kırk sene on üç çeşit ilim ve fende ders verdi. Tasavvufta en yüksek dereceye ulaştı. Tasavvuftaki yoluna onun ismine izafeten "Kadiriyye" adı verildi. Ondan ilim ve feyz alan binlerce talebesi çeşitli memleketlere giderek İslamiyeti anlattılar. Pekçok kerameti görülen Abdülkadir Geylani, Bağdat'ta vefat etti. Cenaze namazını kılmak üzere görülmemiş bir kalabalık toplandı. Cenaze namazını oğlu Abdülvehhab kıldırdı. Bağdat'ta defnedildi.

İlmi ile amel ederdi. Konuşması gayet açık ve pek tesirliydi. Sorulan zor sualleri, rahatlıkla, doyurucu bir tarzda cevaplandırırdı. Bütün güzel huylar sanki onda toplanmıştı. Az konuşur, çok susardı. Kim olursa olsun, kapısını çalan herkesi kabul eder, geri çevirmezdi. Cuma günü hariç, evinden dışarı çıkmazdı. Doğruyu söylemekten asla çekinmezdi. Zamanın halifesi, Said isminde birini kadı tayin edince, minberde; "Müslümanlara en zalim birini kadı tayin ettin. Yarın alemlerin Rabbi huzurunda bakalım ne cevap vereceksin?" diye haykırdı. Orada bulunan halife bu doğru sözü işitince çok ağladı ve hemen adı geçen kadının vazifesine son verdi. Merhametsiz bir kimse onu görünce kalbi yumuşar, korku ve heybet hissederdi. Zayıflara yardım eder, fakirleri doyurur, misafirsiz gece geçirmezdi. Kendisine kötü davrananları affeder, köleleri satın alarak azad ederdi. Her gün bin rek'at namaz kılar, Müzzemmil ve Rahman surelerini okurdu. İhlas suresini en az yüz kere okur, her farz namazdan sonra hatim okumaya devam ederdi.

Abdülkadir Geylani pekçok kerametler göstermiş, manevi sahada yüksek makamlara kavuşmuştur. Zamanın imamı olup, asrının kutbu, o zamanda yetişen evliyanın en üstünü idi. İlim ve amelde eşi ve benzeri pek az bulunurdu. Kerametleri günümüze kadar mütevatir olarak nakledilmiştir.

Buyurdu ki: "Küçüktüm. Arefe günü çift sürmek için tarlaya gittim. Öküz ile tarlayı sürüyordum. Bir ara "Sen bunun için yaratılmadın ve bununla emir olunmadın." diye bir ses duydum. Korktum, hemen eve döndüm ve anneme gidip; “Beni Hak tealanın yolunda bulundur ve izin ver Bağdat'a gidip ilim öğreneyim.” dedim. Annem sebebini sorunca, işittiklerimi anlattım. Annem ağladı, babamdan miras kalan 80 altının 40 tanesini kardeşime ayırıp kalanını da koltuğumun altına dikip gitmeme izin verdi. Doğruluktan ayrılmamam için benden söz aldı; beni Bağdat'a uğurladı. "Haydi Allah sana selamet versin oğlum. Allah için senden ayrıldım. Kıyamete kadar bir daha yüzünü göremem." dedi. Küçük bir kafile ile Bağdat'ın yolunu tuttum. Hemedan yakınlarından eşkiya yolumuzu kesti. İçlerinden biri; “Ey fakir! Senin bir şeyin var mı?” dedi. Kırk altınımın olduğunu söyledim. İnanmadı. Alay ettiğimi zannederek bırakıp gitti. İkincisi gelince ona da aynı cevabı verdim. İki eşkiya, reislerine gidip durumu anlattılar. Reis beni çağırdı. Yanına gittim. Paran var mıdır? dedi. Kırk altınım olduğunu söyleyince, dediğim  yeri söküp, altınları çıkardılar. Reisleri; "Niçin doğru söyledin?" deyince; "Anneme doğru olmak için söz verdim. Hıyanet edemem." diye cevap verdim. Eşkiyaların reisleri bunları duyunca çok ağladı. "Bu kadar senedir ben, beni yaratıp yetiştirene verdiğim söze hıyanet ediyorum." dedi. Tövbe etti. Kafilede bulunan diğer eşkiyalar da tövbe edip aldıkları malları geri verdiler."

Kadiriyye yolunun kurucusu ve büyük bir mürşid-i kamil olan Abdülkadir Geylani hazretleri buyurdu ki:

"İnsan kendini Kelime-i tevhide, yani "La ilahe illallah" demeye alıştırmazsa, ölüm döşeğinde iken onu hatırlaması ve söylemesi güç olur."

"Allah adamlarının huzurunda üç sıfatla bulunulur: Alçak gönüllülük, iyi geçinmek ve kötülüklerden arınmış bir kalp. Hakiki yaşamak; nefsin arzularını, haram ve zararlı isteklerini yerine getirmemek demektir."

"Allahü tealaya en yakın olan, ahlakı güzel, kalbi rahat olandır. En üstün amel, kalbin Allah'tan başkasına yönelmemesidir."

"Bid'at yoluna sapmayınız! İtaat ediniz, muhalif olmayınız! Sabrediniz, sızlanmayınız! Sabit kalınız, ayrılıp dağılmayınız! Bekleyiniz ümit kesmeyiniz! Özünüzü günahtan temizleyiniz, kirletmeyiniz! Hele Mevlanızın kapısından hiç ayrılmayınız!"

"Kalbinde, bir kimseye düşmanlık veya sevgi hali bulursan, onu önce Kur'an-ı kerime, sonra dinin emir ve yasaklarına arz et! O kimse onlara göre sevimli ise, sen de sev! Kötü ise, sen de kötü gör! Hiç kimseyi kovma! Hiç kimseye darılma! Kimsenin aleyhinde konuşma!"

Abdülkadir Geylani hazretlerinin yazmış olduğu pekçok kıymetli eserlerinden bazıları: 1) Günyet-üt-Talibin, 2) Fütuh-ul-Gayb, 3) Feth-ur- Rabbani, 4) Füyuzat-ı Rabbaniyye, 5) Hizb-ül-Besair, 6) Cila-ül-Hatır, 7) El-Mevahib-ur-Rahmaniyye, 8) Yevakit-ül- Hikem, 9) Melfuzat-ı Geylani, 10) Divanu Gavsi'l A'zam'dır.

Abdülkadir Geylani'nin hayatını ve menkibelerini anlatan pekçok eser yazılmıştır.