Reja: Intonatsiya nima?

INTONATSIYA
(INTONEMA)

REJA:

• Intonatsiya nima?
• Intonatsiyaning prosodik elementlari.
• Intonatsiyaning turlari.

• Intonatsiya – og’zaki nutqning ritmik-melodik tomoni, undagi ovoz (ton) tovlanishlaridir. Intonatsiya fonetik-fonologik tizimning supersegment birligi sanaladi, uni o’rganuvchi soha esa intonologiya yoki prosodika (prosodiya) deyiladi.

• Demak, intonatsiyasiz gap ham bo’lmaydi: har bir gapning o’ziga xos intonatsiyasi borligi ham shundan. Intonatsiya bir qator prosodik elementlardan tarkib topadi. Bunday elementlarga quyidagilar kiradi:

INTONATSIYA
NUTQ
MELODIKASI
NUTQ
RITMI
TEMP
NUTQ
INTENSIVLIGI
NUTQ
TEMBRI
PAUZA

• Intonatsiyaning yuqorida sanab ko’rsatilgan prosodik elementlar ishtirokida shakllangan maxsus ko’rinishlari mavjud:

INTONATSIYANING
TURLARI
TUGALLANGAN
INTONATSIYA
TUGALLANMAGAN
INTONATISYA
DARAK
INTONATSIYASI
SO’ROQ
INTONATSIYASI
UNDOV
INTONATSIYA
CHAQIRUV YOKI
UNDASH
INTONATSIYASI
SANASH
INTONATSIYASI

• Tugallangan intonatsiya. Har bir gap nisbiy tugal intonatsiyaga ega no’ladi.
• Tugallanmagan intonatsiya. Ayrim so’z yoki so’z birikmasining gap emasligini bildiradigan intonatsiya.
• Darak intonatsiyasi – tinch ohang.
• So’roq intonatsiyasi – ko’tariluvchi ohang.

• Undov intonatsiyasi – fikrni kuchli his bilan ifodalashda qo’llanadigan ohang. Bu ohang emotsional gaplarda qo’llanadi.
• Chaqiruv yoki undash intonatsiyasi – undalmalarga, vokativ gaplarga, buyruq gaplarga xos intonatsiya.
• Sanash intonatsiyasi – teng grammatik munosabatda bo’lgan so’zlarni – uyushiq bo’laklarni bog’lovchi fonetik vosita.