RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

4. Revvâdî Paraları 
Sikke basmak hâkimiyet alameti sayılır. Bu yüzden tahta çıkan hüküm-
darların yaptıkları işlerin başında sikke basmak bulunmaktadır. Basılan sik-
kelerin üzerlerinde adına basılan şahsın ismi ya da lakabı, bir diğer tarafında 
İslâmî  meşruiyet  alameti  olarak  zamanın  halifesinin  adı  ve  Kur’an-ı 
Kerîm’den ayetler bulunmaktaydı.
438
 
Hilâfetin zayıfladığı devirde bağımsız olmak için çaba sarf eden devletle-
rin çoğu kendi adlarına paralar bassalar da sonuç itibariyle yine hilâfete bağ-
lıydılar.  Bu  devletler  sadece  yerel  yönetimi  kendi  ellerinde  bulunduruyor-
lardı. Revvâdî emirlerinin de sikke bastıkları hakkında bilgiler bulunmakta-
dır. Abbâsîler zamanında Revvâdîler tarafından Azerbaycan’ın bir takım şe-
hirlerinde  paralar  basıldığı,  bunların  başta  Erdebil  olmak  üzere,  Merâga, 
Berde ve Tebriz şehirlerinde olduğu görülmektedir.
439
  
Revvâdî paraları ile ilgili elimizde bulunan en geniş kapsamlı çalışma Er-
meni numismatör Aram Vardanyan’a aittir. Bundan başka Azerbaycanlı ta-
rihçi ve numismatör Ali Racabli’nin “Azerbaycan Sikkeleri” isimli eserinde 
de Revvâdîler’den Ebu’l-Heycâ’nın bastığı madeni para hakkında malumat 
vardır. Bu bağlamda bir diğer çalışma da “Revue Numismatique’nin” altıncı 
serisinde (Stephen Album) çıkan makaledir. Bu makalede de Revvâdî paraları 
hakkında bilgiler mevcuttur. 
Ermeni numismatör Aram Vardanyan’a göre Revvâdî emirleri tarafından 
basılan madeni paralar
440
 7 ile 8 gram arasında değişmekteydi. Bu paralar Er-
debil, Tebriz, Merâga, Urmiye ve Berde şehirlerinde Revvâdî emirleri tarafın-
dan basılmıştı. Sikkelerin hepsi birbirine benzemekteydi ve basıldıkları süre 
 
438
 Nevzat Keleş, Şeddâdîler Devleti Tarihi (951-1119), XXXIV-XXXV. 
439
 Azerbaycan Cumhuriyeti Prezident İşleri Kütüphanesi, Azerbaycan Numismatikası (y.y, t.y.), 20.
 
440
  Aram  Vardanyan bu çalışmasında  yer alan  sikkelere  İslamische  Forschungstelle,  Tübingen 
University, the Cobinet des medailles, Bibliotheque national de France ve American Numisma-
tic Society’den ulaştığını kaydediyor.  

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 110 ~ 
boyunca da değişiklik yapılmadı. Bu konuda Vardanyan şunları söylemekte-
dir:  “Sikkelerin  ön  tarafında  zamanın  Abbâsî  halifelerinin  ismi  bulunuyor, 
ters tarafındaysa yönetici Revvâdî ailesi mensubunun adı veriliyordu. Para-
nın ters tarafının merkezinde Peygamber’e salavat yazısı yer alıyordu. Yöne-
ticinin isminin altına da “Revvâd” ismi kazınıyordu. Bu paraların hepsinin 
hem ön hem de ters tarafının kenar yerleri Sâcoğulları ve Sellârî paraları ile 
aynıdır.”
441
  
Vardanyan’ın  çalışmasına  göre  Revvâdî  emirleri  tarafından  ilk  basılan 
madeni para 351/962 senesine aittir. Bu gümüş sikke Erdebil şehrinde basıl-
mıştır. Sikkede onu basanın ismi açıkça okunamasa da paranın ön yüzünde 
Ebû Nâsır er-Revvâd ismi okunabilmiştir. Bu para Sellârî emiri Vehsûdân b. 
Muhammed’in hâkimiyeti altında Revvâdî Hüseyin b. Muhammed tarafın-
dan  basılmıştır.  “Sikkenin  ön  yüzünün  ortasında  Lê  ilêhe  ilellâhu  vehdehûle 
şerîkeleh el emîr ….
442
 Ebû Nâsir b. Revvâd, kenar boşlukta ise paranın 351 sene-
sinde Erdebil şehrinde basıldığı bilgisi yer almaktadır. Ters tarafının merkezi 
yazısında Allah / Muhammed Rasûlullah / Sellâr Vehsûdân b. Muhammed es-Saîd 
ismi yazılıdır. Ters tarafın kenar yazısında da Kur’an-ı Kerîm’in 9. Suresinin 
33. ayeti bulunmaktadır.
443
 
Ali  Racapli,  Azerbaycan  Paraları  isimli  eserinde  Revvâdîler’den  Ebu’l-
Heycâ’nın ismi yazılmış madeni bir paradan bahsetmektedir. Onun kaydetti-
ğine göre bu paranın, nerde ve ne zaman basıldığını okumak mümkün olma-
mıştır.  Bu  paranın  bir  diğer  yüzündeyse  Abbâsî  Halifesi  Kadîr  Billâh’ın 
(380/991-1031) ismi yazılmıştır. Bu dirhem 3.7 grama ulaşmaktadır.
444
  
 
441
  Vardanyan,  “The  History  of  Iranian  Adharbayjān  and  Armenia  in  the  Rawwādid  Period 
(Tenth  Century  AD)  According  to  Narrative  Sources  and  Coins,” Numismatic  Chronicle 169,  
253.  
442
 Bu kısım okunamamıştır. 
443
  Vardanyan,  “The  History  of  Iranian  Adharbayjān  and  Armenia  in  the  Rawwādid  Period 
(Tenth Century AD) According to Narrative Sources and Coins,” Numismatic Chronicle 169, 246 
dip. 11., 254. 
444
 Aли Раджабли, Нумизматика Азербайджана (Баку: Элм ве Хаят, 1997), 40. 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 111 ~ 
390/999  senesinde  Revvâdî  Muhammed’in  ismi  yazılı  para  basılmıştır. 
Bir  diğer  dirhem  de  393/1002  senesinde  Merâga’da  yine  Muhammed  b. 
Revvâd’ın adına basılmıştır.
445
 Merâga’da basıldığı bilinen bu sikkenin bir ta-
rafında  iç  kenarlıkta  393/1002  senesinde  basıldığı  kaydı,  ters  tarafındaysa 
Muhammed b. …. (boşluk) sonra ise Revvâd kelimesi bulunmaktadır. Kenar 
boşlukta ise Kuran-i Kerim’in 9. Suresinin 33. ayeti yer almaktadır. Bu dirhem 
ise 8.5 gramdır.
446
  
Numizmatör Stephen’e göre Müneccimbaşı ve diğer tarihçiler her ne ka-
dar  da  Memlân’ın  391/1000  senesinde  öldüğünü  söyleseler  de  Erdebil’de 
393/1002 ve 405/1014 senesinde basılan iki sikkenin üzerinde Muhammed b. 
Hüseyin’in  ismi  açıkça  okunmaktadır.  Muhammed  kelimesinin  altında  da 
Revvâd kelimesi açık bir şekilde gözükmektedir. Bu paralardan yola çıkarak 
Muhammed’in 1014 senesine kadar hayatta olduğu düşünülebilir.
447
 
400/1009 senesinde de Erdebil şehrinde Muhammed b. Hüseyin’in ismi 
yazılı sikke basılmıştır. Bu sikkede de Kâdir Billâh’ın ismi vardır.
448
 
Erdebil’de basılan sikkeden iki sene sonra Merâga şehrinde de Muham-
med b. Hüseyin’in ismi yazılı sikkeler basılmıştır. Yine bu sikkenin ön yü-
zünde de Kâdir Billâh ismi yer almaktadır. 403/1012 senesinde Tebriz ve Ur-
miye şehirlerinde basılan gümüş sikkeler de Muhammed b. Hüseyin’in ismini 
 
445
  Vardanyan,  “The  History  of  Iranian  Adharbayjān  and  Armenia  in  the  Rawwādid  Period 
(Tenth Century AD) According to Narrative Sources and Coins,” Numismatic Chronicle 169, 254; 
Album,  “Notes  on  the  coinage  of  Muhammad  ibn  al-Husayn  al-Rawwadi,” Révue  numisma-