Reja: Intellekt haqida tushuncha

Reja:

1. 
   Intellekt haqida tushuncha
   
2. 
   Xorijiy, MDH va O’zbekiston olimlarining Intellekt haqidagi nazariyalari
   
3. 
   Intellektni o’rganishga doir testlar
   

Xulosa

Intellekt haqida tushuncha
Intellekt (lotincha: intellects — bilish, tushunish, idrok qilish) — insonning aqliy qobiliyati; hayotni, atrof muhitni ongda aynan aks ettirish va oʻzgartirish, fikrlash, oʻqish-oʻrganish, dunyoni bilish va ijtimoiy tajribani qabul qilish qobiliyati; turli masalalarni hal qilish, bir qarorga kelish, oqilona ish tutish, voqea-hodisalarni oldindan koʻra bilish layoqati. Intellekt tarkibiga idrok qilish, xotirlash, fikr yuritish, soʻzlash va h.k. psixik jarayonlar kiradi. Intellektning rivojlanishi tug'ma isteʼdod, miya imkoniyatlari, joʻshqin faoliyat, hayotiy tajriba kabi ijtimoiy omillarga bogʻliq. Intellekt saviyasi, darajasi inson faoliyatining natijalariga, shuningdek, psixologik testlarga qarab ham belgilanadi^[1].
Intellekt bu inson va hayvonlarni yangi muhitga moslashishi hisoblanadi. V.Shterni, J.Piaje, D.Veksler va boshqa avtorlar ham intellektni insonlarni yangi hayotiy sharoitlarga moslashashtiruvchi umumiy qobiliyat sifatida qarashgan. Ular o‘z tadqiqotlarida amerikalik minglab maktab o‘quvchilarini logityud metodi orqali tadqiq etishgan. Tadqiqot jarayonida , dastlab ularni IQ (intellekt koefitsenti) aniqlab olindi. O‘quvchilarni IQ koeffitsentiga qarab gruhlarga ajratildilar va 30, 40 , 50,60 yil oralig‘ida kuzatishgan. Yillar davomida intellekt koeffitsenti yuqori bo‘lgan sinaluvchilar hayotda, faoliyatda yuqori ko‘rsatkichlarni ko‘rsatishgan. IQ koeffitsenti pastroq bo‘lgan sinaluvchilar ulardan farqli o‘laroq 30 marta kam yutuqlarga erishishgan.
Intellektni go‘yo qolipga solingan, buyuk kashfiyotlarni yaratmaydigan moslashuvchi qobiliyat sifatida ko‘ramiz. Intellektga faqat qaytarish xosdir. Psixologlarning fikricha bu g‘oya noto‘ridir . Sababi evolyusion rivojlanish nazariyasida insoniyatning antropogenez rivojlanishning asosiy omilini intellektining rivojlanishidadir deb aytib o‘tilgan. Olovni o‘zlashtirish va qurollar yasash bunga misol bo‘la oladi.
Ehtimol, siz ba'zi ilm-fan iqtidoriga ega, boshqalari gumanitar fanlar bo'yicha iqtidorli, boshqalari esa engil atletika, san'at, musiqa yoki raqsga ega bo'lgan odamlarni bilasiz. Siz eng oddiy matematik masalalardan dovdirab qolgan iqtidorli rassomni yoki adabiy munozaraga unchalik moyil bo'lmagan matematikadan zo'r talabani ham bilishingiz mumkin. Bu odamlarning hammasi aqllimi? Ularning aql-idrokini bitta shkala bo'yicha baholay olasizmi? Yoki sizga bir nechta turli xil tarozilar kerakmi?
Intellekt (lotincha intellectus – aql, idrok, zehn) – keng ma’noda: kishining voqea-hodisa mohiyatini to‘laligicha bilishiga asoslangan va u orqali namoyon bo‘ladigan faoliyati; tor ma’noda: insonning tafakkur, fikr yuritish salohiyati. Intellekt kishilarning aql, idrok, zakovat, ma’naviy jihatdan yetuklik darajasini ham bildiradi; tasavvur, idrok, sinchkovlik orqali jamlangan materialni bilish usullari (taqqoslash, abstraksiya, tushuncha, hukm va hokazo.) orqali asosli bilimga ega bo‘lish yoki mavjud bilimni tanqidiy tahlil etib chiqish qobiliyatini ham anglatadi.
 
Tafakkur tarixida intellekt to‘g‘risidagi fikr-mulohazalar turlicha bo‘lgan. O‘rta asrlarda intellekt irodaga bo‘ysunadimi yoki iroda intellektgami degan masala bo‘yicha qizg‘in munozaralar avjiga chiqqan. O‘sha davrlarda intellekt bilishning eng yuksak – ilohiy usuli sifatida inson tafakkuriga qarshi qo‘yilgan. Birinchi nuqtai nazar tarafdorlari Duns Skot va Uilyam Okkam bo‘lsa, ikkinchi qarash tarafdorlaridan biri Foma Akvinskiy edi. Hozirgi zamon falsafasida intellekt ham, iroda ham mavjud holatga asoslangan holda namoyon bo‘ladi yoki intellekt ma’naviyatga taalluqli bo‘lgani uchun ruhiy holat mahsuli sifatida irodadan ustun turadi, degan tasavvurlar mavjud. Intellektual resurs insonlarda bilim, hayotiy tajriba va idrok hamda zehn asosida avvalo o‘z aqliy omilkorlik salohiyatini, turmush tarzini turli yo‘nalish va shakllarda yanada boyitish, uning yangi qirralarini ochish, mukammallashtirish imkoniyatidir. Inson bosh miyasi qobig‘ida o‘n to‘rt milliarddan oshiq neyronlar mavjud. Ularning vazifasi inson faoliyatini har tomonlama, to‘la boshqarishdan iborat.
 
Kishining qilayotgan har bir harakati neyronlar faoliyati mahsulidir. Bu jahon tibbiyotida chuqur o‘rganilgan va to‘la tan olingan haqiqatdir. Shuning uchun ham, aytish mumkinki, insonning intellektual o‘zligini namoyon qilishida uning imkoniyatlari – resurslarining o‘rni beqiyos. Lekin inson ana shu intellektual imkoniyatlar, ya’ni resurslarning bor-yo‘g‘i 4–4,5 foizidan foydalanadi. Shundan 4 foizini 8–11 yoshgacha bo‘lgan davrda oladi va qolgan yarim foizini butun umri davomida qabul qiladi. Tabiatan iqtidorli kishilar esa o‘sha qolgan yarim foiz ma’lumotni 11 yoshidan keyingi umriga to‘g‘ri taqsimlay olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Inson bosh miyasining fiziologik tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, uning miyasidagi intellektual kuch atom yadrosidagi beqiyos kuchga teng bo‘lar ekan. Gap uni qanday rivojlantirish va qay darajada ishlata bilishda. Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha, beshikdagi har bir go‘dakda daho bo‘lish imkoni mavjud. Hamma gap ushbu "daho"ni talab darajasida tarbiyalay olishda. Bugungi kundagi ilm-fan xulosasiga ko‘ra insoniyat tarixida atigi 400 ga yaqin kishi daholik maqomiga sazovor bo‘lgan, xolos. Bu esa daho insonlarni tarbiyalash qanchalik qiyin ish ekanini ko‘rsatadi. Gap shundaki daholarni tarbiyalab voyaga yetkazishda nafaqat bir oila yoki bir xalqning, balki butun insoniyatning ma’naviy yutuq va tajribalaridan foydalanish kerak bo‘ladi.
 
Intellekt asosidagi bilishni birinchi o‘rniga qo‘yadigan va uni hissiy bilishdan hamda amaliyotdan ajratib o‘rganadigan falsafiy ta’limot sifatida intellektualizm antik falsafaning bir guruh vakillari (eleatlar, platonchilar) intellektualizm hissiy bilishning haqiqatligini inkor etib, faqat intellektual bilishni birdan-bir ishonchli manba deb hisoblagan. Yangi davr falsafasida intellektualizm sensualizmning biryoqlamaligiga qarshi chiqadi (Dekart, kartizianlik, qisman spinozoizm). Hozirgi zamon falsafasida esa, intellektualizm agnostizm va mantiqiy pozitivizm ta’sirida rivojlantirilmoqda. Umuman olganda, intellektualizm ta’limotining ahamiyati shundaki, hissiy va intellektual bilishning o‘zaro mushtarakligi e’tirof etiladi.

Aqlning tuzilishi

Zamonaviy psixologlar aqliy qobiliyatlar har xil tuzilishga ega bo'lishi mumkinligi to'g'risida turli xil nazariyalarni ilgari surdilar: ba'zilari aqlni miyaning individual qobiliyatlari majmuasi deb bilishsa, boshqalari aqlning asosini miyaning yagona umumiy qobiliyati deb hisoblashadi. aqliy faoliyatga.
Oraliq o'rinni "suyuqlik" va "kristallangan intellekt" nazariyasi egallab, turli muammolarni hal qilishda yangi sharoitlarga moslashish (suyuqlik aqli) yoki ko'nikma va o'tmish tajribasidan (kristallangan aql) foydalanish kerakligiga asoslanadi.
.