S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Nazorat savollari:
1. Kompyuter viruslarini aniqlashning asosiy usullari nima- 
lardan iborat?
2. Virusga qarshi dastur turlari va ulaming ishlash prinsipi.
3. Vimsga qarshi dasturlarning sifatini baholovchi mezonlami 
sanab bering.
4. Vimsga qarshi himoyaning profilaktika choralarini tushun- 
tirib bering.
7.3. Virusga qarshi himoya tizimini qurish
Hozirda o‘rtacha kompaniyaning korporativ kompyuter tarmo- 
g‘i tarkibida o‘nlab va yuzlab ishchi stansiyalari, o‘nlab serverlar, 
telekommunikatsiyaning turli faol va passiv asbob-uskunalari mav­
jud bo‘lgan yetarlicha murakkab strukturaga ega (7.2-rasm).
Korporativ tarmoqdan foydalanuvchilar tarmoqqa viruslaming 
suqilib kirish fayllari bilan doimo to‘qnashadilar. Intemet/intranet 
korporativ tizimlariga vims hujumlari muntazam bo‘lib turadi, 
foydalanuvchi ishchi stansiyasining zaharlangan axborot eltuvchisi 
tomonidan zaharlanishi esa odat tusini olgan.
Korporativ tarmoq vimslar va boshqa zarar keltimvchi das­
turlar hujumlariga duchor bo‘lganida, tarmoqning vimsga qarshi hi- 
moyasi ko‘pincha vimsga qarshi lokal dasturiy ta’minot yordamida
187

---

skanerlash va qator ishchi stansiyalami davolash bilan tugaydi va 
himoya ta’minlanadi deb hisoblanadi. Aslida, muammoni bunday 
lokalizatsiyalash minimal chora hisoblanadi va korporativ tarmoq- 
ning keyingi barqaror ishlashini kafolatlamaydi. Boshqacha ayt- 
ganda, virusga qarshi lokal yechimlaming ishlatilishi korxonani vi- 
rusdan samarali himoyalash uchun zaruriy, ammo yetarli vosita 
hisoblanmaydi.
Virusga qarshi himoyaning samarali korporativ tizimi - "mijoz- 
server" texnologiyasi bo‘yicha amalga oshirilgan, tarmoqdagi har 
qanday shubhali harakatni sezgirlik bilan fahmlab oluvchi, teskari 
bog‘lanishli moslanuvchan tizimdir. Bunday tizim korporativ tar- 
moqning ichki strukturasi doirasida viruslami va boshqa g‘anim 
dasturlaming tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Vimsga qarshi himoya­
ning samarali korporativ tizimi turli vims hujumlarini-ma’lum va 
noma’lumlarini, ular namoyon bo‘lishining dastlabki bosqichida 
aniqlaydi va betaraflashtiradi.
7.2-rasm. Korporativ tarmoqning namunaviy arxitekturasi.
188

---

Albatta, turli vaziyatlar bo‘lishi mumkin, masalan, masofadan 
foydalanuvchining zaharlangan kompyuterining korporativ serverga 
ulanishida yoki makroviruslar bo‘lgan WORD yoki Excel faylli 
disketlardan ish joylarida foydalanishda tarmoq zaharlanishi mum­
kin. Ammo, sifatli qurilgan virusga qarshi himoyaning korporativ 
tizimi uchun bu jiddiy emas, chunki, birinchidan, zaharlanishning 
ko'rsatilgan holatlari kamdan-kam uchraydi, ikkinchidan, viruslar 
vaqtida aniqlanadi va betaraflashtiriladi. Natijada ulaming ko‘payi- 
shiga va korporativ tarmoq doirasida tarqalishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Ulanadigan ishchi stansiyalari soni oshgan sari korporativ tar- 
moqning xizmat ko‘rsatish narxi oshib boradi. Korporativ tarmoqni 
vimslardan himoyalash xarajatlari korxona umumiy xarajatlari ro‘y- 
xatida oxirgi bandini egallamaydi.
Ushbu xarajatlami korporativ tarmoqni vimsga qarshi himoya- 
lashni vaqtning real masshtabida markazlashtirilgan boshqarish or­
qali optimallashtirish va kamaytirish mumkin. Bunday yechim kor­
xona tarmog‘i ma’murlariga vimsni barcha suqilib kirish nuqtalarini 
boshqarishning yagona konsoli orqali kuzatishga va korporativ 
tarmoqdagi barcha vimsga qarshi vositalami samarali boshqarishga 
imkon beradi. Vimsga qarshi himoyani markazlashtirilgan boshqa­
rish maqsadi juda oddiy - vimslaming barcha suqilib kirish nuq­
talarini blokirovka qilish. Quyidagi suqilib kirishlami va zaxar- 
lanishlami ko‘rsatish mumkin:
- tashuvchi manbalardan (floppi-disklar, kompakt-disklar, Zip, 
Jazz, Floptical va h.) oxirgi zaharlangan fayllardan foydalanishda 
ishchi stansiyalarga vimslaming suqilib kirishi;
- Intemetdan Web yoki FTP orqali olingan lokal ishchi stan- 
siyasida saqlangan zaharlangan tekin dasturiy ta’minot yordamida 
zaharlanish;
- masofadagi yoki mobil foydalanuvchilaming zaharlangan 
ishchi stansiyalari korporativ tarmoqqa ulanganida vimslaming 
suqilib kirishi;
- korporativ tarmoqqa ulangan masofadagi serverdagi vimslar 
bilan zaharlanish.
- ilovalarida makroviruslar bilan zaharlangan Excel va Word 
fayllar bo‘lgan elektron pochtaning tarqalishi.
189

---

Viruslardan va boshqa zarar keltiruvchi dasturlardan himoya- 
lovchi korporativ tizimni qurish quyidagi bosqichlami o‘z ichiga 
oladi.