S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

О’
= Ou{o}
S' = 5
M [Xj, *c] = M [*s,* 0]bm-c*a [( * ] „ * „ ) e S x 0
Af 'CXj, o] = 0
barcha x,
 
e 
SUckun
destory object о
(bu yerda 
o>
 e ovn)
O’’ =
0{o}
s' = s
M'[xs. x J = M[[x}„x0]barcha {(xJ„xB) e S’ xO '
create subject
va 
destory subject
amallari monoton va monoton 
bo‘lmagan amallaming o‘xshash juftlarini ifodalaydi.
Ta’kidlash lozimki, har bir amal uchun uni bajarishga yana 
oldindan qo‘yiladigan shart mavjud: ««ter yoki 
delete
amallari 
yordamida foydalanish matritsasining yacheykasini o‘zgartirish 
uchun ushbu yacheyka mavjud bo‘lishi, ya’ni mos subyekt va
subject
obyektning mavjud bo‘lishi shart. Shunga o‘xshash 
object
yaratish amallari uchun yaratiluvchi subyekt/obyektning mavjud
subject
d ss to w
*" '
bo‘lmasligi, 
object
yo‘q qilish amali uchun yo‘qotiluvchi sub­
yekt/obyektning mavjudligi shart. Ixtiyoriy amalga oldindan qo‘yi- 
ladigan shart bajarilmasa, u amalning bajarilishi natija bermaydi.
У cq. 
r
. n
Rasman 
tizim tavsifi quyidagi elementlardan tashkil
topgan:
- foydalanish huquqlarining chekli to‘plami 
R
= 60

---

-
dastlabki subyektlar 
s* =
fei
...
^.} 
va obyektlar 
oe = {o1,.„. ow­
ning chekli to‘plamlari, bu yerda 
s<>
 <= 
oa
;
- tarkibida subyektlarning obyektlardan foydalanish huquq- 
lari bo‘lgan dastlabki foydalanish matritsasi - 
M>;
- har biri yuqorida sanab o‘tilgan elementar amallar ter- 
minallarida bajarish va sharxlash shartlaridan tashkil topgan -
buyruqlaming chekli to‘plami - с = {к, о ,... ж,,)}.
Tizimning vaqt bo‘yicha ahvoli holatlar Ш ketma-ketligi yor- 
damida modellashtiriladi. Har bir keyingi holat 
с
to‘plamdagi qan­
daydir komandaning oldingi holatga qo‘llash natijasi hisoblanadi - 
Shunday qilib, tizimning u yoki bu holatga tushishi yoki 
tushmasligi с dagi komandalar va ular tarkibidagi amallarga 
bog‘liq. Har bir holat subyektlar, obyektlar to‘plamlari va huquqlar 
matritsasi orasidagi mavjud foydalanish munosabatlarini belgilaydi. 
Xavfsizlikni ta’minlash uchun ba’zi foydalanish munosabatlarini 
taqiqlab qo‘yish lozimligi sababli, tizimning berilgan dastlabki hola­
ti uchun u tushishi mumkin bo‘lmagan holatlar to‘plamini aniqlash 
imkoniyati mavjud bo‘lishi shart. Bu shunday dastlabki shartlami (c 
komandalar o„ obyektlar to‘plamining, 
s,
subyektlar to‘plamining 
foydalanish matritsaning shartini) berishga imkon beradiki, bu shart- 
larda tizim xavfsizlik nuqtayi nazaridan nomaqbul holatga tusha 
olmaydi. Demak, ahvoli oldindan bashorat qilinuvchi tizimni qurish 
uchun quyidagi savolga javob berish lozim: qandaydir subyekt s 
qachondir qandaydir obyekt °dan foydalanish huquqiga ega bo‘lishi 
mumkinmi?
Shu sababli Xarrison-Ruzzo-Ulman modelining xavfsizlik 
mezoni quyidagicha ta’riflanadi: