Reja: J. Rumiyning haqida qisqacha ma`lumot

Jaloliddin Kunyada 1273 yilning 17 dekabrida vafot etgan va otasining oldidagi maqbaradan qo‘nim topgan. Ularning maqbarasi ziyoratchilik yeri hisoblanadi. Rumiyning adabiy faoliyati serqirra emas, lekin muhim ahamiyatga ega. Jaloliddin avvalam bor, shoir bo‘lgan. Uning lirik “Devon”i xali batafsil o‘rganilmagan, qasidalar, g‘azallar va to‘rtliklar - ruboiylardan iborat. Shoir dunyo ulug‘vorligidan qat’iy nazar unda insonning qadr-qimmati g‘oyasini ilgari suradi; u so‘nib borayotgan diniy urf-odat rasmiyatchiligi va safsatabozligiga qarshi chiqadi. Bu g‘oyalar otashin tilda o‘ziga xos shaklda bayon etilgan. Bir qator lirik she’rlar so‘fichilikning amaliy qulayligi, hayotiy va falsafiy aqidaparstligi haqida so‘zlaydi. Barqarorlik va amaliyotchilikning uyg‘unlashuvi Jaloliddinning “Masnaviy” - ulkan (50000 ga yaqin misra) epik-didaktik dostonlari bilan xarakterlanadi. Bu yerda epik shakldagi ibratli hikoyalar nasihat yoki lirik chekinishlar bilan kuzatiladi, xuddi shu g‘oyalar faqat ommaboproq shaklda keladi. Umuman olganda, hikoyalar so‘filik ensiklopediyasini tashkil etadi.

“Masnaviy”da syujet yaxlitligi yo‘q; ammo barcha asarlari yagona kayfiyatda; uning shakli — bir xil ohangdagi qofiyali baytlar. Epik qismlarida Jaloliddin barqaror-rassom sifatida, ba’zida esa tabiatshunos (uning tabiatshunosliligi ovrupalik kitobxonni lol qoldirishi mumkin, ammo Sharq uchun bu oddiy holdir) sifatida namoyon bo‘ladi. Jaloliddin “Masnaviy”sini sevimli o‘quvchisi va vorisi Xasan Husamiddinga (so‘filar yetakchisi sifatida) qisman so‘zlab bergan, ehtimol, ustozini ijodga u undagan (to‘g‘rirog‘i, og‘zaki nutq orqali qayd etishni). “Masnaviy” — musulmon olamidagi eng ko‘p o‘qiluvchi va hurmatga sazovor kitobdir. Jahon adabiyotida ham Jaloliddin, ehtimol juda muhim shoir-panteist sanalgan. Uning nasr shakldagi “Fixi ma fixi” (Uning ichidagi ichida) panteistik risolvlarining qo‘l yozmalari mavjud. Mavlaviylik ordeni Turkiya Usmoniylari orasida eng nufuzli aslzodalarga tegishli bo‘lganligini inobatga olgan holda, XIII asrning boshqa buyuk shoiri - shaharning savdo sinfiga tegishli ideologi Saadiga qarama-qarshi ravishda – Jaloliddin ko‘proq ziroatchilardan ko‘ra, ko‘proq dehqonlar aslzodalariga yaqinroq bo‘lgan.