Rêzimana kurdî kurmancî

Ez li Diyarbekrê - rûdinim .

Kirde .Pronav . a - ' "--- -

li daçek

Diyarbekir .'"""''' têrkef -

rûdinin ' lêker .

Teno Kirde , ji daçek , Gund -têrker , tê

lêker . -

Di znanê kurdî de gava têrker piştî lêkerê tê

dayîn daçek ne hewce ye û para dawîn ya biwêja daçekî

. tê dayîn lê her hal nav divê bête tewandin .

78 - Kif şdarî .

a

Gava têrkera negerandi biserxistin kifşdariyek nîna cih ,

i9*!9l fîi îi^êcf. ' gerandi .jrvyen-dipiirş'ixriirey

- 30 -

wext, , den , sebeb , hêncet nana lêkerê biser ve tîne,jê re

têrkera kifşdaniyê tê gotin .

Peyda kirina têrkera kifşdanyê bi pirsên jêrîn dikeve

dest i li kû , kengê ., çawan , çire û h. d.

Gava em dibêjin : Ez li Mûşê di xebitim . Pirs ev e : Tu li

kû di xebitî ? Li Mûşêango - li Mûşê - têrkereke kifş -

daniyê ya cihkî ye .

Roja duşenbê ez ne li nal bûn . Tu kengê ne li nal bû ?

Roja duşenbê . ango têrkera kifşdaniyê ya wextê roja

duşenbê ye . Tu çawan dixebit'î ? Ez bi xeyret dixebitin

, ango têrkera kifşdaniyê 'ya awayî - bi x'eyfet e .

79 - Kesên lêkerê .

Di lêkerekê de sê kes hene :

Yê ko daxêva.an tiştekî dike .

Yê ko jê re tê gotin . *

Yê ko qal , gotin li . *ser wî ye .

Ev sê kesên jorîn yekejnar in .

Heçî yêri jêrîn ysgele*)nar in .

Yên ko daxêvin . Yên ko ji wan re tê gotin .

Yên ko gotin li ser wan e .

Herwekî :

Ez dibêjim . Tu dibêjî . Ew dibêje

Em dibêjin . Hon dibêjin . Ew dibêjin . . _..

Ez dikin . Tu dikî . Ew dike . En dikin . Hon dikin .

Ew dikin .

Min got- . Te got . Wî got . Wê got . Me got .

We got . Wan got .

80 - Pfkhatina lêkerê bi kirdeya xwe ve .

Bi awakî andagirtî lêker ji aliyê kes û hejnarê bi kirdeya

xwe ve pêk tê . Heke kirde yekejnar- e , lêker jî

yekejnar e . Heke kirde kesê yekenîn e ., lê.ker jî . dike -

ve vî-- qiklî herwekî : - ,

""' c' 1 ''" . «.

"iz; di :.-'T*i . TT - d** "*'n .

- 31 -

Ez dixwim . Hon dixwin .

Ez dikêvim . Hon dikevin .

'Ew.:-dike . ... Hon dikin . flh.', d ."

Nîşank . Heke .kirdeyefi. lêkerê ji yekê bêtir in , lêker

dikeve şiklê gelejmarîn :

Hesp dibeze . Hesp û nehîn dibêzin .;. ' Ez û hevalê

xwe , em ,. hatin . '."

Divê tu sibe herî gûndê bavê xwe . -"

Zarono , divê hon sibe'herin gundê -bavê xwe .

d

Nîşank . Lê di denên borî yên lêkerên sergeranî de , lêker

bi têrkerê ve pev tê ango heke têrker

*.ge*Jeonarîn , vî tiştî lêker dide za.nîn . Ji aliyê

din heke kirde gelejnarîn e , vê tevang dide zanîn .

Hevokên jêrîn vî tiştî pêş ne dikin .

Keçikê got . Keçikan. got . Zaro dît . Zaroyan dît .

Kirdê ketiye. şiklê . gelejnarîn , lêker w.eke xwe maye .

* " Keçikê sêvek xwar , Keçikê du sêv xwarin .

Sînemê mirovek;dît . Sînenê nirov dîtin .

Min sêv xwar . Min sêv xwarin . Min sêvek xwar .

Min sêvin xwarin .

81 - Rawe .

Rawe şikl anawayê kirina lêkerê pêş ne dike

a - Raweya rader .

b - Raweya pêşker .

c- -'Raweya hekînî .

ç - Raweya . bilani

d - Raweya f ernanî .

e - Raweya parnihayî > . '"

ê - Raweya çêbiwar -

82 - RaSer .

Rader ev bêje ye ko lêker *jê hil tê .wek : kirin , avêtin

, hatin , dan , dîtin , razan , raketin , gotin ,

- 32 -

Nivîsandin , avêtin , danîn , kuştin , firotin û h. d,

Dawîneyên raderan dido ne : in û n ..

. g - ' Heke rader bi dendarekê diqede dawîneya wê in

heke bi dengdêrekê diqedawîneya wê n e ".

Kirin , avêtin , gotin ", - xw'arin , vexwarinû. h.d.

Dan , çun , bûn , hebûn , anîn , kirîn û h ." d ,

82 - Raweya pêşker .

Raweya pêşker : gava en tiştekî ' pêşçavan dikin , '

didin, dîtin , pirsekê dikin bi raweya pêşker kar

dikin wek : Ez diçin . Wî xwar , Me dît . Ez ê herin .

Ez , dixwînin . Ez nexweş ' bû bûn . Te li' ma'l çi dikir ?

Em ê herin Kerkkûkê .' Wê hevala xwe dît' . Duhî êvarê em

çûn sînemayê . Min îro rojname ne xwend . Brayê min hêj

ne hat . Ew çire na çe . Em ê sibe herin xw'endegahê .

83 - Raweya hekînî :

Gava kirin an qewimandina tiştekî bi şertekê girêdayî

ye wek : Pereyê nin hebiwa , nin ê hespek bikira .

Otonobîlek hebiwa , ez ê biçûna ba hevalê xwe .

84 - Raweya bilanî .

Gava kirina ko lêker pêş ne dike bi daxwazek an

gumanek girêdayî ye wek : Heye ko ez herin Wanê . Min

dixwest ez bên ba te . Min divê îşev ez herin Siirtê .

"a

85 - Raweya f ernanî . .. "

Gava di lêkerê de qesda f ernankirine , _ enirdane

heye wek : Here *, were > bibê*j,e , bibêjin , herin ,

bigirin. ,û h. d. blgunan we s.eh kir : were , yekejnar ,

werin , gelejnar e

r- 33 -

86 - Raweya Parnihayî .

/ya ko

Raweya pamihayî bêjeyek e' *ji lêker m rengdêran parnend

e , ji ber ko pirî car çilobûn û çawa bûna î ymirovan

, heywanan û tiştan' , hal û rewişa wan pêş me dike

nîna : Di xewê de .. Di xwendinê de . bi girînê û h.d.

87 - Raweya çêbiwar .

Raweya çêbiwar bi danîna parêka î , . , A . A ^ * dawiya bejeye

tê çêkirin wek : gotî , vexwarî , dîtî , kirî û h.d.

88 - Nîşandek .

*2s

Bi danîna nîşandekan mana hevokê li hev bider ,'tê ,

niraz , û daxwaza hevokê çêtir tê seh kirin m di

xwendinê de cihên rawestana wê ango sekinandi- . :

na wê ên kut û drêj bi hêsanî tên zanîn . ^^^Qt^>\

Nişandekên hevokan ev in : ,":;'

Bihnolc-< -,. ) ' . ' \; , .... ,.-r!^r(^/

Bihnok . işareta sekinandinê bi qasî bihnekê ye . Di

hevokekê de , jê kurtiE sekinandin hî neiBihnok tê

dajiîn :

a - navbeyna navan û rengdêran , gava ev bêje di pey

hev de ne wek : Welatên Japon , Hindistan , * .. ,

Erebistan û Kurdistan di Asyayê de ne

Temo , Cangîr , Hevind "Etnan brayên hev in . Hesp,

nehîn û hêştirên min ciwan , beza û spehî ne . Ez ji

nan , penîr , zeytûn û pîvazê hez dikin . Di

Rojavayî de eziman sor, . zer , heşîn û gewr dib.e .

b - Di nav qetêh hevbkê- \j?ên koli pey hev girêdayî n.e

wek : Memo , geVe dengê brayê xwe bihîst, hena hat.

Reya eznanan berwar e , ne kaş e , ne kendal e ,

hema her .':..** wê bêje .

- 34 - ..

c - Navbeyna du perçeyen hevokê de , gaya di vê he*?

voke de çebûna karekê bi şertekî ve girêdayî ye

*:ek : Xweş bixebite , 'tu dê' bibînî ko.xebat şîrîn

e . Dido bi' hev re rast bin. , ye sisoyaû Xwedê

ye . , .,

ç - Di nav beyna qetên hevokeke de ? 'gava di vê hevokê

de tiştek tê tarîf kirin wek :

Di vî xwaniyî de se nezel , bîst penoere -, -çar

derî û navderek heye .

d Gava-'ji hevokekê'. bêjeyek tê' ayetin , cihê ve bêjeyê

dihnokek digire wek : Bexçeye nin nezin e ,

pehniya wû deh , drejiya wê' bîst û penc netro ye

Di ve hevokê' de bihnok , cihe mêtroye digire .

e- '^ Gava-di hevokeke.de bêjeyek t.o ducarkirin -weks .

Eixebite ,. .bixebita tu-ê- hîn bibî ., .

.. ê'. - Gava em. dikin ango. dixwazin gotina yekî bibirin.

wek. î Bes ._, ..dev. j.i .niri. berdc .

.Rawestbilmok. . _

Gava hevokek ji du perçeyan. hevedidar.î. y.e û 'bire

p'' *>în nana.-qetê paşîn timan dike' an tj.şte.kî--din bi. .

ser ve zeyde. di'ke. .. ; navbeyna. **an piçksn. de rawst - .

hihnok. ..te qanîn *.*ek : Bi tenG. bi.tifj.ng û xenceran

xebat na... qede ; divê tu: fe.r'î..-.*twendin- -,. ., nivîsandin û

zanînê jî bibî . "' .

Burawest *-....

Du,. raw-est t-ên danîn :

a---Piştî perçehevokekê ya ko - '.bîrhatinek tîne ..,p3g

wek :. Tu'kes ni kare: bibe 3 ©: Ez yekcar oextiyar

... in .. "".-.

b - Berî hevokekê ya k% nanaheyoka -pêşhatî dikemil -"'

line .wek ':' iBerde "' , bila bodil.e bibêjin ..:. Zanîn

. . bi. bihayê . rwe ye .

- 35 -

C - Berî an piştî peyhevgotine-kê ko h-evokek pê destpê

dike an diqede wek :

Eve dîroka ne bi sê bêjeyan : Zayîn , ezabdîtin

û nirin .

Bi awakî din : Zayîn , ezabdîtin , nirin : bve dîroka

ne bi sê pirsan .

Rawest .

Li dawiya her heyokê divê rawestek bê danîn wek :

Derew êwî ne . ... Hiş tacekî zêrîn e , li serê her kesî

nî ne . .Ne koniş bê,.pez , ne gundê bê rez , ne nirovê )

ko dibêje ez û ez . Desthilanîn fereca xeyrê ye .

Carina bêjeyek an dido têne kurt kirin û bi tenê*

tîpên wan ên destpêkî tên nivîsandin - ; hingî

piştî wan tîp'an' divê rawestek bê danîn wek :

Pkrtî Denokratî Kurdistan . P . D . K .

Rawestên peyhev .. ".

Rawestên peyhev tên danîn gava ji niqa ve ranahek ango

fikrek an tejîdilek anf heyecanek bi ser ne de tê û

bernade, ko en ê ,. hevoka. xwe biqedînin wek :

Heçî hon ... ez ê sibe , ji were , bibêjin hon çi "

ne. . ' ..*'*..

Nîşandeka pirsê .

Gava di hevokekê de tiştek tê pirsîn , li dawiya vê

hevokê nîşandeka pirsê tê da^.în wek :

Gelo Teno hat ? Tu çire na xwî ? Tu *jî , bi ne

re , herî nêçîrê ?

Nîşandeka hêdanê .

Gava hevokek an di hevokekê de bêjeyek ecêbnayîn ,

tirs , firehî an fernanekê nîşa ne d&de , paş vê

hevokê an bêjeyê nîşandeka hêdanê tê danîn wek :

Wey li nin ezo ! Bibeze lo ! Wî nirovî werîne !

! .: y ?<*- !..-.. !

- 36 - '" "

Wey li nin porkurê ! Wey lo dilo ! Wey. lo dilo !

Nîşandeka pênekan ( - - ) . - ' :, v . ".'"''. zeyde

Gaya ji hevokekê re tiştekî welê tê biser/ve kirin .

ko ş wî"3*.î mana ,hevokê timam e m bi rakirina '

wî mana wê xira na be , li pêşr ,û paşiya vê

gotinê re , pênekan tên danîn wek :

Pîl - ev heywanê -hewqas stûr û qelew - ji hinhina

berazan direcif e ...

Dihevoka. jorîn de ne tinê bigota : Fîl 'ji hinhina .

berazan direcife . nana hevokê tinan ;e û 'bi raki

rina perçeyê " ev heyvanê hinde stûr û qelew *" " -.

mana wê seqet na be .

Nîşandeka du riikan : ": ";.. ,

Gava di nivîsanekê de rbirek ji gotin an nivîsandina

kêsekîdin tê ducarkirin .31 destpêk u xelaseka

vî perçeyî re dunikan ten danîn wek :

" di dinê de reyek. heye ev jî reya rastiyê .ye '" .

Herwekî hevoka jorîn gotina Zerdşt e,tê dunikan '

kirin .

Nîşandeka axaftinê...

Gava d.i; nivîsarekê de birek jê di^şiklê1

axaftinê de hatiye nivîsandin , ' ji destpêkaher ;

gotin an komgotinê nîşandeka axaftinê tê danîn . .

wek : Hevind ji Kerevon re got :

- Were , em herin ,.

Kerevon lê vegerand û got :

N.o , ez na yim .

Mizgîniyê dan kerî , gotin :

- Dehşik ji te re bû .

Kerî got :

-, -}Êmê niri kên bû ,, barê ~min bêtir bû .

NÎB.ank... Gava. . bêjeyek ji kênaniya cih di rêzekê de

diyê. bibe du bi.r ,-. j.i ...dawiya perçeyê re' bendikek '-

tê dayin,herwekî we di vê kitêbê de êv tiş't pifîear

dîtiye .

-37 "-

Kevane . ( )

Kevane di nav heV<** de , bi kêrî bi cihkirina

bêjeyan tê yên ko ji aliyê sehkirina hevokê ne

bingehîn angia esasî ye , lêbelê hatine danîn ji bo-w

na bîranîna ramanekê wek ;Gur £ herwekî divê em rastiyê"

bibejin ) her dijminê pezan bûn .

89 - Ji hevkirina lêkeran

Lêker , herwekî me berî jî goti bû bêjeyek e ya ko : 1

hal , rewiş , heyîn , bûn an n-e bûna ne , xwestekên

me û h. d; dide zanîn. . Bê vê axaftin çênabe .

Ji hevkirina lêkerêh kurdî bi awayê. Jêrîn e :

Kom 1 . Li gora- binyada wan ...:...

a - Lêkerên arîkar .

b - Lêkerên sade r^nî .

C - Lêkerên hevedudanî ...

ç - Biwêjên lêkerî .

Kom 2 . Li gora kardaniya wan .

a - Lekeren sergeran. .'.

b - Lêkerên pêgeran. ,

C - Lêkerên pronavkî .

Ç - Lêkerên nekesanî . >

Kom 3 Li gora şiklên wan .

a - Lêkerên biserve haM .

b - Lêkerên nebiserve hatî .

Lêkerên arîkar . _

Lêkşrên . arîkar du texlît iri ^ ": ..,.-.

a - Bi yên ko demên hevedudanî têne çêkirin û ke'sandin

wek : Lêkera Bunê.

b - B/yên ko lêkerine hevedudanî yên arîkar têne

çêkirin wek; : Hatin > dan û h.d.

- 38 -

90 - Lêkera arîkar bun

Kesandina lê"kera arîkar bûn

Raweya rader : bûn ...

Raweya pêşker

Dema niho

Ez im .

Tu î .

Ew e .

Em in .

Hon in .

Ew in .

Boriya ^têdaya

Ez bûm .

Tu bû .

Ew bû .

Em bûn .

Hon bûn .

Ew bûn .

Briya dûdar an

Ez bûme .

Tu bûyî .

Ew bûye .

Em bûne .

Hon bûne

Ew bune .

Raweya hekînî

. Demên Lêkerê .

De

Ez

Tu

Ew

Em ê

Hon'

Ew

L .

-

ma paş . Boriya berdest

ê bibim .

ê bibi' .

ê bibe .

bibin .

ê bibin .

ê bibiri ".

:. Boriya çq

Ez bû

Tu bû .

Ew bu

Em bu

Hon bû

Ew bu

boriya sade .

Dema borî I

Ez dibûn .

Tu dibû .

Ew' dibû ."

Em dibûn .

Hoh dibûn ,

"'Ew dibûn ..

trokî o

bûm ,..-

bû .

bû .

bûn .

bûn .

bûn .

'.

.

Ez bûna . Tu bûya .

Ew bûna .

Dema borî /.. Porma II

Ew bûya . Em bûna . Hon bûna

Ez dê bibûma . Tu* dê bibûya . Ew dê bibûya . Em dê bibûna ,

..- 39--

Hon dê bibûna , Ew dê . bibûna ' .

Raweya bilariî .

Boriya berdest . Ez bû biwam . Tu bû biwa . Ew bû\«

Biwa . Em bû biwan . Hon bû biwan . Ew bûbiwan'.

Dema niho û paş , . f orma I " .

Ez bibin . Tu bibî . Ew bibe . En bibin . hon bi- .

bin . Ew bibin .

Forma II.

Ko ez bin . Ko tu bî . Ko ew be . Ko en bin . Ko hon bin

Ko ew bin .

Raweya fernanî . Be.anbibe '.; Bin '". bin . Her d*a" şikrlê*

n dawîn gelejmar '-îîî'-Neyîni : ne be , ne bin ,ne bin.

Nîşank .

1 - Neyîniya dena paş nî ne .

2 - Serdanî * ev bêje ye ko reng û gewher û çawabûna .

kirdeyê pêş ne dike û bi lêkera bûnê digehe wê wek:

Dicle fireh e.Zêr naden e . Ev hesp yê cîranê nin 'e .

Ji hînkera jorîn tê seh kirin ko serdanî dikare'.' bibe reng<-

dêrek : Rovî hîlekar e .

Navek . Zêr naden e . Pronavek : Ev hesp yê cîranê

nin e . . .-

3 - Heke tîpa dawiya serdanî dêngdêrek e , förna lêkera

bûnê, di dena niho., de,diguhêre û dikeve şiklê

jêrîn :

Ez in .

Tu î .

Ew e .

En in. .

Hon in .

Ew in .

ik : Ez kurd in

dibe.

dibe

dibe

dibe ,

dibe

dibe

lê hevalê

Ez ne

Tu yî

Ew , y e

EeT ne

Hon .n

Ew ne

nin po lî ye . En kurd in

lê cîranên ne emerîkanî ne . Ez pêşmerge me .

-40 -

4 - Ji aliyê din heke ne cihê serdaniyê guhart - û ne

danî piştî lêkerê'*ango lêkera bûnê nana diguhêre :

Ez nexweş bûn . Ez bûn nexweş . Ez seyda bûn .

Ez~ bûn sêyda û h . d .

91 - Parekên neyînê .

Pareka neyînê '' ^;ir. l'":..^r \ \ja :\ Z , ji lêkera

hebûnê* pê ve , ji bona henî lêkeran , di denên borî de,

y wek : Yê ko ev şerbik şkênand tu î ? No , : )

ne- ez in . Tu Şacîn î ? No , ez ne Tacîn

in ,.. ez pisnanê wm ne .

Herwekî tê dîtin bê serdanî pareka neyînê tê danîn

berî lêkerê lê bi' serdanî piştî kirdeyê .

92 - Lêkera hebûnê .

Rawe 15. kesandina" lêkera hebûnê .

RaWeya rader . Hebun ."

Raweya ' pêşker .

Dêma niho. Erinî . ; Neyihî .

Min heye . , Min nî ne .

Te heye . Te nî ne .

Wî heye . Wî nî ne .

Ylê* heye .. Wê nî ne .

Me heye . Me nî ne .

We heye . We nî ne .

Wan heye . Wan nî ne .

Dema paŞ : Min dê hebe . Te dê hebe . Wî

aê hebe . 'Wê de hebe . Me dê hebe

We dê hebe . Wan dê hebe .

- 41 -

Boriya têdayî , erînî ,

Min hebû , te hebû . Wî hebû . Mê heÛ , me

hebû . We hebû . Wan hebû .

Neyînî . Min ne bû . Te ne bû. °Wî ne bû . Wê ne bû .

Me ne bû . We ne bû " . Wan ne bû .

Min tu ne bû . Te tu ne bû .

Me tu ne bû . We tu ne bû

Boriya dûdar .

Min- hebûye . Te hebûye

Mje hebûye . We hebûye ,

Pareka neyînî i ne ye .

Boriya çîrokî .

Wî tu ne bû . Wê tu ne bû

, Wan tu ne bû .

Wî hebûye . Wê hebûye .

Wan hebûye .

Min hebû bû . Te hebû bû . Wî hebû bû . Wê hebû bû .

Me hebû bû . We' hebû bû . Wan hebû bû .'

Pareka neyîriî dîsa ne ye .

Raweya hekînî .

Dena borî.Forna , I . -^ . .. II .

Min hebiwa . Te hebiwa . Wî hebiwa . Wê hebiwa

i Me hebiwa . We hebiwa . Wan hebiwa .

Dena borî , "forna""II .

Min dê hebiwa . Te dê hebiwa . Wî dê hebiiiwa . Wê dê

he,biwa" . Me' dê hebiwa . We dê hebiwa . Wan dê

hebiWa . "

Raweya bilanî .

Boriya berdest .

Min hebe . Te hebe . Wî hebe . Wê hebe . ' Me hebe .

We hebe . Wan hebe .

Dena niho .

Min hebê . Te hebê . Wî hebê . Wê hebê . Me hebê

We hebê . Wan hebê .

- 42 -

Raweya f ermanî .

'-'*" Hebe . Hebin , ' Hebin; . Neyînî : Me be . Me bin'.

Me bin .

Lêkera heyînê. Rawe*ia rader; Heyîn . Raweya pêşker .

Lekera heyîne J Slnêeneh? " Tu heyî ' Ew heye .'

En.hene . Hon hene , Ew hene .

Boriya têdayî, . Ez hebûn . Tu hebû . Ew hebû * En

hebun Hon hebûn . Ew hebûn .

Boriya 'dûdar . Ez hebûne . Tu hebûyî . Ew hebûye .

En hebûne . Hon hebune . Ew hebûne .

Boriya çîrokî . Ez hebû bûn . Tu hebû bû . Ew hebi

bû . En hebû bûn . Hon hebû bûn . Ew hebÛ bûn ..

Dena paş . Ez dê. hebin . Tu dê hebî . Ew dê hebe .

En dê hebin . Ew dê hebin . Hon dê hebin*. .

Raweya hekîni i Dena borî Forma I

Ez hebûna , Tu hebûya . Ew hebûya , En hebûna i

Hon hebûna . Ev* hebûna *

Raweya hekînî . Forna II .

Êz dê hebûna . Tu dê hebûya . Êw dê hebûya ,

En dê hebûna . Hon dê hebûna . Ew dê ^hebûna

Raweya bilanî . Boriya berdest .

Ez hebû biwan . Tu hebû biwa . Ew hebû biwa . En hebû

biwan . Hon hebû biwan . Ew hebû biwan .

Raweya bilanî . Dena niho û paş .

Ez hebin . Tu hebî . Ew hebe . En "hebin . Hon'hebin .

ew hebin . Forna II . Ko ez hebin.Ko tu hebî 'ko ew hebe

Raweya fermanî . ûh.d,

- 43 -

Hebe . Hebin . Hebin . Neyihî / Me be . Me bin .

Me bin .

93 - Lêkerên sada :-a.*U

. '" . *:. ' / lêkerên ko xweser in wek :

Kirin , gotin , anîn , danîn. , avêtin , şûştin ,

.1 '** dan , xwarin û h. d.

94 - Kesandina lêkera * * , . . --* kirin .

Raweya

Raweya

Boriya

Min

Te

Wî

wê

Me

We

Wan

rader : Kirin .

pŞşker .

têdayî V "

kir .

kir

kir .

kir .

kir .

kir

kir .

Boriya berdest ,

Min dikir .

Te

wi

wê

Me

We

dikir . .

dikir .

dikir i

dikir

dikir

Wan dikir

Fornayên wan ên neyînî ' .

Boriya dûdar

Min kiriye .

Te kiriye .

Wî kiriye

Wê kiriye .

Me kiriye

We kiriye .

Wan kiriye .

Boriya çîrokî .

Min kiri bu .

Te kiri bÛ .

Wî kiri' bû .

Wê kiri bu .

Me kiri bû .

We kiri bû .

Wan kiri bû .

Min , te , wî , wê , ne , we

Min , te , wî , wê ,' na

2n nayîn jî bi pareka ne dikevin şiklê neyînî

, wan ne kir ,

,,we wan ne kiriye .

- 44 -

Dema niho .

Ez dikim .

Tu dikî .

Ew dike .

En dikin .

Hon dikin .

Ew dikin .

Forna neyînî . Ez

En

na

na

kin

kin .

Ez

Tu

Ew

En, ê

Hon

Ew

. Tu

Hon

Dena p;

ê bikin

ê bikî

ê . bike

bikin

ê bikin

ê bikin

na kî

na kin

Ew na ke ,

Ew na kin

Nîşank . Forna neyînî ya dena paş nî ne :

Tu ê vê nameyê binivîsî ? No , ez na nivîsim, ,

* ango bersîv bi dema - niho tê dayîn .

Raweya hekînî

Dema borî .

Min

Te

Wî

wê

Me

We

Wan

Forna I

bikira .

bikira .

bikira

bikira

bikira .

bikira .

bikira

Min

Te

Wî

We

Me

We

dê

dê

dê

dê

dê

dê

Forna II

bikira ,-

bikira .

bikira .

bikira

bikira .

bikira . .

Wan dê bikira

Raweya bilanî .

Boriya berdest .

Min kiri')iwa . Te kiri biwa . Wî kiri biwa

Wê kiri biwa . Me kiri biwa . We kiri biwa .

Wan kiri biwa .

Hemî cjenên şiklên neyînî yên raweya bilanî bi

pareka ne têne çêkirin ,

Dema niho û paş *

Forma I

Ez

Tu

Ew

Em

Hon

Ew

bikim .

bikî

bike .

bikin «

bikin

bikin

Raweya f ermanî . B*jj*;e

Me kin. . Me kin .

Lêker *' -t ketin

- 45 -

Forma II.

Ko ez kiri bin .

Ko tu kiri bi .

Ko ew kiri be .

Ko en kiri bin .

Ko hon kiri bin

Ko ew kiri bin .

Bikin Bikin . Me .. ke

Ew jî sade û xweser in .

Raweya rader :Ketin

Raweya pêşker .

Boriya têdayî .

Ez ketim .

Tu ketî . Ew ket (e) .

Em ketin .

Hon ketin

Ew ketin .

Boriya berdest .

Ez

Tu

Ew

En

Hon

Ew

diketin .

diketî .

diket .

diketin -.

diketin

diketin- ,

Ez

Boriya dûdar .

ketine .

T'ii ketiyffi

Etf ketine

Hon ketine ,

Ew ketine

Ew' ketiye .

Boriya çîrokî .

Ez

Tu

Ew

En

Hon

Ew

keti

keti

keti

keti

keti

keti

bûn

bû

bû

bûn

ban

bûn

Nîşank . Neyîniya henî denên borî lêkerên pêgeranî

3*î bi pareka ne tên çêkirin . ...

Dena

Ez

Tu

Ew

niho

dikevin

dikevî

dikeve

En dikevin

Hon

Ew

dikevin

dikevin

- 46 -

Dema paş

Ez ê bikevim

Tu ê bikevî .

' Ew ê bikeve .

Em ê bikevin

Hon ê bikevin

Ew ê bikevin ,

Pareka neyîniyê ji bona dena niho na ye

Raweya hekînî

Dena borî .

Fori:

Ez

Tu

Ew

En

Hon

Ew

aa I .

biketana .

biketaya .

biketaya .

biketana

biketana .

biketana

Forna II .

Ez dê

Tu dê

Ew dê

Em dê

Hon dê

?&i dê

biketana .

biketaya .

biketaya

biketana .

biketana

biketana .

Raweya bilanî .

Boriya berdest .

û

Dena niho/ paş

Forna I

Ez bikevin .

Tu bikevî .

Ew bikeve .

Em bikevin .

Hon bikevin ,

Ew bikevin .

Forna wan

Ez keti biwan .

Ew keti biwa .

Hon keti biwan

Tu keti biwa ,

E'r-keti biwan

Ew keti biwan

Forna II .

Ko ez keti bin .

Ko tu keti bî

Ko ew keti be .

Ko em keti bin .

Ko hon keti bin

Ko ew keti bin .

e

ên nyînî bi ne'... têne çêkirin .

47 -

Raweya fernanî .

Bikeve . Bikevin . Bi kevin .

Me keve- ...Me kevin ." Me. kevin

95 -- Lêkerên hevedudanî .

Lekerên hevedudanî du texlît in :

a - Yên ko bi arîkariya pêşdaniyan têne çêkirin weij-:

Anîn Leranîn , hilanîn , deranîn ' .

Bun

Dan

Hatin ,-

Avêtin

Ketin ,

Kirin ,

, rabûn , vehan

, dadan , derdan , hildan , ved;

dahatin = ...

, hilavêtin .

daketin .

rêkirin , vekirin , dakirin

rin , rakirin ...

hilki-

Kişandin , hilkişandin

Kuştin , vekuştin

Şandin , reşr.andin

din

Xwarin

Xwendin

Xistin

Anîn

daweşandin vereşan-

, vexwarin ,

vexwendin

daxistin ,

-'"'Şxistxn

hilanîn , .-.' "\"

derêxistin raxistin

Herwkî ne'.j.seh kir. pêşdanî di znanekî de dewlenendî

ye û bi wan re lêker û navine nû tên çêkirin : '

Ve - veb'an , vejandin ,. vekirin , vekuştin ,

venirandin , vereşandin s venirîn , veni -

ştin 5 vêxwarin ,' vexwendin , vedan .

Ra - rabûn , rakişandin , rakirin , raxistin , radan ...''

n-v A, . . a, Re -- rekxrin ""' ". rakirin . , redan

Der - deranîn , derdan , derêxistin , derketin û h,

Da - dadan , dahatih , daketin

We - weşandin ..'"''

Hil -- hilanîn hilavetin , hilawistin , hildan ,

- 48 -

Hilkişandin , hilkirin , hilmaştin , hil.periştin ,

hilgirtin û h . d .

Kesandina lêkerên hevedudanî yên forna yekenîn

mîna lêkerên sade ne ji b/-*n derqeydeyan pê ve :

Berlêkerên di dikevin navbira pêşdanî û

lêkera sade we k : Min vedikir .Ez vedikin .

Rawişa pareka neyînî jî wiha ye wek :

Min venedikir . Ez venakin .

Di forna neyîniyê. de berlêkera di dikeve .

Ez dikin . Ez na kin .

Bervajî berlêkera di ya boriya berdest , di

forna neyîniyê de nakeve , weke xwe dinîne wek:

Min dikir . Min nedikir . Ez diketin . Ez ne

diketin û h . d .

Kesandina lêkera hevedudanî forna yekenîn :

Rêkirin .

Raweya rader :. Rêkirin

Raweya pêşker .

Boriya têdayî .

Min , Te , Wî , Wê , Me , We. , Wan rêkir .

Boriya dûdar .

Min , Te , Wî , Wê , Me , We , Wan rêkiriye .

Boriya berdest .

Min , Te , Wî , Wê , Me , We , Wan rêdikir .

Boriya çîrokî .

Min , Te ,WÎ , Wê , Me , We , Wan rêkiri bû

Dema nihö .

Ez rêdikim .

Tu rêdikî .

Ew rêdike ..

Em rêdikin .

Hon rêdxkin ,

Ew rêdikin

Ez

Tu

Ew

En

Hon

Ew

Dema pêş

ê rêkim

e rekx

ê rêke .

ê rêkin

ê rêkin

ê rê kin

" 49 '" Raweya hekînî . Forma I û II"J .

Min , îfe ,Wî , Wê ' , Me We Wan rêkira .

Min , Te , Wî , Wê , Me , We , Wan dê rêkira ,

Raweya bilanî . '_" . <. ~ . *"*"!.

Dena bo'ri .

Min ,Te , Wî , Wê ., Me , We. , Wan. rekiri biwa,. .

Dena niho û paş . .,

F,oma I

Ez rêkim .

Tu rêkî .

Ew rêke .

Em rêkiri' ,

Hon rêkin

Ew rêkin ,

Ew rêkin

Forma II .

Ko ez rêkiri bim .

Ko tu rêkiri bî .

Ko ew rêkiri be .

Ko. em ,. rêkirx bin .

Ko hon rêkiri bin .

Ko ew rêkiri bin .

Raweya fermahî . Rêke . Rêkin . Rêkin .

Rêmeke , Rêmekin . Rêmekin .

Lêkerên hevedudanî Forma diwemîn .

Lêkerên hevedudanî forna diwenîn

ev lêker ,in ko bi arîkariya nav û rengdêrekê û

lêkereke sade têne çêkirxn nîna : Ava kirin .

Peyda kirin . Winda kirin ; Bihnteng kirin .

Aciz kirin, û h. d .

Di van lêkerên hevedudanî de bitşnê lêkera sade

tê kesandin wek :

Min aciz kir . Te aciz kir . W'e' aciz dikir . Hon

aciz dikin . Ew ê aciz bike û h. d.

96 - Biwêjên lêkerî .

Biwêjên lêkerî ji daçek , pronav û lêkerekê hevedu

dariî ne wek : Lê dan ango li wî " an /.wê dan .

Lê xistin ango li wî an li wê "xistin . Jê "hez

kirin . Lê siwar bûn . Jê peya bûn . Lê ketin .

- 50 -

Jê geriyan . Jê ketin . Lê pirsîn . Jê pirşîn .

Dev jê berdan . Jê girtin . Lê hatin . Jê haiin .

Pê nijûl bûn û ~ h. ' d .

97 - Kon 2 . Li gora kardaniya wan .

Lêkerên sergerandî û lêkerên pêgerandî d

,i .- i . - * . x r w '..... ,

lêkerên pronavkî û lêkerên nekesanî . .

a - Lêkerên sergerandî..

Lêkerên s'ergeranctî herwekî ne berî jî' goti bû

rast bi rast û bê arîkariya daçekan têrker distînin

"ö. ji vê tê'rkerê re . . v*e , têrkera gerandî nav

lê dikiri wek : Min sêvek xwar . Sînenê kurê

xwe dît . Terio çû gund

- Lêkera pê g'erandî

Lêkera pêger.andî bê, arîkariya 'daçekekê ni kare

têrker bistîne wek ".:

Ez ji Kurdistanê tên . Heso li Hewlê rê dixe -

bite . Zaro di bexçeyê de dileyizin .

- Lêkerên pronavkî .

Pronavê lêkerên pronavkî her xwe ye , riêr û

mê -, gelejmar , yekejnar wek :

Min xwe şûşt . Tenö xwe dikuje . Wan xwe lezand

Hon xwe bilezînin . Keçik xwe şuşt û h ,d .

Ç - Lêkerên .' nekesaM. .

Lêkerên nekesanî herwekî navê wan jî şanî ne

me dide bê kes in wek :

Raweya rader Baran barîn . Berf dahatin

Raweya pêşkerî :

Dema niho : Baran dibare . Berf datê i-

Dema paş : Baran .«. dê bibare . Berf *dê bê an dabê .

Boriya têdayî : Baran barî - . Berf -dahat .

Boriya : dûdar : Baran bariye . Berf dahatiye *

- 51 -

Boriya berdest : Baran dibarî . Berf dadihat .

Boriya çîrokî : Baran barî bm . Berf dahati bû .

Raweya hekînî ; Dema borî . Forma I .

Baran bibariya . Berf dahata .

Forma II . Baran dê bibariya . Berf dê...dahata .

Raweya ' bilanî : Boriya berdest .

Baran barî biwa . Berf dahati biwa .

Dena niho û paş . Baran bibare . -Berf. " dabê. .

Kon 3 Li gora şiklên wan : Biservehatî û ne biserve

hatî ango jiqeydeyan der .

Di zimanê kudî de , bi awakî amdagirtî dikare bê gotin

ko ji raderên lêkeran hemî demên borî û ji raweya fer -

naniyê* henî denên niho û paş dikarin bêne kesa,ndin . ,

Nebiservehatiya ' iiin lêkeran ji aliyê çêkirina ...raweya

wan ya f ernanî ye . Hin raweyên f ernanî 3* * ' '. hene

ko'.ddmêri wan yên niho û paş bi awakî derveyî

qeydeyan têne çêkirin .

98 - Rader . Berlêker . Dawîneyên lêkeran . - . - .

Dawineyên raderan dido ne / in û n .

Heke rayê.raderê bi t.îpeke dengdar qediya .dawîrie ; in

û heke bi tîpeke dengdêr qediya .dawîhe v- n. e .

wek : .Kirxn , firotin , gotiri , dîtin", xwêndin""ix h.d.

Dan , anîn , çûn , danîn ûh.d.

Bêrlêker sxsê ne ': Di , bi , ê bi an dê bi , an wê bi

Her sê şiklên dawîn rast in ' .

Di . Bi kêrî çşkirina denên Boriya berdest û Niho * .

'te ' Min dikir . Ez dikiri .

Di forna neyîniye de berlêker di ya Boriya berdest.

na keve lê ya dêna Miho dikeve wek : nin ne dikir lê

iz na kim «

- 52 -

Berlêker bi^dPi^çêkirina raweya fernanî , di denS ,.

raweya hekTnî , dena niho û pa,ş ya raweya bilanî

bikêr tê ..

Heçî berlêker ê bi di çekirina dena paş ya

raweya pêşkerî û raweya hekînî , dena paş F . II.

bi kêr tê -

Bike . Bixwe . Bavêje . Bîne . Bibêje .

Here . Were . Ev du raweyên femanî ji

qeydeyan der in . Min bikira . Min bigota .

Ez ê bikin . Ez ê bixwim . Ez ê bavêjim .

Ez ê bînim . Ez ê bibêjin .

Min ê* bikira . Min ê bigota . Min ê bixwara û

h. d.

Heçî dawîneyên lêkeran bi awakî andagirtî ev in :

a - L'êkerên pêgerandî û denên niho û paş yên lêkerên

sergerandî : im , î e ,in , in , in ,

Heke . .*lêker bi dengdêrekê diqede :

n ,-,-;- n , n , n .

Ez dikevin . Tu dikevî . Ew dikeve . En dikevin f

Hon dikevin . Ew dikevin .

Ez 'dibêjin , Tu dibêjî . Ew dibêje . En dibê-

3"in . Hon dibêjin . Ew dibêjin .

Ez çûn . Tu çû . Ew çû . En çûn . Hon çûn .

EV ÇÛn ' lêkerên

Heçî denên borî yên/sergerandî dawîneyên wan ev in :

Boriya dûdar : iye- , iye , iye ,iye iye , iye , iye

ye . Min kiriye . Te kiriye . Wî kiriye û h . d .

Boriya çîrokî : i , i , i , i , i , i , i ye .

Min kiri bû . Te kiri bû , Wî kiri bû , Wê kiri.bû .

Me kiri bû û h. d.

Denên borî yên raweya hekînî

Dawîneyên wan ev in : a, . a, a, a, a , a, a .

Min bikira " . Min bigota . Wî dê bigota ûh ,d'"i

- 53 -

Gava lêker di şiklê neyîniyê d.e ne,berlêke.r bi , ê

bi dikeyxn wek / Bike , ne ke .Bibêje , ne bêje .

biçe , ne çe . ... ez. bikin , ez ne kin û h . d .

Heke lêker bi dengdêrekê destpêdike berlêker î;yên

xwe davêjin . Bajo cihê biajö ; bavêje cihê

biavêje . Baxêve cihê biaxêve û h. d .

Niho ko ne çavên xwe li rader , berlêker û dawîneyên

lêkeran gerandine,en ê qala lêker.ên biservehatî û :-

nebiservehatî ' bigerînin û bi kitkitên wan nijûl bibin

yy"~Lêkerên biservehati .

Lêkerên biservehatî du kom in . Di koma yekemîn de

lêker bi dengdêrekê diqede û ji bona çêkirina raweya

wa.n ye fermariî dengdêra dawîn tê hilanîri.,.

Barîn- ; barî ; bibare .

Betilîn j betilî ; bibetile .

Bezîn ; bezî ; bibeze ....-

Biriqîn ; biriqî ; bibiriqe .

Birîn ; Birî ; bibirÊ

Kirîn ; kirî ,.; bikire .

û . h . d .

Nîşank . Bê dişwarî hate dîtin bi çiawayî raweya

f ermanî tê çêkirin : Barîn barî bibare .

Lêkerên biservehatî koma diwemîn

Rayên wan lêkeran bi dengdarekê diqedin . Lêkerên .

vê konê sê texlît in .

Şiklê yekemîn de , herwekî ne gotiye tîpa dawiya

lêkerê^ dengdarek e û dengdêra wê ya dawîn t..îpek

3*i bilî a- ye .

Bihîstin ; ' bihîst '; bibihîse

G-irtin- ; girt ; bigire .

Nihêrtin ; nihêrt ; binihêre

Şiklê diwenîn deli cihê dengdêra a

dikeve dengdêr e û dengdara t ya dawiya rayê . *,

lêkerê

tê hilanîn

Şiklê sewemîn

_ **-54 _

Bijartin , bijart ; bibijêre .

Parastin ; parast ; biparêse (ze)

Spartin ; spart ; bispêre .

Di vî şiklî de , dengdêra dawîn a ye û rayê ra-«

derê bi "dengdara d diqede .

Befilandin ;

Ceribandin ;

Kelandin ;

Meyizandin

betiland

ceriband

keland

neyizand

Lêkerên nebiservehatî du

bibetilîne

; biceribine

; bikelîrie .

; bineyizîne

* "*. texlît in

û h.d.

Texlît I . Çêkirina raweya' wan a f ernani ji qeydeyan

der e lê gava en raweya wan a f ernanî dizanin

kesandina denên borî il paş II gora qeydeyên 'zani

ye wek :

kir ;

got ;

avêt ;

kuşt

II . Ev lêker. in ko ji raweya wan ya fernanî

demên niho û. paş , li gora qeydeyan

dernakevin .

Kirin ;

Gotin

Avêtin

Kuştin

bike ;

bibêje *

bavêje ,

bikuje ,u h.di

Texlît

Anîn .

Herîn .

Bîne .

Here .

Ez.

Ez

tînim .

Ez terim

an . '

diherim . L

Hatin Vere Ez .têm.û h.d.

Nîşank . Neyîniya lêkerên karîn û zanîn ya demên

. niho ni ye wek : Ez ni zanim . Ez ni karim .-.

- :55 -

HOKER

IOO- Hokerên cihkx :

Li dereke din

Di dora . . .de

Ji vir da

Ji wê da

Li hindurê

Di pişt . . . de

Li paş

Di ser ... re

Di bin , . . de

Jorîn

Li vir , li here

Dûr

Ji dûr ve

Li kû

Ji der\ re

Dormador

Dorhêl

He , ha

Ji derve

Di pêş

Li pêş

Li bcr

Di bin

Jêrîn

Li wê

Nêzîk

\Li her

Tê de

... i

» »

derî

de

re

Hokeren denkî :

Hingê

Demberê

Hema

Di vê nîzîkahiyê de-

Zûka

Zûkanî

Ji hingê ve

Dawî , talî

Duhî

Pêr

Di cih de , hena.

Bitirpêr

îro

Berê

Berî

Her hal

Qende be

Dainen

Ji vir ve

Paşê

Tucar

Eydî

Car car

Sibe

- 56 -

Nagehan

Carina

Pirîcar

Bistkî

Hingavî

Nişke

Henîn

Hêja

Niho

G-ava , Kengê

Di wextê berê da

De'Wrana berê

Zû

Dereng

Hero

Hokerên çiqasî

G-iş , Henî

Pir ' ' ' '

Pirtir , Hêj bêtir

Bêtir , pirtir

Çend , Çende

Heke , G-er

Eger , hinde

Hindik , kên

Biqasî , Çiqas

Çiqas , Çiqas 3'î

Zehf , gelek , pir

Bes

Hej

Hîçne

Kêntir

Bi xwe

Ewçend

Hevqas-

Zeyde

Hinde

Heta ko

Hokerên awakî

Bed ,

Bedtir

Zor ,

Çito ,

Holê ,

Wilo ,

Qesdane

Sif

Xirab

, Xirabt

Qewî

Çawan

Wiha

Werge

Çêtir,Zûtir, Layi

Xezka

ir

qtir

Biqasî

Jî

Pevre

Bihevre

Çina , '

Ji ber vê

Nenaze

Lez Zû

Baştir,êt

Çire

yekê

ir,Qenctir

- 57 -

Hokerên erinî û gunanî digel biwêjên hokerî

Bêguman . Nexwe . Tutişt . Birastî '. Bxêwleyx . 'Bele'". Ere .

Bêşik . Heye ko , Dibe ko , -,.

Hokerên neyînî. : Ni . No". ne * Na ; Tu - . Yekcar , Hîç .Qet

11 ' dxn -v

_._ *-i hokerên:/ Di cih de . Tişbe , Bi.nîvî... Ji nişka ve .

Di ser..ve . Destpêkî . Pêşîn . Hîç . Hinbihin . D.or dor .

Bidijdilî . Ji nîzîkahî ve . Ji der ve . Pêr . Bitirpêr . Par ,

Pêrar . Hena . Yekcar . Tevlîhev . Hindik . -Bê' ;serûbxn . "Bêetlahî

. Bi vî rengî . Bi çu rengî . Pirtir .pirtir . Demek .

Hena . G-eh geh . Tewr . . - . '.

Nîşank . ,Bi arîkariya parekên bi , î', anQ , ;ahî û h. d.

1 zehf , hokerî têne.çêkirin wek :Bilez . B4.dlqet .,

Bişşhreza^î . Biçelengî . Bidilhebînî . Şehsiwarane . Ciwan -

nêrane , Birindî . Biqencî . Bisivikahî .. Aqilane .

Biedeb , Biern . Binermî Ehneqane . Bidizîka.,. Bidelalî .

Mîrane . . Bihişkî . Conerdane . Eqilnendane û h. d ,

- 58 -

101 - Daçek û. biwêjên daçekî :

Li , 3*i..,re , piştî , berî ', bi..re , digel , -ji bo

3*i bona v , jû pê ve- , jê pê ve, , h;er" çend jî "'..,.

Ji xeyni , di . .re , di nav. . . re , li b'a , li

cem , li riik , der nav ', dide :, '.'' der ,.. ji, . ,

gava ., dena ko , ji..ve , paş ,11 paş ,, h'ema ,

li bef'y, II paş , hema , li ber. , li pêş, , di dema

"... ,de ., di...de di nav beyna , . tevî , bidana '' ,

bi...re , der tenişta , ta ko , heta ko , ji ber ,

tê,. re ':, 11 ba ,. cihê' ., li cihê , bibehaye , di...re , :"

dij ,. dûri j der saya , herwekî , ji derveyî ,

der. nîzikî .,-, der riav ., ber . bi . , ber bi: '. ;. .ve ,

li gora , di biri . .de ,; li ser , di sef..re , .

di bin-, . *re:'.: 'j. eve- , ewe: : , gi' ...pê ve , jibilî ,

weriya , der penaha. ,, jêrî .... , jorî ,' pêşiya ,

di nav ..de , der dora , ji tirsa , peş bi , -pêş^

berî ) der drêjahiya , heta , heçi û h » di

102 - G-ihanek û biwêjên gihanekî :

ii * *....;

Jî , holê wiha , werge , wisa , ji ber ko , ahgo

her çend jî , û , gava , wekê \ lê , ji qeheve-,

an t her wekî , kengê , ne » ko , çendane >

bi şertê* ko , heta ko , bihirigavî ko , me be

ko , biqasî ko , herçend ko , biawyê ko , an ne,

heçi , herwekî hate dîtin ko , cihê ko , hek ,

heke , ger , meger , bila be , herhal , mîna,

nola , nolî , da ko , heta ko , ta ko , hema

ko , beriya ko , ji ber vê yekê , ji dema ko ,

ji wextê ko , ji hingê ko , dîtkî , pêna , dervexistî

, dervemayî , lewra , ji lewra , piştî

ko , weriya ko , herwekî ko , wisanî ko , gava

ko , dema kk , bihna ko , hinde ko , hema ko,

3*i ber ko , rexma , xesma û h . d .

- 59 -

102 - Baneşan :

Ev xn çend baneşan :

Yên hizn' û kederê : Ax li min . Ax ,li- min ezo !

Ax li min ezê . Way li min porkuê !Way li min !

Yên bankirinê ; Lo ! . Lo lo ! Lê ! Lê lê ! Yabo !

Ya dê. . Hey : lê .! Hey lo ! û h. d.

G-elî bi kêrî pirskirinê û bankirinê tê wek :

Mirovo . ! Dotmamê !

Heke nav ' gelejmarîn e , dawiya navî parek in tê

dayîn wek : Kurdino ! Pismamino ! . ' û. ;h~T d,

Gelî Kurdino ! G-elî pismamxno' !

103 -

Rastnivîsandin .

Rastnivîsandina zimanê me ne tiştekî dişwar e , nemaze

3*i bona 'me .

Herwekî we,di rûpelên vê kitêbê de, dîtiye.ji

veqetandek û ji tewangê pê ve bêje henî cihê tênenivîsandin

ango nav , pronav , rengdêr , lêker , .-.

hoker , daçek' ., gihanek. û baneşan .

Hînker : Bextê nêr kerê -jî dike nêr . Dê û dotê "'

şer dikir , kênaqilan bawer dikir . Mirov

zêrê xwe di sûka ceh de na firoşe .

Mû bi nû , rihek çêdibe . Ava hêdî hêdî

ne ecêb 3*ê dî . ( dît ) . Kevroşka mê û

nêr , mirovê xurt dizane . Nanê sêlê durû

ye . Wextê leglegê çû bi leqleqê .

Bila ez xwerê şêran bim , û ne- nêçîra çeqel û

rOviyan bim . Ji giya nermtir nî ne ,

di bin keviran de na mîne . Şiyayên. bilind

. bê berf na bin , newalên kûr bê av na bin .

Dest destan dişo , vedigere rûyan dişo .

G-otine rovî : " Me tu kirî mîi*ê mirişkan , "

Rovî girî û got : " Ez ji siûda xwe ne bawer

im . Ez kurd im . Navê min Temo ye . " *~r

- 60. -

104 - Hevoksazî an çêkirina hevokan .

Heroyî ango adetî hevoka kurdî bi awayê jêrîn e :

Min sêvek Xwar .

Temoyî hespek kirî .

brayê xwe . dît . SA A xneme

Kirde . têrker . lêker .

Lê hevokin hene ko di wan de têrker piştî lêkerê

tê dayîn .

Ez diçim

Kurdistanê

Ew

Kirde .

hat

Lêker

Hewlêre .

Têrkêr .

Ji aliyê din heke me bala xwe da methelokên kurdî

rûpel 59. me dît ko mirov dikare texlît , 'fexiît

hevokan pêk bîne , saz bike wek :

Ez ê te bînin mal: . Ez bawer dikim ko te hevalê

xwe Tacîn, ji nêj ve,ne dîtiye . Min ji kurê xwe re

kitêbêk da'. an Min kitêbek da kure xwe

Ez ête bigihînim gundê xwe . Duhî êvarê gelek

meyvan hat i . bûn mala me . Navê te çi ye ? Navê

min Hevind e .

Texlîtên hevokan .

Hevokên biserxwe , Hevokên biserxwe ev hevok in

ko manake sergihayî ango manake timam tê de ye

wek : Roj 3*i bona hemiyan dibiriqe . Xwîn di rayên

ne de diherike i ? .!._. 1 "e Duhî êvarê .' mxn ,

yê neizin , bi çend hevalan çû. gundê braziyê ne .

Ez 'bi ditina we gelek bextewaf in . Gul çîç_ keke

bihindar e . Zaro: ,bi qelema xwe> wezîfa xwe ya

kurdî dinivîse- .

- 61 -

Herwekî tê dîtin hevokên jorîn hevokên biserxwe ne

- lêkereke kesanî bitenê tê de ye .

Lê hevkin hene ko di wan de du lêkerên kesanl hene

ango ji du perçehevokan hevedudanî ne wek :;

Birçîtî li deriyê nirovê xebatker dinêre , bêl''

ko bikeve hundur . Perça hevokê ya gêşîn ev e :

Birçîtî li deriye mirovê xebafker "dxnêre ,

Perça hevokê ya diwemîn : bêî ko bikare bikeve hundur

'. '.

Binhfengî nexweşiyek e , dermanê wê xebaf e . . ..*.

Hevoka kûre ango esasî : Bihntengî nexweşiyek e ,

Hevoka sergiha ango fimamker : Dermanê wê xebat e .

Hevokên biserxwe yên pêşhevdanî :

Min berdîti bû , we xwe xapand . Te xirabî kir , te

dê biêşînin . Bêtir wext dibore , ew bêtir bi

bedbexj*xya xwe dihese . ' : . ""^^

^"'- '"A Hevokên rêzkirî : \ *" ,'

Ez hatim , min dît , nin zora wan bir . ' '.'H':,::v:^®l

Rona ko berê hinde bi nav û deng bû û ko dinya xisti :

bû bin destê xwe , .îro wê nezinahiya xwe ya siyasî

û eskerî winda kir »

Hevokên pê ve girêdayî :

Ez bawer dikira ko ew nesax e . Wan dixwest ko en

guhdariya wan bikin . Bêje nin tm kî yî ?

G-aya ez nexweş bûn , hon li nin pirsîn . Ez eydî

ni: zanin li kû ne ! Heyfe ko kes banî nin ne kir .

Ez dixwazin ko 1 hon bextiyar bin . Ez ninêkarin ko

poşnan ne bin . G-ava ez li Kurdistanê bûn , nin çiya-'

yên bilind dîtin . Divê bifikirin ko wext li wedibore

, Ji we re ye ko ez dibêjin . Ew çêtir daxê -

ve ko dike . Ez dizanin ko hon li wê bûn .

Ez guman dikim ko ew bê . Stêr in yên ko dibiriqin .

Hacîreşk diçe , gava serma tê

- 62 -

ELFABEYA KURDÎ

TÎPÊN ÇAPÊ TÎPÊN DESTNIVÎSANDINE

Şrdjsk

A

B

C

9

D

E

E

F

GH

I

î

J

K

L

M

N

0

P

Q '

R

S

ş

T

ir

' Hûrek

a

b

c

Ç

d

e

ê

f:

g

h

i

AX

J

k

î

m-:

n

0-

P

q...

,,-r

s

Ş

t

V

G-irdek

A

B

C

Ç

2>

' /:<

E%

1

H.

Hûr.ek

&/i

C

Ç

cl

1«

, , eVl l

1+

Li

_ t

0

a

a.

s"

T

/**

i

M

Ö

' jA,

{

A

t

G-IRDEK

V

V

w

f

X

T:îp:UjI'J ÇAP_!

HOREK

V

V

w

T7-

.-_

63

TÎPÊN DESTNIVÎSANDINÊ

y

G-IRDEK

1/

4ir

X

AJ

Z'

HOREK

&*>

ur

X

y

*u,

1 2 345 678 9 10

A % 3 4- 5 b f 8 9 A-o

11 12 13 H 1 5 , 1 6 . . 1 7 1 8 * 1 9

>H A9j Al Ah lA£ AS Arf A8 Ac)

20 100 1.000 10.000 10.0.000

Zo Aoo A.ooo ^o.ooo Ao.q..opo

1.000.000 I. 000 . 000, 000

A.000.000 A.OÖO.OûQ.000

l/,A,»*l/ * * HÎNKER SER 'TÎPAN :

/ ' "t

0

CL.

jt

b

«r

k

fc

c

C

1

4;

V

c.

m

/m

d

cl

n

-vt

e

6.

0

O

e

^ *

e

p

r

f

(-

1

_

*i

g.

*r

/th

, '(v

s

.4

i^

Ş

-4

Jt

Xr

/V

tr U^

JUL <"-

v w x y

y %

~*-w f<

t ! 64 -

TÊYDAKBR 'INDEX

Rûpel; ' !

Awa,n._i. = Cas ,façon

Awayê biwarî = Cas direct

Awayê nebiwarî = Cas indirect

Baneşan,n.f .1 1 , 59=Interjection

Bariyar =Pêjoratif

Berhevanî,n.f .8 =Superlatif

Berlêker , n . f . 5 1 =Pr êverbe

Bêje,n.f . 1 = mot

Bihnok,n.f. 33 =Virgule

Biserxwe ^TncreT^mnt^''^-*""' *"

-B,.xwae^.a pronavkî,=*>, (lo.cution * . ,

° r ( pronomxnale

Btjx.awe^e.an dja-ç,-e.-k.!x_,/5>8;_ (loc,ution..s.

° ' (preposxtxves

Biwêjên _-_( locutions

gihanekî (conjonctives

-B,.xwae^.aen ,hok,erî)A^lo, cutions , . ,

d (adverbxales

_B, x. wae.jean lieak, erîa,4,9^(^lrobcuatlieonss

Boriya berdest ( m a±t

an Borxya nîzxk ( *

Boriya çîrokî,43=Plus-queparfait

Boriya Dûdar an. ( Passê

Boriya dûrtir ( simple

Boriya Têdayî an. (Passê

Rûpel

Dengdêr,n.f . ,2 = Voyelle

Dengdêra drê-j,2=Voyelle longue

Dengdêra kurt , 2=Voyelle courte

Devkî = Oral

Dijraber,n.f . ,1 2=antonyme

Durawest ,34 =Deux-points

Elfab.e,n.f. =Alphabet

Embaz, n f . = Exemple

t, , . Eyleta navan.8=0) ( famille de

_«v '. ( noms

Boriya dûr 43^("cömposê

Daçek,n.f . ,1 0,58=Prêposition

Dawîne,n.f . , 32,51 =terminaison

Dem,n.f., =Temps

Dema borî, 44=^iftps''' palssê^' ;-

Dema niho, 44=Temps- prêsent

Dema paş,44 =Temps futur

Dengdar,N;F, , 2=Consonne

Gele*)mar,n,f . ,1 5 = Pluriel

Gihanek#n,f , ,1 0,58 ^Conjonction

Girdek,n,f . j 1 1 = Majuscule

Girêka duta =Conjonction double

Girêka yekta^Conjonctiöri simple

Guhgrbar, 8 = Variable

Guhirker > n * f . , 5 =Affixe

Hevdeng,n,f . ,12= Homon^me

Hevenav , n . m . , 1 3= Nom commun

Hevok,n,f*|1 = Phrase

Hevoksazî,n.f . , = Syntaxe

Hinker,n.f . ,8 =Leçon,exercice

Hoker,n.f . j 10^55= Advcrbe

Hurek,n.f.,2 = Minuscule

Ji hevkirxna lêkeran , 37

Jmarnav , n . m . , 1 5 = Nombre

Kes,n.m., 31 = Personne

.,. Kesandin,n.f . ,43 = Conjugaison

Kesandin . /-,., , ( ~ (bxkesxnae) \ 42) Con^uguer ( *- &

Kesandina lêkera kirin , 43

Kesandxna lêkera ketin

-..65 -

Rûpel

KTr esean l,eak, ere,3a0=-~) (Les personnes , , , ' (dans les verbes

Kesê Diwemîn = 2e personne

Kesê pêşin an (. *

yek,emîni y = )1ere personne ( *

Kesê sewemin = 3e personne

Kevane,n.f , ,37 = parenthêse

_K_i.fisgadca.rrîi ,d2j9 -=((cciorcmoPnlset"amnteinetl

Kirde,n.f., 27 = Sujet

Kîte,n.f., 5 = Syllabe

Lêker,n.f.,9,26,27 =Verbe

lêkera arîkar bûn ' , 38

Lêkera biservehatî,51 ,53" -

Verbe rêgulier

tLae,kera gerakî, * = ()V_- erbe a la , . ^

& (forme actxve)

Lêkera hebûnê,40=Verbe avoir

Lêkera hevedudanî )

forma diwemîn, ) 49

Aciz kirin )

Lêkera ket xnê* ,45,46, =conjugaison

du verbe tomber

Lêkera. nebiser- _. (verbe irrêveha/

tî, ( gulier

tLae,kera negerokî, a = () verbe a la ° (forme passx- ,ve

Lêkera nekesanîj5c , (Verbe im - .

54 (personnel

Lêkera pêgerandx,50=Verbe

intransitif

Lêkera pronavki,50,=Verbe pronominal

Lêkera sergerandî,50,= Verbe

transitif

Lêkerên biservehatî, 53

Lêkerên hevedudani) {Verbescomforma

yek )47=(posês

Lêkerên nebiservehatî , 54

Rûpel

Nav,n.m., 9 , 43 > = Nom

Navên heve -).,«_ dudanî )U^oms composes

Navên kombêj ,1 3=Noms collectifs

Navên nenêrbaran,14=Noms ab -

stralt

Navên nêrbaran, 1 3=Noms con'crets

Navên sade = ,-Motesimples

Neguhêrbar , 8 , 9=Invariable

Nivîskî = par ecrit

Nîşandek,n.f , ,*33s36=Ponctuation

Nîşandeka)

axaf tinê )

36 = Tiret

Nîşandeka du nikan,35=Guillemet

Nîşandeka hêdanê , 35=Point d ' exclamatiöh

Nîşandeka pênekan,36= Tirets

Nîşandeka pirsê,35=Point d'interrogation

Nîşankyh.f * ,7 = Remarque

Parek ,n.f . ,40 =Particule

Paşdanî , n . f . , 5 = Suf f ixe

Perçehevok,n.f . , 1=Prêposition

Perçeyên axaftinê,8=Pa.rtie du

discours

Pevdeng,n.f . ,4= Diphtongue

Pevhatin,n.f . = Accord

Pi çûker , n . f . , 7=Diminut if

Pêşdanî,n.f . , 5 = Prêfixe

Pêhevanî ) _. n , , . u*+ v (n.f . ,8=Compero.txf

Perçehevok,n,f = Proposition

Pêşe,n.f. = Prose

Pêşekar, s. = Prosateur

Pêşkerên hejmarkî, 1 6=Article

indêfini

- 66 - - işw

'(Mode par-

Pirkîte,n.f ,5=Poly.syllabe Raweya çêbiwar,3I=iticipe

Pirs,n.f.,4 = Mot " (-Passe

Pirsa sade = Mot simple Raweya fermanî=Mode' ^ra-

Pronav,n.m., 9,22, 23, 24,25, 26=Pronom Raweya hekînÎ931=(Mode con-

Pronavê kirdewar=Pronom sujet i,axtxonne±

J (Mode

Pronavên Bîrdar , 25=dPerdoxnnoxmss ,I,_R, aweya parnxh.,ayx,31.=)F (participe*

Pronavên Destdaniyê,22,23=Pronoms possessxfs' _(Mode xn- Pronavên hevduditiyê.25=Pronoms . Kaweya. peşker,3T -^-(dica-t__

7 recxproques Cwr h f

Pronavên kesîn,22=Pronoms perşoru-- fiaweya rader,31

7 nels J ( nxtxf

Pronavên kurtkirî,26=Pronoms_abrd- ges neutreş Rengdêr-n.f ' _._. . ,10,18=ad3ectif

Pronavên nebinavkixrîn_d2ê4f,x2n5x,s='Pr/ophoms K,. engdnAereAn çx. -)\ / . , '. ' ,._. .. (Ad^ectxfs

Pronavên yên hevedudanî, 18=(qualifi -

(neutres wabÖnê *> (catifs

±P_roonnaavvêe pncêg«cerr aann t_ê_rrkie_reSr Pprl°ênmoemnt c. om" RDeensgtdda*n5riêynê an ))18=r(dA3decietlc_t-iÇM

v j*+- > -, (.possessxxs

Pronavê pêhatî an),_ .. 0, (Pronom Xwed-t:Lye ; ...... +.^"

girêkî )15-16f&t_f)* Rengdêrên)9n 91 Udjectifs

a a . -_ (Pronoms dêmon- Jmarda 20>21= numeraux

Pronaven Pe?ker»2:?*(stratifs ' (cardxnaux

Pronavên pirsiyari,24=/(^°ms, jj" R^êrên) (Adjectifs nu- * J ? (terrogatif s Jmarîn ) (mêraux

Pronav û daçekên)?fi_(Pronoms et prêhevgirtî

) Tpositions contrac- A ., (^eg ' Rengpeşda = Exemple ^

Ra ,n.m.,5= Racine Rengdêrên ) (Adjectifs

Nebxnavkxrî) (xndefxnxs

Rader,Berlêker, ' _

Dawîneyên iteojan-5 ' >52=(prêver* - (terminaisons *^e'?Ker ' .vmonstratiis

(des verbes Rengdêrên)20=(Adjectifs in -

RakiSandin,n.f.=dêrivation , Pirskerî ) (terrogatifs

Ranima,n.f. = Etymologie Rengdêren)OA _, CAdjectifs nu- ' A ^ (20,21 =(meraux car - Rastnivîsi,n.f.,59 =Örthographe rezaa ; (dinaux

Rawe an Derawa,31 = Mode Rêkirin-Kesandiha lêkera) .-

Rawest,n.f.,35= Point hevdudanî-Forma yekemîn )

Rawestên peyhev,35=Points de sus Rezahev an -*)12= Synonyme

pension f Hevmana , n . i . .. ^- .

Raweya __ , 31 =Mode subjonctif Rêzana zraên'1 = Gra_mairş_.

Serdanî,n.T . ,39= Atribut *

- 67-

Serdayî,n.f. = Accent Veqetandek,n.f . ,9,1 5=)A _._n"

Serenav.n.m. ,1 3=Nom propre ,,. , , . . A _, (Article ' ' _ -- Veqetandeka parkx,n.f.) -fc-fif Spehênivîsî,n.f ,=Calligraphie <-?<"

Şewane,n.f. = Vers

Tewandinjn.f.jlöjlY^/^^ - ' ' ' (naxson

Yeke3*mar,n.f . , 1 5 = Singukier

(Dêcli - Yekîte,n.f . ,5 = Monosyllabique

Zayend,n. f . , 14 = G-enre

Têrker,n.f . , 1 8=G'omplêment \ fn Zayenda me , 1 4 , 1 5=Genre femxnxn f-A._ / \- om

.. P .,-g_ "~v28,29=(plement Zayenda nêr, 14, 1 5=Genre masculin cill U"G_T_1IH ) ( A' 4-

,, Zimanê axaftinê, 1=Langue parlêe

T,êarkera negeran)on (Complêment .._.. A . * , . a a (Langue TvT dî an Negeranî) a(29=)(-xnd,x. rect 4. Zimane nxvîsandxne, - 1=)(e,crxt?e,

Tip,n.f.,1 = (Lettre

"(alphabêtique

Tof,n.f. = Groupe

, i

Ki

., , i

Di van pêncî saltn dawîn de ji çar hezarî bêtir kitêbêkurdî

hatine çap kirin * (

Li vir em nave_i hinkit-bên ko bi zmên giredaniya wan hene

didin zanîn ;

Rêzimanên kurdx ango qeydeyên zimanê* kurdî

Bingehên Gramêra Kurmanex .

Cela.det Bedir - Xan

Şam - 1941 _

Elêments de Grammaire Kurde

Kamran Bedir - Xan

Parîs - 1953.

Gramatika Zimanê* Kurdî

Q . Kurdo

Erêvan - 1956 .

- 68

Rêzimanê Kurmancî .

Reşîd Kurd

Şam - 1956 .

Navên hin f erhengên kurdi ,

Perhenga Kurdî-F__risî -Erebî

Merdûxê Kurdistanî .

Tehran - 1955 .

A Kurdish Grammar

Ernest N . McCarus

New York - 1958 .

Awa û Destura Zimanê Kurdî

Cegerxwîn . '

Bagdad - 1961 .

Perhenga Rûsî - Kurdî .

30 000 pirs .

H . 0 . Parîzov .

Moskova - 1957 .

Rêzimanê kurdi .

Çukkerman .

Moskova - 1962 .

a Grammaire' "*Kurde

Celadet Bedir - Xan

Roger Lescof .

Parîs - 1970

Ferhenga Piçûk .

Kurdî __ Rûsî .

C . X . Bakaev .

Moskova - 1957 .

Ferhenga Ermenî - Kurdî

28 000 pirs .

Siyabendo -. Ç.açan

Erêvan - 1957 .

Ferhenga Kurdî - Rûsî

*'34 000 pirs . *

Qenatê Kurdo .

* Moskova - Î9*o0 . . **

Ferhenga Xal

Navên çend ferheng 40 000 pirs"

ango qamûsên kurdi .

Ferhenga kurdî - frensizî

15 000 pirs .

A . Jaba .

Petersburg __ 1870 .

El Murşid .

Ferhengeke Erebî - Kurdî

20 00° pirs .

Giyû Mukriyanî .

Hewlêr - 1950 .

Kurdx - Kurdi" *-.-

Mihemede' Xal .'

Silêmanî - 1960

Ferhenga Mehabr*.d . '.

30 000 pirs .

Giyû Mukriyanî .

Hewlêr , çapxana ku-rdistan

1961

Dictionnaire Kurd ,Françai_

Joyce^îaû -Bruxelles -Î965. » . . *

Ferhenga Kurdî - Ingilîzî.

Tawfiq Wahby - C.J.Edmonds

KUrtçe -TUrkçe . Sözltlfc-

Musa Anter - Istanbul -1967 .

**